ترمینال آزادی؛ جایی که سفر فقط حرکت نیست، شروع یک قصه است

به گزارش تابناک؛ترمینال مسافری، فقط یک ساختمان بزرگ با چند سالن و سکو نیست؛ جایی است که هزاران قصه آغاز می‌شود و هزاران مقصد شکل می‌گیرد. ترمینال آزادی تهران، یا همان ترمینال غرب، از دهه‌ها پیش یکی از مهم‌ترین گره‌های حمل‌ونقل جاده‌ای در ایران بوده و هر روز ده‌ها هزار نفر از میان آن عبور می‌کنند. از سربازانی که راهی پادگان‌ها هستند تا خانواده‌هایی که با چمدان‌های بزرگ دنبال آسایش چندروزه در شمال‌اند، و کارگرانی که باید به شهرهای مرزی بروند، همه در این ترمینال معنا پیدا می‌کنند. کارکرد یک ترمینال، به ظاهر ساده است؛ خرید بلیت، سوارشدن، حرکت. اما پشت همین روند ساده، یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی کشور فعال است.

در ابتدای روز، عملیات یک ترمینال با ورود کارکنان نوبت اول آغاز می‌شود. مسئولان سالن، مدیران شیفت، کارمندان شرکت‌های تعاونی، پلیس راه، اورژانس، نیروهای حراست، نیروهای خدماتی و رانندگان آرام‌آرام به سالن‌ها می‌رسند و همه‌چیز را برای شروع جریان سفرها مهیا می‌کنند. در ترمینال آزادی، تعداد زیادی شرکت تعاونی اتوبوسرانی فعالیت می‌کنند و هرکدام از آن‌ها پست مخصوص خود را در سالن اصلی دارند. فعالیت این شرکت‌ها بر اساس ساختاری اداری و کاملاً مشخص پیش می‌رود: مسئول فروش، متصدی صدور بلیت، مدیر شیفت، ناظر سکو، و رانندگان. هر بلیت، چه آنلاین باشد و چه حضوری، باید در سیستم ثبت شود و بارها کنترل گردد تا نظم ترمینال حفظ شود. این نظم است که از هرج‌ومرج جلوگیری می‌کند؛ وگرنه تصور کنید روزی با ۴۰ هزار مسافر بدون برنامه‌ریزی چه آشوبی ایجاد می‌شد.

پس از فروش بلیت، مسافر وارد مرحله‌ی بعدی می‌شود: انتظار. سالن‌های انتظار ترمینال آزادی همیشه پر از زندگی‌اند. بوی چای داغ دکه‌ها، صدای بچه‌هایی که دنبال هم می‌دوند، گفت‌وگوی کوتاه رانندگان درباره وضعیت جاده‌ها و حالا دیگر صدای فراخوان‌های دیجیتالی که جای نداهای قدیمی را گرفته‌اند. سکوها قلب تپنده ترمینال‌اند؛ جایی که اتوبوس‌ها با موتورهای روشن، آماده می‌شوند تا بار دیگر جاده‌ها را با غرور طی کنند. عملیات سکو شامل کنترل بار، چک‌کردن مدارک راننده و کمک‌راننده، کنترل فنی اتوبوس و هماهنگی با دفتر مرکزی ترمینال است. ترمینال آزادی در این بخش یکی از منظم‌ترین ترمینال‌های کشور محسوب می‌شود، زیرا برای هر سکو ناظر مخصوص وجود دارد که ورود و خروج اتوبوس‌ها را دقیقاً ثبت می‌کند.

اما شاید مهم‌ترین بخش کارکرد یک ترمینال، مدیریت مقصدهاست. هر ترمینال به سمت جغرافیای خاصی از کشور سرویس‌دهی می‌کند. ترمینال آزادی مرکز اصلی سفرهای غرب، شمال‌غرب و جنوب‌غرب ایران است. همان‌طور که مسافران می‌دانند، از این ترمینال می‌توان به شهرهایی مثل تبریز، ارومیه، زنجان، سنندج، کرمانشاه، ایلام، اهواز، آبادان، اندیمشک، خرم‌آباد، همدان، نهاوند، رشت، بندرانزلی، فومن، آستارا و حتی برخی نقاط مرزی مثل بازرگان سفر کرد. این مسیرها بر اساس نیازهای عمومی، تراکم مسافر و اهمیت جغرافیایی تنظیم شده‌اند. نکته‌ی جالب این است که بسیاری از همین مسیرها به‌صورت شبانه اجرا می‌شوند؛ زیرا مسافران ترجیح می‌دهند صبح به مقصد برسند. همین موضوع برنامه‌ریزی در ترمینال را پیچیده‌تر می‌کند؛ زیرا تعداد اتوبوس‌های ورودی و خروجی در شب بیشتر از روز است و کنترل آن‌ها نیازمند دقیق‌ترین استانداردهای عملیاتی است.

یکی از ویژگی‌های مهم ترمینال آزادی، ارتباط نزدیک آن با شبکه بزرگراهی تهران است. دسترسی به بزرگراه جلال آل‌احمد، شیخ فضل‌الله، محمدعلی جناح و رسالت باعث شده اتوبوس‌ها بدون پیچ‌وخم‌های شهری، در کوتاه‌ترین زمان خود را به مسیرهای غرب کشور برسانند. طراحی ترمینال نیز به گونه‌ای است که جریان ورود و خروج اتوبوس‌ها با هم تداخل نداشته باشد؛ ورودی و خروجی‌ها مجزا هستند و محل توقف اتوبوس‌های آماده حرکت دقیقاً نزدیک سکوهایی قرار گرفته که مسافران بتوانند بدون سرگردانی سوار شوند. این نوع طراحی اصولی، حاصل تجربه مهندسان و مدیرانی است که سال‌ها روند سفرهای جاده‌ای ایران را زیر نظر داشتند.

از نظر فنی، هر اتوبوس قبل از حرکت باید چند مرحله چک فنی را پشت سر بگذارد. از بررسی باد لاستیک‌ها و سلامت سیستم ترمز گرفته تا کنترل چراغ‌ها و وضعیت کولر. اگرچه بسیاری از اتوبوس‌های امروزی مثل اسکانیا، ولوو B9 و مان اتوبوس‌هایی مدرن هستند، اما هنوز بخشی از ناوگان ترمینال آزادی شامل خودروهای میان‌سال‌تر است که به مراقبت بیشتری نیاز دارند. رانندگان در این میان نقش کلیدی دارند؛ آن‌ها در واقع مدیران کوچک جاده‌اند. هر راننده پیش از حرکت باید دفترچه مخصوص سفر را امضا کند، سند اتوبوس را ارائه دهد و به ناظر سکو بگوید دقیقاً از چه مسیر و با چه هدفی حرکت می‌کند. کنترل سلامت راننده توسط پلیس نیز انجام می‌شود؛ از تست تنفس و خستگی تا کنترل مدارک. این مسیر باعث شده امنیت سفرهای جاده‌ای در ایران نسبت به دهه‌های گذشته به شکل چشمگیری افزایش پیدا کند.

اما فراتر از این ساختار اداری و فنی، ترمینال‌ها یک خصلت احساسی دارند؛ چیزی که آن‌ها را از یک ساختمان معمولی جدا می‌کند. ترمینال آزادی محل آغاز و پایان رابطه‌هاست. جایی که مادرها برای فرزندانشان غذاهای گرم را در ظرف‌های کوچک می‌گذارند و توصیه‌های آخر را با نگرانی تکرار می‌کنند. جایی که مسافران تنها، با چمدان‌هایی کوچک اما سنگین از زندگی، دنبال یک صندلی در سالن انتظار می‌گردند. جایی که بعضی‌ها با اشک خداحافظی می‌کنند و بعضی دیگر با لبخند سفر را آغاز. ترمینال آزادی شاهد هزاران تصویر است؛ از سربازی که صبح زود با کوله‌پشتی‌اش از مادر خداحافظی می‌کند تا زوجی که با هیجان راهی مرز می‌شوند برای تجربه اولین سفر مشترکشان. این احساسات بخشی از هویت فضای ترمینال است.

در کنار همه این‌ها، ترمینال آزادی یک مرکز اقتصادی مهم نیز هست. ده‌ها مغازه، کافی‌شاپ، فست‌فود، سوپرمارکت و غرفه در این مجموعه فعالیت می‌کنند. این کسب‌وکارها معمولاً ۲۴ ساعته فعال‌اند، زیرا جریان سفر هیچ‌وقت نمی‌ایستد. هر اتوبوس که وارد ترمینال می‌شود، مسافری می‌آورد که شاید نیاز به غذا، دارو، وسایل سفر یا حتی یک بطری آب داشته باشد. گردش مالی ترمینال‌ها سالانه میلیاردها تومان است و در آن ده‌ها هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم مشغول کارند. همین موضوع باعث شده ترمینال‌ها جزئی مهم از اقتصاد شهری شوند.

ترمینال آزادی همچنین از نظر ارتباطات بین‌شهری، یکی از قدیمی‌ترین نقاط تهران است. این ترمینال در دهه ۵۰ شمسی طراحی شد، زمانی که تهران در حال گسترش بود و نیاز داشت ورودی و خروجی‌های حمل‌ونقل جاده‌ای خود را سامان دهد. از همان دهه، ترمینال آزادی گره اصلی سفر به غرب ایران شد؛ تا جایی که بسیاری از خانواده‌های ایرانی، اولین سفرهای خانوادگی خود به شمال‌غرب یا غرب کشور را از همین سالن‌های قدیمی آغاز کرده‌اند. صدای اتوبوس‌هایی مثل بنز ۳۰۲، ولوو B7 و حتی اتوبوس‌های قدیمی‌تر هنوز در یاد بسیاری از رانندگان هست؛ رانندگانی که امروز با اسکانیاهای لوکس کار می‌کنند و می‌گویند «ترمینال آزادی برای ما خانه دوم بود.»

مسیرهای ترمینال آزادی، همان‌طور که گفته شد، بسیار گسترده‌اند. عمده مسیرها شامل شهرهای زیر هستند:

ــ تبریز
ــ ارومیه
ــ خوی
ــ زنجان
ــ ابهر
ــ رشت
ــ انزلی
ــ آستارا
ــ تالش
ــ فومن
ــ لاهیجان
ــ لنگرود
ــ رامسر
ــ نوشهر
ــ چالوس
ــ کرمانشاه
ــ سنندج
ــ مهاباد
ــ سقز
ــ سردشت
ــ ایلام
ــ اندیمشک
ــ خرم‌آباد
ــ اهواز
ــ آبادان
ــ مهران
ــ بازرگان
ــ پلدشت
ــ بیجار
ــ همدان
ــ نهاوند

این تنوع مقصد، ترمینال آزادی را به یکی از پرتنوع‌ترین مراکز مسافرتی کشور تبدیل کرده است.

در نهایت، باید گفت ترمینال آزادی تنها یک ساختمان برای سوار و پیاده شدن نیست؛ بلکه یکی از بزرگ‌ترین نهادهای اجتماعی ایران است. جایی که زندگی جریان دارد، گره‌های احساسی شکل می‌گیرد، اقتصاد می‌چرخد و میلیون‌ها انسان از دروازه‌اش به شهرهای دیگر می‌روند. کارکرد این ترمینال حاصل یک هماهنگی پیچیده میان مدیریت، شرکت‌ها، رانندگان، پلیس، خدمات و حتی مسافران است. این هماهنگی است که سفرهای جاده‌ای را ممکن و قابل اعتماد می‌کند.

ترمینال آزادی همچنان یکی از هویت‌های مهم تهران است؛ هویتی که با صدای سوت سکوها، با بوی چای، با صدای خنده مسافران و با روشن شدن چراغ اتوبوس‌هایی که یکی‌یکی شبانگاه راهی جاده می‌شوند، زنده مانده است. شاید شکل سفر تغییر کرده باشد؛ سامانه‌های آنلاین آمده‌اند، اتوبوس‌ها مدرن‌تر شده‌اند، سالن‌ها بازسازی شده‌اند. اما روح ترمینال همان است؛ روحی که سال‌هاست جاده‌های کشور را به هم پیوند می‌دهد و برای بسیاری از ما، هنوز هم آغاز سفر از همین‌جاست: ترمینال آزادی، دروازه بزرگ غرب.