السودانی که یک سیاستمدار شیعه است، هرچند تلاش می‌کند در مناطق سنی نیز دیده شود، اما تعیین‌کننده اصلی انتخابات در عراق بیش از آنکه هویت‌های سیاسی باشد، هویت‌های جامعه‌شناختی است.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، خبرگزاری آناتولی ترکیه در تحلیلی به بررسی انتخابات پارلمانی عراق پرداخته که در ادامه آمده است.
لازم به ذکر است انتشار مقالات خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.
هرچند مشارکت بالای انتخاباتی فرصتی کوتاه‌مدت برای اعتماد به سیاست ایجاد می‌کند، اما به دلیل ترکیب مشکلات ساختاری با مسائل ریشه‌دار، رابطهٔ سیاست و جامعه در عراق نمی‌تواند به شکل عادی کار کند.
در حالی که تأثیرات ژئوپلیتیک منطقه‌ای جدید در خاورمیانه در حال گسترش است و دور دوم درگیری میان ایران و اسرائیل انتظار می‌رود، عراق در کشاکش میان رقابت گروه‌های شیعه و جست‌وجوی ثبات، به پای صندوق‌های رأی رفت.
در کشوری که سیاست در چارچوب قومی و مذهبی عمل می‌کند، نتایج انتخابات تصویری بسیار پراکنده و بحث‌برانگیز از منظر شیعیان، سنی‌ها، کردها و ترکمان‌ها ایجاد کرده و افزایش چشمگیر میزان مشارکت، سرنخ‌هایی از انتظارات جامعه از دولت ارائه می‌دهد.
با این حال، نتایج انتخابات یا افزایش مشارکت به معنای آن نیست که روند تشکیل دولت همان‌طور که انتظار می‌رود پیش برود یا پاسخگوی خواسته‌های رأی‌دهندگان باشد.
علیرغم ثبات، اعتماد به صندوق رأی کم است
انتخابات ۱۱ نوامبر ششمین انتخابات پارلمانی از زمان اشغال آمریکا در سال ۲۰۰۳ بود. با نگاهی به انتخابات عراق، به‌طور واضح مشاهده می‌شد که علاقه به صندوق رأی به‌طور مشخصی رو به کاهش بوده است.
اما افزایش مشارکت از ۴۱ درصد در انتخابات ۲۰۲۱ به ۵۶ درصد در آخرین انتخابات، پیش‌بینی‌ها درباره ادامه‌دار بودن روند نزولی را تا حد زیادی بی‌اعتبار کرد. از این رو، ارزیابی جامعه‌شناختی انتخابات ضروری به نظر می‌رسد.
پس از اشغال آمریکا، هرچند قانون اساسی چنین امری را الزام نمی‌کند، اما طبق عرف سیاسی، ریاست‌جمهوری به کردها، ریاست پارلمان به سنی‌ها و نخست‌وزیری به شیعیان می‌رسد؛ یعنی در رأس سازوکار تصمیم‌گیری، شیعیان قرار دارند.
با این حال، اعتماد جامعه شیعه به حاکمان بسیار پایین است. عواملی مانند اینکه عراق با وجود پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان بودن، هنوز حتی خدمات منظم برق، آب و جمع‌آوری زباله را هم تأمین نمی‌کند، انتقادات گسترده از فساد، و رسیدن بیکاری جوانان به ۴۰ درصد در این وضعیت تأثیرگذار است.
علاوه بر این، با وجود روند نزولی، شبکه طرفدار ایران و نفوذ مهارناپذیر ایران که پس از ۲۰۰۳ نظم سیاسی، نظامی و اقتصادی را تا حد زیادی تحت سلطه داشت، همچنان واقعیتی قابل توجه است.
با وجود این تصویر بدبینانه، افزایش مشارکت در انتخابات تحت تأثیر سیاست معقول و اقدامات توسعه‌ای/سرمایه‌گذاری نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی که در سال ۲۰۲۲ به قدرت رسید، اتفاق افتاد.
نامزد شدن دوباره چهره‌های تکراری در انتخابات و کنار گذاشته شدن جوانان و قشر تحصیل‌کرده از سیستم، مشکل بی‌اعتمادی میان رأی‌دهندگان و نخبگان سیاسی را عمیق‌تر می‌کند.
طبق نظرسنجی منتشرشده از سوی مرکز مهم پژوهشی عراق، «بیان سنتر»، ۲۱/۸ درصد از رأی‌دهندگان معتقدند که تکنوکرات‌ها و مستقل‌ها باید در عرصه سیاست حضور داشته باشند. ائتلاف «عمران و توسعه» السودانی که هرچند سیاسی است، اما مانند یک تکنوکرات وظیفه‌محور فعالیت می‌کند، با پیروزی در انتخابات حمایت جامعه را به خود جلب کرد.
با این حال، افزایش محسوس مشارکت هرچند به‌عنوان یک شاخص برای فرآیند‌های دموکراتیک و واکنش مثبت جامعه به سیاست باثبات تلقی می‌شود، اما مشارکت انتخاباتی در عراق به شکل طبیعی عمل نمی‌کند.
زیرا در کشوری با بیش از ۴۶ میلیون نفر جمعیت، تعداد اعلام‌شده رأی‌دهندگان حدود ۳۰ میلیون است. اما تنها ۲۱ میلیون نفر حق رأی دارند، چرا که شرط رأی دادن داشتن کارت رأی‌دهنده بیومتریک است.
این که تقریباً ۹ میلیون نفر حتی برای گرفتن کارت انتخاباتی خود نیز مراجعه نکرده‌اند، نشان‌دهنده سطح بی‌اعتمادی به سیاست است. از ۳۰ میلیون رأی‌دهنده، تنها ۱۲ میلیون نفر به پای صندوق رأی رفتند که سطح واقعی مشارکت را نشان می‌دهد.
با وجود افزایش محسوس در میزان مشارکت و استفاده از سیستم صندوق الکترونیک برای کاهش حداقلی دست‌کاری نتایج، باید توجه داشت که به‌ویژه جوانان به نتایج اعتماد ندارند. این وضعیت بی‌اعتمادی، پدیده‌ای است که انتظار می‌رود در آینده سیاست عراق به یک بحران بزرگ تبدیل شود.
تأثیر ایران از بین نمی‌رود
پیروزی السودانی در حالی‌که در جریان کمپین انتخاباتی مورد هدف گروه‌های سیاسی طرفدار ایران قرار داشت، نشانه‌ای از واکنش جامعه در برابر نفوذ تهران بود. عراق سال‌هاست یکی از صحنه‌های رقابت نفوذ میان آمریکا و ایران است.
به‌ویژه اینکه انتخابات در دوره‌ای برگزار شد که فشار‌های آمریکا و اسرائیل بر ایران و حامیانش در عراق افزایش یافته بود و این امر به‌نظر می‌رسد در ترجیح جامعه نقش تعیین‌کننده داشته است.
السودانی با موفقیت در دور نگه داشتن میلیشیای عراقی از ورود به درگیری ایران و اسرائیل و همچنین حفظ توازن میان آمریکا و ایران، برای کشورش نوعی پویایی منطقه‌ای ایجاد کرد.
با این حال، از دست ندادن شتاب احزاب عضو چارچوب هماهنگی شیعی که تحت سلطه گروه‌های طرفدار ایران است، نشان‌دهنده تداوم تثبیت اجتماعی نفوذ تهران است. یعنی ایران اگرچه برنده اصلی انتخابات نیست، اما بازنده نیز نیست.
از سوی دیگر، اثرگذار نبودن فراخوان‌های تحریم انتخابات از سوی مقتدی صدر، رهبر محبوب شیعه که با وجود داشتن بیشترین کرسی در انتخابات ۲۰۲۱ از سیاست کنار کشیده بود، نکته‌ای قابل توجه است.
حتی برعکس، افزایش نرخ مشارکت نوعی غافلگیری بود. این امر نشان می‌دهد که جامعه شیعه به‌ویژه نسل جدید، تمایل به انتخاب گزینه‌های سیاسی نوین دارد.
هویت‌های جامعه‌شناختی، تغییر را دشوار می‌کند
السودانی که یک سیاستمدار شیعه است، هرچند تلاش می‌کند در مناطق سنی نیز دیده شود، اما تعیین‌کننده اصلی انتخابات در عراق بیش از آنکه هویت‌های سیاسی باشد، هویت‌های جامعه‌شناختی است.
شیعیان همچنان به سیاستمداران شیعه رأی می‌دهند، سنی‌ها به سیاستمداران سنی و کردها به کردها. همچنین برخی گروه‌های شیعه برای کشاندن رأی‌دهندگان به پای صندوق‌ها کمپینی با عنوان «سنی‌ها و بعثی‌ها بازمی‌گردند» به راه انداخته‌اند.
با در نظر گرفتن این قطب‌بندی قومی و مذهبی، روشن است که تبدیل رفتار رأی‌دهندگان از هویت‌های جامعه‌شناختی به هویت‌های سیاسی به‌سادگی ممکن نیست.
علاوه بر این، به‌دلیل دشواری‌های ساختاری در سیستم انتخاباتی، روند اصلی انتخابات در واقع پس از باز شدن صندوق‌ها آغاز می‌شود. زیرا پس از تأیید نتایج، پارلمان باید ظرف ۳۰ روز از نخستین جلسه خود، رئیس‌جمهور را با رأی دوسوم انتخاب کند.
سپس رئیس‌جمهور ۱۵ روز فرصت دارد نخست‌وزیری را که از سوی بزرگ‌ترین بلوک شیعه تعیین می‌شود، منصوب کند. نخست‌وزیر پیشنهادی نیز یک ماه فرصت دارد دولت را تشکیل دهد و رأی اعتماد پارلمان را بگیرد. اما این زمان‌بندی به‌دلیل چانه‌زنی‌ها و سازوکار تقسیم قدرت میان گروه‌های رقیب معمولاً رعایت نمی‌شود. کسب بیشترین رأی توسط یک رهبر به معنای تشکیل دولت از سوی او نیست.
در انتخابات ۲۰۲۱، صدر با ۷۳ کرسی نخست شد، اما نتوانست دولت تشکیل دهد. از سال ۲۰۰۵، میانگین زمان تشکیل دولت‌ها ۲۰۳ روز بوده و دولت پس از انتخابات ۲۰۲۱ در ۳۸۲ روز تشکیل شد.
تمایل احزاب به به‌تأخیر انداختن روند تشکیل دولت نه‌تنها فرآیند‌های پارلمانی را مختل می‌کند، بلکه موجب افزایش نارضایتی و بی‌اعتمادی در جامعه نیز می‌شود.
از این‌رو، هرچند مشارکت بالا می‌تواند فرصتی کوتاه برای اعتماد به سیاست ایجاد کند، اما به‌دلیل درهم‌تنیدگی مشکلات ساختاری با مسائل ریشه‌دار، رابطه سیاست و جامعه در عراق نمی‌تواند به شکل طبیعی عمل کند. تا زمانی که این دور باطل برطرف نشود، ظهور یک تحول سیاسی و اجتماعی چندان قابل تصور نیست.
