مصائب خط خطی جوانک‌ها بر پوست شهر + فیلم

بی‌گمان تاکنون در سطح شهرهای بزرگ به ویژه پایتخت، شاهد طرح‌های مبهم و حتی نامفهوم بر دیوارهای شهر بوده‌اید؛ طرح‌هایی که نه حکم ‌نقاشی را دارد و نه حکم خط ـ نقاشی را و اصولاً در قالبی جدا می‌گنجد که «گرافیتی» خوانده می‌شود، ولی این دیوارنوشته‌های شهری در ایران چه جایگاهی دارند، ‌پرسش، سوژه هفتمین مستد کوتاه «تابناک» با نام «شش متر زیر خیابان»، شده است.

به گزارش «تابناک»، دیوارنگاری یا گرافیتی (Graffiti) برگرفته از واژه ایتالیایی گرافیو به معنی اثر‌گذاری سریع یا خط خطی، عنوانی است که برای تصویر کردن نقش‌ها، اشکال، حروف و کلمات، نشانه‌ها، نماد‌ها و الگو‌ها بر دیوار‌ها به کار می‌رود و وجه قالبش به جز برخورداری از جنبه‌های غیرمعمول تصویری، نقش کردن در اماکن عمومی‌ است و از این نگاه، گرافیتی را دارای پیشینه کهن دانسته و به یونان باستان، امپراتوری‌های روم، چین و ایران نسبت داده‌اند که البته نشانه‌های دقیقی از گرافیتی در پومپی وجود دارد.

در دوران معاصر، مسئولان نیویورک و بسیاری از شهرهای بزرگ آمریکا و اروپا، گرافیتی را ‌هنری خیابانی به رسمیت شناخته‌اند و برخی گذرگاه‌ها را نیز برای این هنر در نظر گرفته‌اند؛ اما برخی هنرمندان این نقش‌های عصیانگر زیر بار قانون نرفتند و همچنان برخی گرافیتی کار‌ها ‌روی دیوارهای مترو و ساختمان‌های دولتی گرافیتی می‌کشند که برخی از آن‌ها در سطح جهان نیز با القابشان مشهور شده‌اند و البته هویتشان پنهان است.

گرافیتی در ایران نیز‌ یک هنر زیرزمینی و غیررسمی رشدی وسیع داشته و شاخه‌های فراوانی یافته که گروهی از آن‌ها نیز دارای مفاهیمی منطقی و ‌پذیرفته است. این هنر در برخی کشور‌ها پذیرفته ‌و مقررات و اماکنی نیز برای گرافیتی کار‌ها در نظر گرفته شده و البته در برخی کشور‌ها جرم به شمار می‌رود، ولی در کشورمان در قبال چنین هنری به لحاظ قانونی با سکوتی روبه‌رو هستیم و از قوانین عمومی برای رویارویی با این پدیده‌ها بهره‌برداری می‌شود.

نهادهای فرهنگی نیز با این پدیده به عنوان یک تهاجم فرهنگی ـ و نه یک ظرفیت بالقوه که امکان استفاده از آن برای انتقال پیام‌هایی است ـ برخورد کرده‌اند و این هنر و پیگیرانش پس زده شده است. حتی در جشنواره هنرهای محیطی نیز ـ که به تازگی شهرداری تهران برگزار کرد ـ گرافیتی عملاً جایگاهی نداشت؛ رویکردی که کشورهایی همچون آمریکا نیز پیش از این در قبال گرافیتی داشتند، ولی از ۱۹۷۰ به بعد شاهد تغییر سیاست‌های این کشور و دیگر کشور‌ها در قبال گرافیتی بودیم و این هنر مشروعیت قانونی یافت.

این گزارش در ادامه آورده است، این هنر که جنبه نقد اجتماعی و اعتراضی وسیعی دارد و بر مفاهیمی همچون آزادی و برابری تأکید می‌ورزد، در حرکت‌های اعتراضی همچون جنبش ضدبرده‌داری و مبارزه با تبعیض نژادی، جنبش ضدجنگ رگه‌هایی از این هنر دیده می‌شود و در سال‌های اخیر نیز ‌روی دیوار حائل نیز فلسطینی‌ها اقدام به کشیدن حجم بالایی از گرافیتی‌های اعتراضی کرده‌اند و بواقع از این ظرفیت ارزان قیمت برای بیان هر مفهومی با هر کیفیتی می‌توان بهره برداری کرد.

ناگفته نماند که در کشورمان نیز طرفداران یکی از کاندیداهای دو دوره اخیر ریاست جمهوری برای آنکه از نداشتن توان مالی‌اش برای چاپ پوس‌تر بهره ببرند، طرح‌هایی با اسپری بر دیوار‌ها به عنوان تبلیغ آن کاندیدا نقش کردند که هرچند با شکل در ذهن اکثریت ما گرافیتی خوانده می‌شود، در تعریف کلی،‌‌ همان گرافیتی است.

در فاصله‌ای کوتاه از جشنواره هنرهای خیابانی، سراغ دو گرافیتی کار رفتیم و آن‌ها را در کانال آب سعادت آباد یافتیم. این کانال و محدوده‌ای در شهرک اکباتان، نقاطی است که به نظر طراحان گرافیتی، از معدود نقاط امن برای گرافیتی است. همزمان با طراحی دو گرافیتی کار، با آن‌ها گفت‌و‌گویی انجام دادیم؛ گفت‌و‌گویی که به رغم بارش باران و به جریان افتادن جریان آب در این کانال متوقف نشد.

این چهره‌های جوان در این گفت‌و‌گو از تلاش‌های بی‌حاصلشان برای گرفتن مجوز جهت درج تصاویر سخن به میان آورده‌اند و از آمادگی‌شان برای مشارکت در زیباسازی شهری سخن به میان آوردند؛ اما این همه سختی‌های خط خطی‌های جوانک‌ها بر دیوارهای شهر نیست.

این مستند ضبط شده در شش متر پایین‌تر از سطح خیابان را ـ که شاید یکی از نخستین مستندها در این باره باشد ـ با حداقل دیالوگ پیش می‌بریم تا با کمترین پیش داوری، به قضاوت درباره جایگاه گرافیتی پرداخته شود. ذکر این نکته ضروری است که بررسی این موضوع به منزله تایید تمامی بخش های گرافیتی یا تمامی سوابق گرافیتی کاران سوژه این مستند نیست.