پیام غلامعلی رشید در نبرد حیثیتی خیبر: حتی فرمانده لشکرها اسلحه بردارند و بجنگند!
به گزارش خبرنگار فرهنگی تابناک، گردان مالک اشتر نخعی یکی از گردانهای تیپ و بعدا لشکر ۲۷ محمدرسولالله (ص) در دوران جنگ تحمیلی و دفاع مقدس بود. گلعلی بابایی نویسنده و پژوهشگر نامآشنای تاریخ دفاع مقدس که با کتابهای کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ شناخته میشود، از فروردین ۱۳۶۴ تا پایان جنگ تحمیلی یکی از نیروهای اینگردان بوده است. کارنامه عملیاتی گردان مالک در بازه زمانی ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۳ بهتازگی بهقلم بابایی در قالب کتاب «ما که خندان میرویم» تهیه و تدوین و توسط نشر ۲۷ منتشر شده است.
قسمتهای اول و دوم بررسی کارنامه اینیگان رزمی، چندی پیش منتشر شدند که درباره تشکیل و حضور اینگردان در جنگ تا مقطع شروع عملیات خیبر بودند و در پیوندهای زیر قابل دسترسی و مطالعه هستند:
* «یگانهای سپاه با «دکترین بهمن» سازماندهی شدند/وقتی قوات لبنانی از تهدید متوسلیان ترسیدند»
* «خرابکاری تعمدی در ارتباط رادیویی شهیدهمت و فرمانده گردان/اگر حمزه یال چپ ۱۹۰۴ را میگرفت!»
در ادامه مشروح قسمت سوم و پایانی اینمرور و بررسی را میخوانیم؛
* مالک؛ زیرمجموعه تیپ ۳ ابوذر
پیش از عملیات خیبر، لشکر ۲۷ محمدرسولالله (ص) با فرماندهی حاج محمدابراهیم همت از محور مریوان – پنجوین به پادگان دوکوهه منتقل شد. در جریان بازسازیهای پیش از عملیات خیبر، گردان مالک با نیروهایی که بیشترشان پاسدار بودند تشکیل شد. بیشتر کادرهای اصلی فرماندهی گردان مالک اشتر، افرادی بودند که در عملیات والفجر ۴ حضور داشتند. اما نیروهای گردانهای دیگر را ترکیبی از بسیجیان و پاسداران اعزامی از سپاه تهران تشکیل می دادند.
در سازماندهی لشکر ۲۷، گردان های عمار، کمیل، مقداد، میثم و حبیب ذیل تیپ یک عمار تعریف شدند و گردانهای حمزه، مسلم، ابوذر، بلال و مالک بهعنوان زیرمجموعه تیپ سه ابوذر. تیپ دو سلمان هم تشکیل نشد. کمی بعد گردان سلمان فارسی به گردانهای تیپ سه ابوذر اضافه شد.
* تغییر طرح مانور لحظاتی پیش از شروع عملیات
طرح مانور لشکر ۲۷ در ابتدای برنامهریزیهای عملیات خیبر، حمله همزمان به ۲ صورت جبههای و احاطهای بود. به اینمعنا که تک جبههای (مستقیم) از جاده طلاییه - نشوه و تک احاطهای از طریق منطقه آبی هور انجام شود. همت هم فرماندهگردانهای لشکرش را برای ایندو مانور اصلی توجیه کرده بود اما در آخرینلحظات پیش از شروع عملیات، طرح و نقشه دیگری از بالا به همت ابلاغ و گفته شد نیروهای لشکرش باید فقط بهصورت تک جبههای از روی جاده طلاییه-نشوه عمل کنند.
راویان و فرماندهان دفاع مقدس میگویند همین تغییر اجباری مانور لشکر ۲۷ بود که باعث واردشدن بیشترین آسیبها به گردانهای تکور اینیگان شد. یکی از گردانهایی که اینمیان آسیب شدیدی خورد، مالک بود که نخستینگردان عملکننده از لشکر ۲۷ در حمله بود.
در طرح مانور جدید، وقتی گردانهای خطشکن مقداد، کمیل و حمزه ضمن عبور از کانال ۳۰ متری عمود بر جاده طلاییه-نشوه، خط را میشکستند، گردان مالک باید دنبال گردان کمیل، سریع وارد عمل میشد و ضمن عبور از خط تصرفشده، پیشروی خود را به سمت پل نشوه ادامه میداد.
* گردانهای خطشکن موفق نمیشوند
پس از شروع عملیات خیبر در سوم اسفند ۱۳۶۲، گردانهای مورد اشاره موفق به شکستن خط و رخنه در مواضع دشمن در دشت غرب کانال ۳۰ متری نشدند. در نتیجه ماموریت گردان مالک هم لغو شد. دو گردان مالک اشتر و حبیب بن مظاهر همچنان منتظر دستور بودند و بلاتکلیفی فرماندهان و رزمندگان این دو گردان تا ۴۸ ساعت پس از شروع نبرد خیبر ادامه پیدا کرد.
با دستور محسن رضایی مقرر شد رزمندگان حبیب و مالک با چند فروند هلیکوپتر شینوک به جزیره جنوبی مجنون هلیبرن شوند. بهخاطر پروازهای مکرر هواپیماهای جنگنده دشمن و نا امنی آسمان منطقه برای پروازهای هلیکوپترهای خودی، کار انتقال نیروهای دو گردان به جزیره جنوبی، طی یک روز تمام نشد و بهصورت پراکنده طی روزهای پنجم و ششم اسفند انجام شد.
* تنها در مصاف با تانکهای دشت
مقرر شد گردانهای مالک و حبیب در شامگاه یکشنبه ۷ اسفند وارد عمل شوند. گردان مالک باید همراه گردانهای قاسم بن الحسن و زهیر بن قین تیپ ۱۰ سیدالشهدا وارد عمل میشد. اما در عمل، شرایطی پیش آمد که گردان مالک تنها و با جناحین باز وارد درگیری مستقیم با نیروهای دشمن شد. این در حالی بود که تیپ ۳۰ لشکر ۶ زرهی دشمن، تانک هایش را وارد دشت کرد و از روبرو با شلیک مستقیم گلوله تانک، سیلبندی را که نیروهای ایرانی پشتش بودند میکوبید.
نیروهای مالک توانستند بیش از ۵۰ تانک را از تیپ ۳۰ زرهی لشکر ششم عراق منهدم کنند. ایندستاورد با دادن حدود ۱۳۰ شهید و مفقود و حدود ۱۵۰ مجروح به دست آمد.
* مالک در آتش دومین پاتک دشمن و انهدام دو گروهان
دومین پاتک سنگین دشمن، دوشنبه ۸ اسفند انجام شد و ۱۴ تانک باقیمانده در جزیره مجنون ماموریت داشتند با عملیات ایذایی، توجه پیادههای ایرانی را به خود جلب کنند. از طرف دیگر، بمب افکنهای سوخو ۲۲ و هلیکوپترهای توپدار ۲۴ میل تیپ ۲ هوانیروز عراق، در اینپاتک شرکت کردند.
در اینتقابل، دو گروهان از گردان مالک اشتر کاملا منهدم شدند و عناصر باقیمانده اینگردان، نیرویی در حد یک گروهان را شامل شدند. در نتیجه نصرتالله اکبری معاون گردان و ابوالفضل محمدی فرمانده گروهان شهید بهشتی، هدایت نفرات باقی مانده مالک را به سمت عقب به عهده گرفتند.
اما نکته ناراحتکننده درباره تلفات و آسیبهای وارده به گردان مالک در ایننبرد، این است که محمدرضا کارور بهعنوان فرمانده گردان، پیشتر به مسئولین قرارگاه حنین گفته بود «هوا دارد روشن میشود. اگر جلو برویم نیروهای ما قتل عام میشوند.» و با اینپاسخ روبرو شد: «به هر حال دستور است و باید بزنید به خط دشمن!»
* فرماندهلشکرها هم اجازه دارند بجنگند!
در ادامه عملیات خیبر، بهرغم تلاش شدید یگانهای حاضر در منطقه عملیات، الحاق بین جزیره جنوبی و طلائیه ممکن نشد و شرایط نبرد بهشکلی رقم خورد که غلامعلی رشید اینپیام را به فرماندهان رساند که تا رده فرمانده لشکر اجازه دارند بروند بجنگند! او با تاکید بر اینکه اوضاع خطرناک و پیروزی در خیبر یکامر حیثیتی است، اعلام کرد: «همه بروید بجنگید!»
*شهادت فرمانده گردان مالک و فرمانده لشکر ۲۷
اینمیان شهیدهمت بهعنوان فرمانده لشکر ۲۷ تلاش داشت سازمان رزم یگانش را بهطور ضربتی بازسازی کند. در نتیجه نفرات باقیمانده گردان مالک که فرماندهشهیدشان را در جزیره مجنون جا گذاشته و فرماندهای نداشتند، در اختیار گردان مقداد قرار گرفتند. محمدرضا کارور هشتمین فرمانده گردان مالک بود که به شهادت رسید و شهید همت هم کمی بعد از او به شهادت رسید و جایگاه فرمانده لشکر ۲۷ خالی ماند.
* فرماندهی عباس کریمی بر لشکر
با خاتمه عملیات خیبر، تا اسفندماه ۱۳۶۳ علاوه بر عملیات منتفیشده جزیره مینو و خسروآباد که در شهریور مطرح شد، در مهرماه همانسال نیز عملیات کوهستانی محدود عاشورا در جبهه میانی، روی ارتفاعات مرزی میمک انجام گرفت. در جریان عملیات عاشورا، یگانهای ارتش و سپاه به اهداف محدود و تاکتیکی مورد نظر ایران دست پیدا کردند.
پس از شهیدهمت که در خیبر به شهادت رسید، حاجعباس کریمی در شرایطی مسئولیت فرماندهی لشکر ۲۷ را عهده دار شد که بسیاری از فرماندهان و کادرهای مسئول در ردههای ستادی و عملیاتی اینیگان به شهادت رسیده بودند.
عملیات مهم بعدی دوران دفاع مقدس، بدر نام داشت که یکسال پس از خیبر و بهنیت تکرار همانعملیات اجرا شد. برای اینعملیات بحث ادغام یکی از گروهانهای گردان مالک اشتر با یکگردان از لشکر ۲۱ حمزه ارتش مطرح شد. در آنمقطع طرح ادغام گردانهای سپاه و ارتش به اینصورت بود که یکگروهان از گردان سپاه به یکگردان ارتش میرفت و اینکار بهطور عکس انجام میشد. در نتیجه، گروهان سیدالشهدای گردان مالک اشتر با یکگردان لشکر ۲۱ حمزه ادغام شد. دو گروهان دیگر مالک هم در اردوگاه صحرایی جدید لشکر ۲۷ نزدیک شهر بستان، مستقر شده و ضمن آموزشهای شبانهروزی توان رزمی خود را بالا میبردند.
اوایل مهر ۱۳۶۳ بود که با اعزام نیروهای بسیجی به پادگان دوکوهه، گردان مالک هم نیروی جدید گرفت.
* ماموریت پدافندی در منطقهای بد آب و هوا
روزهای آخر مهر ۱۳۶۳ همزمان با ماه محرم، از طرف فرماندهی لشکر ۲۷ ماموریت پدافند از منطقه شاخ شمیران به گردان مالک اشتر محول شد. باقی رزمندگان و گردانهای اینلشکر هم به پادگان ابوذر در سرپل ذهاب منتقل شدند. شاخشمیران بهگفته راویان لشکر ۲۷ و گردان مالک، منطقهای بهتمام معنا بد آب و هوا (در پاییز و زمستان) و کاملا محروم از بدیهیترین امکانات آماد و پشتیبانی بود.
نیروهای مالک پس از یکماه حضور در خط پدافندی شاخشمیران، روز ۲۶ آبان ۱۳۶۳ اینخط را به گردان کمیل تحویل داده و به پادگان دوکوهه برگشتند.
* آمادگی برای ماموریت آبی-خاکی بعدی
در دوکوهه به مرور نفرات بیشتری به سازمان گردان مالک اضافه شدند که در ادامه برای آموزشهای آبی-خاکی به پشت سد دز منتقل شدند و ۱۵ روز آنجا آموزش دیدند و شنا کردن را فرا گرفتند. سپس خبر رسید برای عملیات پیش رو، باید یکگروهان از گردان مالک با یکی از گردانهای ارتش ادغام شود و گروهان روحالله برای اینکار انتخاب شد.
هدف اصلی از اجرای عملیات آبی-خاکی بعدی که بدر نام گرفت، تصرف جاده مواصلاتی بصره العماره و حضور ایران در شرق دجله برای ادامه عملیات و در مراحل بعد، پیشروی به سمت شهر بندری بصره بود.
طبق طرح مانور، مقرر شد گردان مالک در مرحله دوم عملیات بدر به کار گرفته شود و در شب اول، گردانهای شهادت و حمزه عمل کنند. شب دوم هم گردان مالک از جای پای گرفتهشده توسط گردان حمزه عبور کند.
* آغاز نبرد بدر برای مالک در مصاف با ۲۰۰ تانک و نفربر
عملیات بدر ساعت ۲۳ شب نوزدهم اسفند ۱۳۶۳ با عبور نیروهای خطشکن ایرانی از میان نیزارهای هورالعظیم آغاز شد. گردان مالک با موفقیت ماموریت خود را انجام داد و وقتی روز برآمد و هوا روشن شد، دست کم ۲۰۰ دستگاه تانک و نفربر زرهی دشمن را در ۲۰۰ متری خود در دشت الهاله دید.
در درگیری با نیروهای زرهی دشمن، نصرتالله اکبری فرمانده گردان مجروح و به عقبه منتقل شد. بیش از نیمی از نفرات گردان هم شهید و مجروح شدند. سنگینی پاتک دشمن هم به حدی بود که دستور عقبنشینی صادر شد.
سرنوشت عملیات آبی خاکی بدر با از دستدادن سرپل تصرفشده در ساحل شرقی رودخانه دجله، به گونهای دیگری رقم خورد. دشمن نیز طی روزهای ۲۲ تا ۲۷ اسفند بیش از ۳۰ نوبت از انواع سلاحهای شیمیایی علیه نیروهای ایرانی استفاده کرد. در اینعملیات حتی فرماندهان عالیرتبه نیروی زمینی ازجمله سرهنگ حسین حسنی سعدی فرمانده لشکر ۲۱پیاده حمزه و سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش در خط مقدم درگیری حضور داشتند.
عملیات بدر پس از ۸ شبانه روز نبرد نابرابر با تصرف موقتی روستاهای ترابه، لحوک، نهروان، فجره و تصرف بیش از ۸۰۰ کیلومتر مربع از اراضی هورالعظیم و تصرف جاده خندق (الحچرده) به طول ۱۳کیلومتر (که فاصله آن با جاده العماره بصره ۶ کیلومتر است) به پایان رسید. با پایان اینعملیات تا پایان جنگ تحمیلی، راهکار هور به روی نیروهای مسلح ایران قفل شد.
***
مطالب و تاریخنگاری گلعلی بابایی از گردان مالک اشتر نخعی در لشکر ۲۷ محمد رسولالله (ص) از ابتدای تشکیل اینگردان تا پایان عملیات بدر را در برمیگیرد. اینکتاب هم به سبک و سیاقی نوشته شده که گلعلی بابایی و حسین بهزاد در تاریخنویسی جنگ تحمیلی (۸سال دفاع مقدس) با کتاب «همپای صاعقه» بنیاناش را گذاشتند و شیرینی مطالعه دیگر آثار یگاننویسی آنها را ازجمله «ضربت متقابل» (درباره عملیات رمضان)، «زمینهای مسلح» (درباره والفجر مقدماتی و والفجر یک)، «کوهستان آتش» (درباره والفجرهای ۳ و ۴ و عملیات انجامنشده والفجر ۵) و «شرارههای خورشید» (درباره عملیات خیبر) را با خود دارد. «خروج از بنبست» هم دیگر کتاب اینمجموعه است که بهقلم یحیی نیازی نوشته شده و کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ در عملیات مسلم بن عقیل (ع) را شامل میشود.
صادق وفایی
