بازدید 10960

سازمان های بین‌المللی و مسئله محیط زیست در خاورمیانه

عادل تقی‌پور*
کد خبر: ۷۵۲۷۲۳
تاریخ انتشار: ۱۴ آذر ۱۳۹۶ - ۲۰:۰۴ 05 December 2017

امروزه در عصر جهانی شدن، روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشورها افزایش یافت و در قالب مزایای حاصل از این روابط، معایب و مخاطراتی در جهان مشاهده می شود. محیط زیست و بحران حاصل از آن، از جمله موضوعاتی است که در این عصر مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان یکی از نتایج جهانی شدن اهمیت آن روز به روز در حال افزایش است. گرچه بحران مسئله محیط زیست، جهانی است، امّا پیامدهای منطقه ای آن به ویژه در خاورمیانه محسوس تر است. بنابراین، یکی از جهاتی که خاورمیانه هنوز روند تکاملی خود را در آن طی نکرده و وضعیت آن در منطقه بحرانی است، ‌مسئله بحران محیط زیست می باشد.

افزایش بی رویه جمعیت، رشد شهرنشینی، افزایش آلودگی های عناصر سه گانه(آب،خاک وهوا)، بحران آب، خشکسالی، بیماری های پنهان حاصل از ضایعات زیست محیطی و... از جمله مهمترین معضلات زیست محیطی این منطقه است. همزمان با پیامدهای ناگوار زیست محیطی، سازمانها و نهادهای غیر دولتی، دولتی و بین المللی تشکیل شدند که با برگزاری نشست ها، کنفرانس ها، اعلامیه ها و عقد پیمان نامه هایی تلاش هایی در جهت بهبود شاخص های زیست محیطی و حرکت به سمت توسعه پایدار در جهان انجام دادند. شاید یکی از مهمترین نتیجه این نشست ها، لزوم درک و فهم مسئله محیط زیست به عنوان یک چالش مهم جهانی برای بسیاری از کشورها بود. امّا نکته مهم این است که برگزارکنندگان آینده نگر مسائل زیست محیطی، همچنان به ارائه الگویی همگانی و منافع محور برای همه کشورها در نشست های اخیر خود نرسیده اند و از آنجا که خاورمیانه یکی از مهمترین مناطق در گذر آلاینده های زیست محیطی است و از آن مهمتر، افزایش تبادلات اقتصادی کشورهای توسعه یافته یا صنعتی با بسیاری از این کشورها در طول تاریخ، به نظر می رسد این منطقه بحران زا از این نشست ها سودی ناچیز برده باشد.

در این زمینه می توان از کنفرانس های استکهلم ، ریو، کیوتو، ژوهانسپورگ و کپنهاگ نام برد. گرچه همه ی کشورهای شرکت کننده در این کنفرانس ها از خاورمیانه به عنوان کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه نبودند ولی برخی تحولات آن - برای نمونه در اجلاس کیوتو که بسیاری از کشورهای تولید کننده نفت از کم شدن هیدرو کربن ها و در نتیجه کاهش درآمد حاصل از صادرات نفت ناراضی بودند - دولتها و در نتیجه جوامع خاورمیانه را درگیر کرده است. در تحلیل این موضوع می توان افزود، بسیاری از کشورهای خاورمیانه به خصوص اعضای اوپک در اغلب این کنفرانس ها گرچه به دنبال حفاظت از محیط زیست در سراسر جهان بودند ولی، روشهایی که با کاهش تولید نفت و در نتیجه کاهش درآمد اعضا روبرو گردد را اجرا نمی کردند و عمدتاً مخالفت داشتند. علاوه بر این می توان به کنفرانس پاریس ۲۰۱۵ اشاره کرد که در عین حال که ایالات متحده آمریکا از آن خارج شده است بیشتر، مفادش از سوی کشورهای توسعه یافته نیز اجرا نمی شود و در آن کمکهایی که کشورهای توسعه یافته باید انجام بدهند دقیق ذکر نشده است. ضمنا کشورهایی مثل ایران باید به مفاد آن پایبند باشند درحالیکه این کشور نقش کمی در آلودگی های آب وهوا و مخاطرات زیست محیطی دارند.

در عین حال بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه، خودشان را مقصر اصلی ناگواری ها و معضلات زیست محیطی نمی دانند و معتقدند ارتباطات اقتصادی بین کشورهای منطقه خاورمیانه (جنوب) و برخی کشورهای صنعتی (شمال) عامل عمده معضلات زیست محیطی می باشد. گرچه وجود منابع عظیم انرژی نفت و گاز در این منطقه خود عاملی بر این ادعاست. به نظر، عامل مهم در عدم رسیدن به نتیجه همگانی در کنفرانس ها و نشستهای متعدد سازمان های بین المللی، حفظ و تداوم قدرت خودی بدون در نظر گرفتن دیگری باشد. بعبارتی دیگر، اهداف کشورهای صنعتی در زمینه مدیریت مسائل زیست محیطی، منافع محور است و برخلاف اندیشه نئولیبرالی که پشتوانه تاسیس سازمان های بین المللی است، در واقع رئالیستی عمل می کنند. لذا، به نظر می رسد سیاست های اعلامی کشورهای شمال در برابر کشورهای جنوب با سیاست های اعمالی آنها متفاوت است.

درواقع سـازمانهاي بین المللی در حوزه محـیط زیسـت، بیش از آنکه براساس رهیافت نهادگرایی نئولیبرال نهادي مستقل براي نظارت بر روند رعایت محیط زیست در سطح جهان باشند، تداوم سیاست هاي سرمایه داري در قالب جدید آن بوده و توجه به منافع کشورهاي در حـال توسـعه و توسـعه نیافته، در ذیل اولویتهاي این سازمانها قرار داشته است. لذا، سازمان هاي بـین المللـی براي تدوین یـک برنامـه واقعـی در راستاي جلوگیري از فجایع زیست محیطی لازم است به وجود مسائل عمیق نظام یافته در نظام بین الملل اعتراف نموده و ریشه ي واقعی کل نظام اجتماعی بین المللی را هدف قرار دهد. این در حالی بود که تا الان بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه در کنفرانس های زیست محیطی نقش منفعلی داشتند و ما نیازمند افزایش همکاری ها و برگزاری کنفرانس های منطقه ای با دستور کار زیست محیطی در منطقه هستیم. همچنین می توان افزود با توجه به این که نابرابري واسـتثمار در قلـب نظـام سـرمایه داري قرار دارد امکان نیل به عدالت زیست محیطـی وآب وهـوایی بـدون توجه به عدالت اجتماعی در نظام بین الملل میسـر نیسـت. نهادهاي بین المللی در راستاي تلاش براي پیـروي تمام کشورها از یک قرارداد بین المللی و با شرایطی یکسان، باید اولویت هاي اجتماعی خود را به نفع کشورهاي جنوب تغییردهند.

از سویی به نظر می رسد سازمان ملل به عنوان یکی از مهمترین سازمان های بین المللی در این زمینه نیازمند یک تغییرات اساسی است تا بتواند به حل مشکلات زیست محیطی در خاورمیانه بیش از پیش کمک کند. برای نمونه این سازمان می تواند علاوه بر کمک های مالی به دولتها، اقدام به کمک هایی در زمینه آموزشی، برنامه ریزی و مدیریتی در قالب توصیه هایی به دولتهای موردنظر کند. اگرچه که تا به امروز از انجام آن ناتوان بوده است. لذا در پایان می توانیم بگوییم محیط زیست امروزه سلاحی در دست دولتهاست تا با استفاده از آن به منافعِ محوری خود برسند.


* دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای دانشگاه شهید بهشتی

سلام پرواز
خیرات نان
بلیط اتوبوس
تبلیغات تابناک
اشتراک گذاری
برچسب منتخب
# ماه رمضان # عید نوروز # جهش تولید با مشارکت مردم # دعای روز هجدهم رمضان # شب قدر