گزارش موردی مصارف آب شهر ارومیه
این متن خلاصه‌ای است از گزارش مصارف آب ارومیه که از سوی دانشگاه این شهر و به سفارش ستاد احیای دریاچه ارومیه تهیه شده است. کوشش شده است نکات مهم و کلیدی این گزارش به صورت خلاصه و کلیدی آماده شود. بدون شک اطلاع‌رسانی به شهروندان، آگاه شدن آنان از جزئیات مصرف آب و تشویقشان به کاهش مصرف می‌تواند در بهبود مدیریت منابع آب نتایج اثربخشی داشته باشد.
به گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه، مهم‌ترین نکته درباره اطلاع‌رسانی به شهروندان این است که آنان به زبانی ساده از وضعیت مصرف آب و راه‌های کاهش آن اطلاع پیدا کنند و نقش خودشان را در صرفه‌جویی آب دست‌کم نگیرند. برای این منظور می‌توان با استناد به آمار ساده‌سازی‌شده و بیان چند مثال واضح آنان را به استفاده بهتر از مصرف آب تشویق کرد.
میزان مصرف و آثار صرفه‌جویی
به طور معمول، بیشترین میزان مصرف آب در میان سه بخش خانگی، کشاورزی و صنعت به بخش کشاورزی تعلق دارد. اما این اتفاق نباید ما را از لزوم کاهش مصرف در بخش خانگی بی‌نیاز جلوه دهد. در این گزارش وضعیت ۵ شهر ارومیه، سلماس، مهاباد، میاندوآب و نقده مورد بررسی قرار گرفته است.
آب شرب شهرهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه از منابع زیر تامین می‌شود:
1-سد شهر چای
2-سد زولا
3-سد چپرآباد (در حال تکمیل)
4-سد مهاباد
5-نوروزلو و زرینه‌رود
میزان آب تخصیصی در این حوضه آبریز چقدر است؟ به چند عدد توجه کنید:
میزان مصرف آب شرب روستایی در سال ۹۵ بیش از ۵۶ میلیون متر مکعب بوده است
میزان آب شرب شهری در سال ۹۶ بیش از ۱۵۴ میلیون متر مکعب بوده است
انتقال آب شرب تبریز و شهرهای مسیر از آذربایجان غربی هم ۱۱۰ میلیون متر مکعب است
چقدر صرفه‌جویی می‌شود؟
سوال این است که آیا می‌توان از این میزان آب تخصیص داده‌شده از طریق صرفه‌جویی کم کرد؟ پاسخ یک کلمه است: بله.
بر اساس یافته‌های این گزارش، با اجرای یک برنامه ۵ ساله و احتساب ۴۰ درصد مصرف بهینه، می‌توان ۱۶۰ میلیون متر مکعب در تخصیص آب از مبدا صرفه‌جویی کرد.
در صورت اجرای چنین طرحی، سالانه به همین میزان آب به دریاچه وارد یا اینکه برای حفظ اکوسیستم‌ها و آبخوان‌ها مصرف می‌شود و نتایج آن در بلندمدت بر کشاورزی و حیات اجتماعی مردم اثر مثبت می‌گذارد.
هر نفر چقدر آب مصرف می‌کند؟
سرانه آب شرب مصرفی، با لحاظ کردن تلفات شبکه آب‌رسانی، بین ۲۸۰ تا ۳۵۰ لیتر در شبانه‌روز است. یعنی هر شهروند ارومیه‌ای در هر شبانه‌روز این میزان آب مصرف می‌کند که از نظر استانداردهای جهانی بسیار زیاد است. بر اساس آمارها، فقط کشور یونان بیشتر از ایران در بخش خانگی آب مصرف می‌کند و از این نظر، ایران رتبه دوم پرمصرف‌ترین کشورهای جهان را در زمینه آب دارد. وضعیت زمانی بغرنج می‌شود که بدانیم ایران جزو کشورهای خشک و نیمه‌خشک به حساب می‌آید و ما باید بیشتر حواسمان به صرفه‌جویی باشد.
قیمت آب
نکته جالب اینکه قیمت آب در ایران ارزان‌تر از بسیاری کشورهاست. برای مثال، قیمت آب در ایران برای هر متر مکعب ۹/۰ دلار است اما در ژاپن ۱۹/۱ دلار، در هلند ۷۵/۱ دلار و در آلمان ۳ دلار است.
باید به این نکته توجه کنیم که هزینه‌های انتقال، تصفیه و… آب برای مشترکان خانگی بسیار بیشتر از رقمی است که آنها بابت آب پرداخت می‌کنند. در واقع دولت در این بخش به خانواده‌ها یارانه می‌دهد. شهروندان در صورت اطلاع از این موضوع شاید مسئولیت‌پذیری بیشتری از خودشان نشان بدهند.
پیشنهاد صرفه‌جویی
پیشنهاد تهیه‌کنندگان این گزارش تحقیقاتی این است که طی آن و در یک برنامه ۵ ساله سرانه آب مصرفی در هر شبانه‌روز به ۱۰۰ لیتر کاهش یابد. در صورت اجرای این طرح صرفه‌جویی، نتایج زیر به دست می‌آید:
1-در یک سال چندین میلیارد تومان صرفه‌جویی می‌شود
2-ابعاد سازه‌ای بخش تصفیه فاضلاب کوچک‌تر و بهینه‌تر طراحی می‌شود
3-سیاست و اهداف اقتصاد مقاومتی محقق می‌شود
4-احساس رضایت در مردم به وجود می‌آید و حس مشارکت در آنان تقویت می‌شود
5-و…
راه‌حل‌های ساده در استرالیا و امارات متحده عربی
کشورهای دیگر برای کاهش مصرف آب در بخش خانگی چه می‌کنند؟ برای اینکه درباره مصرف آب به درک بهتری برسیم، لازم است از تجربه‌های دیگر کشورها هم مطلع باشیم. در اینجا به برخی نمونه‌های موفق در کاهش مصرف اشاره می‌کنیم.
در شهر ملبورن استرالیا نصب تابلوهای تبلیغاتی موثر و هدفمند موجب کاهش ۲۶ درصدی مصرف آب شد. مردم در این شهر، با توجه به خطر کمبود آب و با حمایت دولت، بشکه‌هایی را در خانه‌هایشان نصب کرده‌اند که آب باران را ذخیره می‌کنند. در این شهر توزیع سردوش‌های کاهش‌دهنده آب میان مردم به کاهش ۵۰ درصدی مصرف منجر شده است. در کشور امارات متحده عربی، با تعویض سیفون‌ها، شیرآلات آب و سردوش‌ها طی یک سال، مصرف بخش دولتی نصف شده است. همچنین مصرف آب در بخش خانگی ۳۵ درصد کاهش یافته است.
نکته
تجربه این کشورها گویای این نکته است که ما باید مردم خود را به سمت استفاده از شیوه‌های ساده و موثر سوق دهیم. یکی از این شیوه‌ها که ممکن است مردم از اثر آن اطلاع چندانی نداشته باشند استفاده از شیرآلاتی است که موجب کاهش مصرف آب در بخش خانگی می‌شوند.
راهکارهای پیشنهادی برای کاهش مصرف آب
برنامه‌‌ریزی و نصب لوازم کاهنده با اولویت در مراکز عمومی و دولتی و مساجد
برنامه جایگزینی پساب به جای آب شرب در آبیاری فضاهای سبز
آموزش مردم و تشویق آنها به کاهش مصرف
آشنا کردن مردم با الگوهای صحیح مصرف
استفاده از شیرآلات کم‌مصرف در مصارف خانگی
یک تجربه موفق در ایران
راه‌حل استفاده از شیرآلات کم‌مصرف نقش مهمی در کاهش مصارف خانگی دارد، فقط کافی است که مردم از اهمیت آن مطلع شوند. نتایج یک تحقیق در شهر شاندیز مشخص کرده است که استفاده از شیرهای بهداشتی اهرمی و تجهیزات کاهنده مصرف مانند دوش‌های کم‌مصرف و… به طور متوسط موجب کاهش کل مصرف آب خانگی به میزان ۲۶ درصد شده است.
حالا اگر همین روش در شهرهای آذربایجان غربی اعمال شود چه اتفاقی می‌افتد؟ در صورت استفاده از شیرآلات کاهنده مصرف و صرفه‌جویی ۲۶ درصدی سرانه مصرف هر شهروند در شهرهای آذربایجان غربی می‌تواند به اعداد زیر کاهش یابد:
ارومیه: ۱۳۶
سلماس: ۱۳۷
مهاباد: ۱۳۶
میاندوآب: ۱۱۹
نقده: ۱۰۷
جمع‌بندی
با استفاده از راه‌حل‌های ساده می‌توان حماسه‌ای بزرگ در حوزه کاهش مصرف آب خلق کرد. در این راه نقش مردم از نقش دولت مهم‌تر است اما دولت، ائمه محترم جمعه و سایر روحانیون، دانشگاهیان و… می‌توانند نقش مبلغ و پیشرو را ایفا کنند. به این ترتیب، مردم نقش خودشان را در احیای دریاچه ارومیه بهتر و دقیق‌تر درک می‌کنند و در این کار سهیم می‌شوند. این نکته‌ای است که دائم باید مورد توجه و تبلیغ قرار گیرد.
