به گزارش خبرنگار فرهنگی تابناک، گردان مالک اشتر نخعی یکی از گردانهای تیپ و بعدا لشکر ۲۷ محمدرسولالله (ص) در دوران جنگ تحمیلی و دفاع مقدس بود. گلعلی بابایی نویسنده و پژوهشگر نامآشنای تاریخ دفاع مقدس که با کتابهای کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ شناخته میشود، از فروردین ۱۳۶۴ تا پایان جنگ تحمیلی یکی از نیروهای اینگردان بوده است. کارنامه عملیاتی گردان مالک در بازه زمانی ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۳ بهتازگی بهقلم بابایی در قالب کتاب «ما که خندان میرویم» تهیه و تدوین و توسط نشر ۲۷ منتشر شده است.
قسمت اول بررسی کارنامه اینیگان رزمی، چندی پیش منتشر شد که در پیوند زیر قابل دسترسی و مطالعه است:
* «یگانهای سپاه با «دکترین بهمن» سازماندهی شدند/وقتی قوات لبنانی از تهدید متوسلیان ترسیدند»
در ادامه مشروح قسمت دوم اینمرور و بررسی را میخوانیم؛
جانشینِ گردان خود را فدا میکند
پس از ناکامی ایران در رسیدن به اهداف عملیات رمضان، فرماندهی گردان مالک به داریوش ریزهوندی سپرده شد. محمود شهبازی هم بهعنوان جانشین گردان منصوب شد.
عملیات بعدی، مسلم بن عقیل (ع) بود که در آن بنا بود گردان مالک در احتیاط گردانهای تکور تیپ ۲۷ محمدرسولالله (ص) باشد. اما اینگردان در شب آغاز مرحله اول عملیات، همراه گردان بلال حبشی از سمت راست محور میانتنگ وارد منطقه عملیات مسلم شد. در همانشب اول یکی از کماندوهای بعثی بهسمت نیروهای گردان مالک حرکت و اعلام کرد قصد تسلیمشدن دارد. او در حالیکه جمله «انا مسلم» را تکرار می کرد، جلو میآمد و در لحظهای که نیروها قصد دستگیریاش را داشتند، نارنجکی را که مخفی کرده بود، پرتاب کرد. محمود شهبازی جانشین گردان مالک، خود را روی نارنجک انداخت و از مجروح و شهیدشدن دیگر نیروها جلوگیری کرد اما خود به شهادت رسید.
شهادت فرمانده گردان با ترکش خمپاره دشمن
پس از شروع عملیات مسلم بنعقیل (ع)، تانکها و یگانهای کماندویی سپاه دوم عراق اقدام به پاتکهای سنگینی در محور سانواپا کردند که حین دفع یکی از اینپاتکها، داریوش ریزهوندی فرمانده گردان مالک بر اثر اصابت ترکش خمپاره دشمن شهید شد.
مرحله دوم مسلم و شهادت فرمانده بعدی مالک
مرحله اول عملیات مسلم، ۱۲ شبانهروز طول کشید و در مرحله دوم، نیروهای تیپ ۲۷ محمدرسولالله (ص) در قالب ۶ گردان عملیاتی سازماندهی شدند؛ ۴ گردان در خط پدافندی و ۲ گردان در عقبه. مسئولیت فرماندهی گردان مالک هم به احمدرضا بیات سپرده شد. در اینمقطع، ماموریت گردان مالک این بود که شعاع دید دیدهبانهای دشمن را در منطقه کور کند. مالک باید ضمن تسخیر حد فاصل گیسکه تا تپههای دوقلو، تپههای تنگه و 200 متری گیسکه را هم تصرف می کرد. ۲۵ آبانماه ۱۳۶۱ در روز سوم اینمرحله (دوم) عملیات مسلم بود که احمدرضا بیات بر اثر اصابت ترکش خمپاره به شهادت رسید و کار چنان گره خورد که سحرگاه 25 آبان شهید همت بهعنوان فرمانده قرارگاه ظفر فرمان عقب نشینی سراسری صادر کرد.
والفجر مقدماتی و احیای دوباره
پس از عملیات مسلم تیپ ۲۷ باردیگر از جبهه غرب به جبهه جنوب بازگشت و در پادگان دوکوهه مستقر شد. شهید همت هم که تا آنزمان، فرماندهی لشکر ظفر سپاه را به عهده داشت، به فرماندهی سپاه ۱۱ قدر منصوب شد. در اینمقطع اجرای طرح کربلای ۱۱ که بعدها والفجر (مقدماتی) نامیده شد در دستور کار گرفت.
در اینعملیات فرماندهی لشکر ۲۷ به عهده سردارعلی فضلی بود و لشکر مورد اشاره، یکی از یگانهای تابعه سپاه ۱۱ قدر بود. اینلشکر ۱۸ گردان داشت و در قالب ۳ تیپ پیاده و یک تیپ ادوات – تیپ ۴ مکانیزه ذوالفقار – سازماندهی شد. گردان مالک اشتر هم دوباره احیا شد و فرماندهیاش به علیاکبر هاشمی سپرده شد. مالک در اینمقطع، زیر مجموعه تیپ یکم عمار با فرماندهی علیاکبر حاجی پور قرار گرفت.
قرار بود گردان مالک در والفجر مقدماتی، به عمق مواضع دشمن رفته و از آنجا به گردان مقداد متصل شود. نیروهای مالک از سمت چپ منطقه عملیات که جنوب جاده ذوزنقهای قرار داشت، پیشروی کرده و خود را به کانال دشمن رساند. اما اعلام کد عقبنشینی در همانلحظات، باعث از همپاشیدگی نظم و نظام نیروهای ایرانی شد.
مالک پشت کانال اول متوقف میشود
در ادامه حوادث، بنا شد مرحله دوم والفجر مقدماتی هرچهسریعتر آغاز شود. اینبار ماموریت شکستن خط دشمن، به دو گردان مسلم بنعقیل (ع) و مالک اشتر واگذار شد. مالک باید از جاده شنی بین دو پاسگاه مرزی رشیده ایران و عراق عبور میکرد. اما حین اجرای عملیات، پیشروی گردان بهدلیل حجم بالای آتش دشمن متوقف شد.
خرابکاری تعمدی در ارتباط بیسیم و شهادت فرمانده بعدی مالک
نیروهای گردان مالک بهمدت یکساعت پشت کانال اول دشمن گیر کرده و تماسهای پی در پی بیسیم شهیدهمت با فرماندهی گردان (علیاکبر هاشمی) به دلایل نامعلوم برقرار نمیشد. راویان حاضر در صحنه نبرد آنشب میگویند یکنفر بهعمد دکمه برقرار و قطع تماس بیسیم را فشار میداد و مانع از برقراری ارتباط حاجهمت با فرمانده گردان مالک بود. پس از برقراری ارتباط هم که با تاخیر انجام شد، به همت خبر داده شد هاشمی زخمی شده اما اینخبر اشتباه بود و فرمانده گردان مالک به شهادت رسیده بود.
خودداری نیروها از پیشروی
پس از شهادت هاشمی، مهدی شرعپسند فرمانده تیپ ۲ سلمان، یکی از کادرهای گردان حبیب بن مظاهر بهنام عبدالله سرآبادانی را مامور کرد مسئولیت فرماندهی گردان مالک را به عهده بگیرد. اما چون اینانتصاب به نیروهای مالک ابلاغ نشده بود، حرف شرعپسند را نپذیرفته و در کانال اول ماندند. در نتیجه نیروهای مالک از پیشروی خودداری کردند.
در پی صدور دستور عقبنشینی، گردانهای مسلم و مالک عقب آمدند و کمی بعد، دستور رسمی عقبنشینی صادر شد. اتفاق رخداده که پس از عقبنشینی مشخص شد، این بود که عبدالله سرآبادانی بهعنوان ششمین فرمانده گردان مالک هم در مرحله دوم عملیات والفجر به شهادت رسیده است.
هفتمینفرمانده برای سازماندهی در والفجر یک میآید
هدف از عملیات والفجر یک، هجوم به مواضع لشکرهای ۱ مکانیزه و ۱۰ زرهی سپاه چهارم عراق در تپهماهورهای فکه شمالی بود. برای هدایت گردان مالک در اینعملیات، قاسم دهقان سنگستانیان بهعنوان فرمانده در نظر گرفته شد و کار بازسازی گردان و سازماندهی آن، طی یک هفته انجام، و تقریبا از نیمه دوم اسفند ۱۳۶۱ گردان مالک با استعداد سازمانی ۳ گروهان و تعداد نفرات تقریبی ۴۰۰ نفر از نو سرپا شد.
شب والفجر یک؛ ارتفاع ۱۱۲ را گرفتیم اما نشد...
ماموریت سهگردان مقداد، کمیل و مالک در شب اول عملیات والفجر یک، ایجاد رخنه در خط دشمن بود و گردان مالک در اینعملیات، بهطور ادغامی با گردان ارتشی ۱۸۲ از تیپ ۸۴ خرمآباد عمل کرد.
در شرایطی که برای تصرف ارتفاعات ۱۴۶ و ۱۴۳ نبرد سنگینی بین رزمندگان مقداد و کمیل با دشمن در جریان بود، گردان مالک موفق به تصرف ارتفاع ۱۱۲ شد. اما به رغم تصرف ۱۱۲ فشار یگانهای کماندویی و مکانیزه سپاه چهارم دشمن برای بازپسگیری اینارتفاع، هر لحظه و بیش از پیش افزایش یافت. در ادامه، فشار دشمن بر نیروهای مالک، کمیل و حمزه بهحدی افزایش پیدا کرد که فرماندهان اینگردانها از فرماندهی قرارگاه فرعی نجف ۲، درخواست اعزام سریع نیروی کمکی کردند.
در نهایت دستور عقبنشینی صادر شد و نیروهای ایرانی تا ساعت ۶ صبح، ارتفاع ۱۱۲ و مواضع پیچ انگیزه را تخلیه و عقبنشینی کردند. نیروهای گردان مالک هم از پی اینماجرا به پادگان دوکوهه منتقل شدند.
تجمع اینهمه کادر باتجربه در یکگردان درست نیست
ساماندهی دوباره گردان مالک در تیپ ۲ پیاده سلمان انجام شد. ساختار جدید گردان از کادرهای قبلی گردان مقداد تشکیل میشد که پاتوق نیروهای قدیمی گردان ۸ پادگان ولیعصر سپاه منطقه ۱۰ تهران محسوب می شد. در آنمقطع کادرهای باتجربه و جبههدیده زیادی در گردان مقداد جمع بودند که شهیدهمت اینوضعیت را بهصلاح نمیدید و دستور داد چندنفر از آنها از مقداد جدا شده و گردان مالک را از نو تشکیل دهند. در اینشرایط، محمدرضا کارور هشتمین فرمانده گردان مالک شد.
لشکر ۲۷ برای ادامه والفجر ۴ منتقل میشود
اتفاق بعدی این بود که اجرای عملیات والفجر ۵ در محور بمو دربندی خان منتفی اعلام و مقرر شد لشکر ۲۷ بدون فوت وقت با تمام ساز و برگ خود برای ادامه عملیات والفجر ۴، عازم منطقه عمومی مریوان – شرق استان سلیمانیه عراق شود.
لشکر ۲۷ که به سومینمرحله والفجر ۴ رسیده بود، ۷ گردان خود را عازم منطقه اینعملیات کرد. در تقسیمبندیهای انجامشده، بنا بر این گذاشته شد که گردان مالک بام منطقه یعنی قله ۱۹۰۴ کانیمانگا را فتح کند.
اگر حمزه یال چپ را میگرفت ...
یکی از افسوسهای بهجامانده از مرحله سوم والفجر ۴ این است که گردان حمزه نتوانست یال سمت چپ قله ۱۹۰۴ را تصرف کند. اگر ایناتفاق میافتاد، گردان مالک میتوانست بهراحتی یالها و شیارهای دامنه غربی قله را پاکسازی کند. بهاینترتیب ارتفاع ۱۹۰۴ برای همیشه در دست نیروهای ایرانی باقی میماند و دشمن دهها کیلومتر در دشت نالپاریز پس زده میشد. اما عدم تصرف یال چپ توسط گردان حمزه در نتیجه پاتک سنگین دشمن، باعث عقبنشینی نیروها شد.
تلفاتی سنگینی که در والفجر ۴ از دشمن گرفتیم
در جریان عملیات والفجر ۴، قرارگاه تیپ ۶۰۲ و قرارگاه گردان ۲ از تیپ ۶۰۵ دشمن منهدم شد. انهدام گردان ۳ از تیپ ۵۰۴، تیپ ۱۰۱، گردان 2 از تیپ ۶۰۲ و گردان ۳ از تیپ ۶۰۵ دشمن هم از دیگر تلفات و خساراتی بود که ایران به ارتش عراق تحمیل کرد. به گردان یکم تیپ ۹۵ لشکر ۱۸ سپاه یکم ارتش بعث هم ضربات سختی وارد آمد.
در اینعملیات ۱۲۰۰ تن از افراد دشمن کشته یا زخمی شدند. حدود ۵۰ نفر هم به اسارت ایرانیها درآمدند. بیش از ۳۲ دستگاه تانک و خوروی بزرگ دشمن هم منهدم شدند. سهانبار مهمات نیروهای دشمن هم منهدم شده یا بهطور سالم به غنیمت درآمدند. تیپ ۱ گارد جمهوری عراق نیز که در جریان عملیات وارد عمل شد، ضربات مهلکی خورد. اینوضعیت باعث شد تکاورهای تیپ ۲ گارد جمهوری صدام با بدرقه شخص او در فرودگاه بغداد، وارد عمل شوند. اینتیپ در والفجر ۴ بیش از هزار و ۴۸۰ نفر کشته و زخمی داد.
شهیدهمت علت ناکامی نهایی در والفجر ۴ و توفیق سپاه یکم دشمن در اعمال فشار به نیروهای ایرانی را، داشتن جادههای مواصلاتی مناسب عنوان کرد. چون دشمن ۲ جاده تدارکاتی شنی و عریض داشت که تسلیحات و آماد نیروهایش را با استفاده از آنها به منطقه میرساند.
سازماندهی هر گردان با دو گروهان!/باز هم نشد
به دلیل ضربات وارده در مرحله سوم والفجر ۴، هریک از گردانهای لشکر ۲۷ برای اولینبار در تاریخ موجودیت اینلشکر در قالب دو گروهان سازماندهی شدند. در تیپ ۲ سلمان، که مالک زیرمجموعه آن محسوب میشد، چهار گردان و یکگردان احتیاط در نظر گرفته شدند. به هر یک از ۳ گردان تکور تیپ سلمان هم یکگروهان از تیپ ۳ مریوان لشکر ۲۸ کردستان نزاجا مامور شد که اینمیان، به گردان مالک هم گروهانی از گردان ۱۱۲ مامور شد.
لشکر ۲۷ محمدرسولالله (ص) برای مرحله چهارم والفجر ۴ با استعداد ۷ گردان عملکننده و ۴ گردان احتیاط وارد میدان شد. در اینمرحله از عملیات هم، ماموریت تصرف و آزادسازی ارتفاع ۱۹۰۴ به گردان مالک و گروهان ادغامی ارتشی مامور به آن واگذار شد.
در مرحله چهارم عملیات هم، فشارهای سنگین دشمن مانع از پیشروی و رسیدن به اهداف شدند. در نتیجه ضمن اجرای آتش خمپارهاندازها و توپخانه خودی، شرایطی فراهم شد تا نیروهای خودی عقبنشینی کنند. در اینمرحله از والفجر ۴، باقی گردانها بهجز گردان مالک به اهداف خود رسیدند و علت عدم توفیق مالک هم، تراکم موانع بازدارنده دشمن ارزیابی شد.
تلفات سنگین گردان مالک باعث شد ماموریتش به گردان میثم سپرده شود که اینگردان توانست با موفقیت قله ۱۹۰۴ را تصرف کند اما چون سمت چپ و راست قله تامین نشده بود، گردان میثم هم نتوانست قله را حفظ کند و طلسم تصرف قله ۱۹۰۴ در نهایت شکسته نشد.
صادق وفایی
ادامه دارد ...
