وقتی ترکیه میراث ایران را تصاحب میکند
به گزارش تابناک به نقل از عصرایران؛ ابراهیم کالن، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، در سفر اخیر خود به دمشق، راهی آرامگاه ابو نصر فارابی شد. انتشار فیلم و تصاویر این دیدار، بازتابی گسترده در فضای مجازی و رسانههای عربی و ترکی داشت.
این بازدید در وهله نخست نمایشگر تأثیر ژرفی است که این فیلسوف برجسته بر اندیشه کالن داشته است؛ تا جایی که به گفته خود او مطالعه کتاب «مدینه فاضله» فارابی، مسیر زندگیاش را دگرگون ساخته و دروازه سیاست را به رویش گشوده است و روی آوردنش به موسیقی هم متاثر از ایشان است.
از این رو، پیداست که رفتن کالن به سر مزار فارابی غالبا با انگیزه و مقصود شخصی و به علت تعلق خاطر شدید او به این فیلسوف مسلمان است؛ اما این بازدید معنا و مفهومی فراتر از پیوند فکری این سیاستمدار ترک با فارابی پیدا کرده است.
فارابی در فلسفه، منطق، جامعهشناسی، طب، ریاضیات و موسیقی تبحر داشت و معلم ثانی (پس از ارسطو) لقب گرفته است. با این حال، برای بسیاری به ویژه نسل جدید در منطقه و جهان، چهرهای ناشناخته است. حتی شاید کمتر کسی در ایران بداند که آرامگاه این دانشمند بزرگ در دمشق است.
بنابرین نخستین پرسشی که با دیدن تصویر رئیس اطلاعات ترکیه بر سر مزار فارابی در فضای مجازی شکل گرفت، این بود که «فارابی که بود؟»
در چنین موقعیتی و در عصر برجستگی هویتهای قومی و نژادی که جهان در آن شاهد جدالی آشکار برای «تصاحب» چهرههای تاریخی است، معمولا روایتهایی در رسانهها برجسته میگردند و به مخاطب عرضه میشوند که گاه با واقعیت تاریخی فاصله دارند. اینجا هم در بازخوانی هویت و اصالت فارابی، روایتی غالب شد که در آن، خبری از تعلق او به حوزه تمدنی ایران بزرگ و تبار سامانی او نبود.
ابراهیم کالن، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، در آرامگاه ابو نصر فارابی
درست است که در روزگار فارابی، انگارههای ناسیونالیستی و قومیتی وجود نداشت و چنین شخصیتهایی فراتر از هویتهای قومی و مذهبی به بشریت تعلق دارند؛ اما اکنون که میراث تاریخی و تمدنی در معرض دستبرد و تصاحب قرار گرفته و دانشمندان و شاعران، گاه دور از خاستگاه فرهنگی خود، با ملیتهای دیگری معرفی و ثبت جهانی میشوند، این مسئله همچنان در ایران مغفول مانده و مورد بیمهری است.
در حالی که ایران نزدیکترین روابط را با سوریهِ اسد داشت، فکر نمیکنم که مقامی ایرانی در طول چند دهه گذشته در سفر به دمشق، به دیدن آرامگاه فارابی رفته باشد تا با انتشار تصویری از آن، روایت تعلق این چهره بزرگ به حوزه تمدنی ایران را به جهان یادآوری کند.
ابونصر محمد فارابی (۸۷۰ – ۹۵۱ میلادی)، که در غرب لاتین با نام آلفارابیوس شناخته میشد، فیلسوف و نظریهپرداز موسیقی با ملیت ایرانی، در دوره اسلامی بود. او به عنوان پدر نئوافلاطونی اسلامی و بنیانگذار فلسفه سیاسی اسلامی شناخته شده است.
حوزههای مورد علاقه فلسفی فارابی شامل فلسفه جامعه و دین، فلسفه زبان و منطق، روانشناسی و معرفت شناسی، متافیزیک، فلسفه سیاسی و اخلاق بود. او در هر دو زمینه عملی و نظری موسیقی تخصص داشت و اگرچه بهطور ذاتی دانشمند نبود، آثارش شامل مباحثی در نجوم، ریاضیات، کیهانشناسی و فیزیک است.
فارابی به عنوان اولین مسلمانی شناخته میشود که فلسفه را به عنوان یک سیستم منسجم در جهان اسلام ارائه کرد و سیستم فلسفی خود را توسعه داد که فراتر از علایق مدرسی پیشینیان نئوافلاطونی یونانی-رومی و ارسطویی سریانی او بود. او نه تنها یک پیشگام در فلسفه اسلامی بود، بلکه بعدها نویسندگان او را «معلم ثانی» نامیدند، در حالی که ارسطو به عنوان «معلم اول» شناخته میشد.
