بحران در چاههای نفت از گذشته تا به امروز
على آهنگر
در طول يكصد و نه سالي كه از كشف نفت در كشورمان مي گذرد، تا كنون دهها حلقه چاه در مرحله فوران قرار گرفت كه با مهارت و اقدام به موقع ، قبل از انفجار و بروز حادثه مهار شدند. ما در اين بخش به ذكر مواردي مي پردازيم كه خطر از كنترل خارج شده و منجر به بحران و آتش سوزي گرديد.
آتش سوزيهاي پيش از انقلاب اسلامي
آتش سوزيهاي پيش از انقلاب اسلامي
از زمان كشف نفت در مسجد سليمان در سال 1287 تا پيروزي انقلاب اسلامي، تعداد ده فوران و انفجار در چاههاي نفت كشور رخ داد. اين چاهها عبارت بودند از: چاههاي 6 و 46 اهواز؛ چاههاي 1 و 3 رگ سفيد؛ 311 مسجد سليمان؛ سراچه قم؛ 20 نفت سفيد؛ 131 آغاجاري؛ 46 پازنان؛ و 126 مارون. آتش سوزيهاي ياد شده تماما با مديريت كارشناسان خارجي كنترل و مهار شد.
آتش سوزيها بعد از پيروزي انقلاب اسلامي
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، تعداد يازده فقره آتش سوزي و انفجار در چاههاي نفت كشور ايجاد شد. از اين يازده مورد، چهار فقره در زمان جنگ تحميلي رخ داد كه عبارت بودند از چاههاي 3، 4 و 5 دهلران؛ و انفجار تاريخي و عظيم چاه نفتي نوروز در خليج فارس كه مهار آن برگ زريني در تاريخ صنعت نفت ايران به شمار مي آيد. كنترل تمامي اين چاهها توسط كاركنان و متخصصان صنعت نفت كشور بدون بهره گيري از توان خارجي صورت پذيرفت.
خاموش كردن 20 چاه نفت كويت
تبحر كاركنان صنعت نفت ايران در خاموش كردن 20 حلقه چاه نفت كويت در جريان حمله صدام حسين به خاك آن كشور، خاطره اي فراموش نشدني در حافظه تاريخي صنعت نفت ايران است. پس از بيرون راندن نيروهاي عراقي از كويت در بهمن ماه 1369 توسط ائتلاف جهاني در عمليات توفان صحرا، اين نيروها در هنگام خروج تعداد 727 حلقه از چاههاي نفت كويت را به آتش كشيدند. شدت آتش سوزيها به حدي بود كه روزانه بيش از شش ميليون بشكه نفت كويت در آتش مي سوخت.
تيم ايراني در 13 مرداد 70 13وارد كويت شدند و پس از چند روز هماهنگي سرانجام شركتهاي آمريكايي را وادار به پذيرش همكاري خود كردند. چاه انتخاب شده و سختي در ميدان نفتي بورگان به تيم ايراني واگذار شد. در عين ناباوري شركتهاي آمريكايي و با وجود شرايط سخت سرزميني ميدان، تيم ايراني توانست در مدت كمي چاه را با موفقيت كنترل و ايمن كند. اين موفقيت تا آن حد چشمگير بود كه كنترل 19 چاه ديگر اين ميدان هم به ايراني ها واگذار شد. در مدتي كمتر از هشت ماه اين 20 چاه مهار گرديد.
در فاصله سالهاي 1371 تا 1389 تعداد 6 حلقه چاه دچار آتش سوزي و انفجار شد كه در ادامه به شرح مختصري از آنها مي پردازيم.
چاه شماره 50 اهواز
چاه شماره 50 كريت اهواز در 25 بهمن 1371 با هدف ايجاد نا امني و ضربه زدن به كشور توسط منافقين به آتش كشيده شد. اين چاه كه در شهريور 1352 مورد بهره برداري قرار گرفته بود، در زمان آتش زدن روزانه 19 هزار بشكه توليد نفت داشت. آتش تا ارتفاع 110 متر در فوران بود و دماي ايجاد شده در محيط افزون بر 1500 درجه سانتيگراد گزارش مي شد. مديريت مناطق نفت خيز جنوب از همان ابتداي آتش سوزي، با استفاده از دكل حفاري انحرافي و بستن چاه از اعماق زمين، و تشكيل سيستم اطفا حريق براي مهار مستقيم آتش از سطح زمين وارد عمل شد. عمليات كنترل چاه از 26 بهمن آغاز شد و با تلاش شبانه روزي پس از 45 روز پايان پذيرفت. ويژگيها و شرايط اطفا حريق به گونه اي بود كه حيدر بهمني مهار چاه 50 اهواز را معجزه خدا دانست.
چاه شماره 41 نفت سفيد
نفت سفيد نام روستايي بين مسجد سليمان و هفتگل است. اين روستا، به تعبير زيباي دكتر اكبر نعمت اللهي كه دل در گرو تاريخ دارد و با اراده او تاريخ 109 ساله نفت به انجام رسيد؛ « جايي ميان تاريخ كه از هر سو در محاصره چاه ها و لوله هاي نقره اي رنگ نفتي است».
ميدان نفت سفيد در بخش شمالي فرو افتادگي دزفول و با روند شمال غربي جنوب شرقي گسترده شده است. چاه شماره 41 به منظور توسعه و توليد در دامنه جنوبي مخزن آسماري اين ميدان در تاريخ 23 ارديبهشت 1381 شروع به حفاري شد. اين چاه تا عمق 380 كتري حفاري شده بود و در حالي كه عمليات با شرايط كاملا طبيعي در حال انجام بود، به طور ناگهاني و غير منتظره فوران شديد گاز مشاهده شد و چاه دچار حريق گرديد. نشانه هاي فوران در چاه به دليل مجهز نبودن دكل به تجهيزات پيشرقته حفاري ( مادلاگينك) و عمق كم چاه در 380 متري، بسيار نامحسوس بود و فوران خيلي سريع اتفاق افتاد.
چاه گازي 23كنگان
در 17 مهر ماه 1384 رانش زمين و لغزش لايه هاي واريزي در عمق 66 متري زمين، باعث شكستگي و مچاله شدن لوله هاي جداري چاه توليدي كنگان 23 و نشت گاز شد. اين چاه كه توان توليد روزانه 70 هزار متر مكعب گاز را داشت، سرانجام در 13 خرداد 1385 دچار حريق و انفجار گرديد.
عمليات مهار با حفر دو حلقه چاه افقي كنگان 23 الف و ب در فاصله 500 و 300 متري چاه تا عمق 2600 متري زمين به اجرا درآمد. پس از پايان يافتن عمليات حفاري افقي، عمليات كنترل چاه با تزريق مقدار زيادي آب، گل حفاري و سيمان از بالا و پايين چاه، در نهايت در 7 تير 85 با موفقيت به انجام رسيد.
چاههاي 23 الف و ب نيز به عنوان چاههاي توليدي، پس از تكميل شدن در مدار توليد قرار گرفتند.
چاه شماره 20 ابوذر
سكوي ابوذر در 75 كيلومتري جزيره خارك قرار دارد و شركت نفت فلات قاره مجري عمليات حفاري و استخراج آن است. در 13 بهمن 1387، دكل حفاري پرشين گلف در حال حفاري چاه جديد شماره 20 بر روي سكوي AB ابوذر بود كه در عمق 360 متري به جريان گاز برخورد كرد. وجود گازهاي سمي و كشنده و پرتابهاي وسيع، عمليات سخت و خطرناكي به مدت 54 روز را براي مهار فوران چاه رقم زد.
چاه شماره 104 مارون
چاه نفتي مارون 35 سال بود كه در مدار توليد قرار داشت و در طول اين مدت اقدامي براي ترميم و بازسازي آن صورت نپذيرفته بود. به همين دليل لوله آستري و جداري فرسوده شده و در عمق 680 متري زمين دچار آسيب و شكستگي شد. نفت و گاز از لايه هاي سست عبور كرد و سرانجام در 2 ديماه 1388 موجب حريق و انفجار چاه شد. روزانه بين 3500 تا 4000 بشكه نفت خام در حال خروج از محزن و سوختن بود. عمليات كنترل چاه با حفر دو حلقه چاه جهت دار در عمق 2500 متري زمين و با اجراي طرحي به نام «چاه نجات» با موفقيت انجام يافت.
چاه شماره 24 نفت شهر
در ساعت 6:30 دقيقه صبح روز هشتم خرداد 1389 دكل شماره 118 بر روي چاه 24 نفت شهر منفجر شد و 4 كشته و 12 زخمي بر جا گذاشت. فشار زياد و نشت گاز علت بروز حادثه اعلام شد. اين چاه 38 روز در آتش سوخت تا آنكه سرانجام در 15 تير 89 مهار گرديد.
چاه 24 در حين عمليات حفاري در عمق 613 متري زمين با نشت گاز و نفت از داخل و اطراف چاه دچار آتش سوزي شد. فوران اين چاه شباهت زيادي به فوران چاه 147 رگ سفيد داشت. از اين جهت كه تمام تاسيسات فلزي و دكل بزرگ حفاري در سرچاه سوختند و چون كوهي از يخ در لحظات اوليه انفجار ذوب شدند.
براي مهار اين چاه از كشتن چاه در سطح به وسيله آب، و حفاري جهت دار به منظور كشتن چاه از عمق استفاده گرديد. در اطراف چاه سه استخر بزرگ براي تامين آب مورد نياز احداث گرديد؛ با يك خط لوله 10 اينچي و چندين دستگاه كاميون تانكر آب رودخانه كنگير سومار به استخرها انتقال يافت؛ در هر دقيقه 18 هزار ليتر آب روي دستگاهها، نيروها و خود آتش پاشيده مي شد.
دكل 15 ميليون دلاري شركت حفاري شمال كه بيشتر از يك سال از خريداري ان از كشور چين نمي گذشت، در اين آتش سوزي ذوب شد و شركت حفاري شمال از درآمد روزانه چهل ميليون توماني خود از اين دكل محروم گرديد.
