هوش مصنوعی در اسارت هوش مسئولین

 طرح ملی هوش مصنوعی، که در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است، پرسشی کلیدی را پیش روی قانون‌گذاران قرار داده: آیا ایران باید با تشکیل یک سازمان مستقل ذیل ریاست جمهوری به استقبال این فناوری برود، یا مرکزی وابسته به معاونت علمی و فناوری کفایت می‌کند؟

به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، مصطفی طاهری، رئیس کمیته فناوری اطلاعات و ارتباطات کمیسیون صنایع و معادن مجلس، از جزئیات جدید این طرح پرده برداشت و بر حفظ پیشنهاد تشکیل "سازمان هوش مصنوعی" تأکید کرد. این موضوع، که حالا در انتظار رأی نهایی صحن علنی است، می‌تواند آینده فناوری ایران را رقم بزند.

از تلاش‌های پراکنده تا قانون جامع

هوش مصنوعی در ایران از اوایل دهه ۱۳۹۰ مورد توجه قرار گرفت. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با حمایت از صدها شرکت دانش‌بنیان، ایران را به رتبه دوم منطقه در منابع انسانی متخصص رساند. طرح‌هایی مانند آموزش ۵۰۰ هزار دانش‌آموز در قالب برنامه "ایران دیجیتال" و توسعه زیرساخت‌های محاسباتی، گام‌های اولیه بودند. اما فقدان یک چارچوب قانونی منسجم، چالش‌هایی مانند هم‌پوشانی وظایف دستگاه‌ها را به دنبال داشت. در آذر ۱۴۰۲، رئیس‌جمهور وقت، ابراهیم رئیسی، دستور تشکیل شورای ملی و مرکز هوش مصنوعی را صادر کرد. این شورا در تیر ۱۴۰۳ به سازمان ملی هوش مصنوعی تبدیل شد، اما در اردیبهشت ۱۴۰۴، هیئت دولت آن را منحل و وظایفش را به ستادی زیر نظر معاونت علمی واگذار کرد. این تصمیم، زمینه‌ساز ورود مجلس برای تدوین قانونی ظاهرا و احتمالا جامع شد.

طرح ملی هوش مصنوعی

طرح ملی هوش مصنوعی، که کلیات آن در اردیبهشت ۱۴۰۴ با ۱۸۷ رأی موافق در مجلس تصویب شد، اکنون در مرحله بررسی نهایی قرار دارد. کمیسیون صنایع و معادن، به عنوان کمیسیون اصلی، پیشنهاد تشکیل سازمانی مستقل ذیل ریاست جمهوری را مطرح کرده است.

 طاهری می‌گوید: «این سازمان می‌تواند فرادستگاهی عمل کند و ایران را در رقابت جهانی، که کشورهای منطقه میلیاردها دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، پیش ببرد.» این طرح، که با هدف بهبود رتبه جهانی ایران (اکنون ۱۶ در تولید مقاله و ۷۰ در کاربرد عملی) تدوین شده، بر نظارت بر داده‌ها، زیرساخت‌ها و تنظیم‌گری تأکید دارد.

کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری نیز به عنوان کمیسیون فرعی وارد میدان شد و پیشنهادهایی برای تقویت نقش وزارت علوم ارائه داد. به گفته طاهری، «تکالیف ویژه‌ای برای وزارت علوم تعریف شده، از جمله تربیت دانشجو در رشته هوش مصنوعی و گنجاندن این موضوع در پایان‌نامه‌ها.» این پیشنهادها، که با هدف استفاده از ظرفیت‌های موجود طراحی شده، به طرح افزوده شد بدون اینکه چارچوب اصلی آن تغییر کند. با این حال، تفاوت دیدگاه میان دو کمیسیون بر سر متولی هوش مصنوعی قابل توجه است: کمیسیون آموزش خواستار مرکزی زیر نظر معاونت علمی است، در حالی که کمیسیون صنایع بر سازمان مستقل تأکید دارد. این تفاوت، پرسشی جذاب برای آینده این فناوری در ایران ایجاد کرده است: آیا استقلال کامل بهتر است یا هماهنگی با ساختارهای موجود؟

چشم‌انداز و چالش‌ها

گزارش تلفیقی کمیسیون‌های صنایع و آموزش اکنون به صحن علنی مجلس رسیده است. تصویب این طرح، نه تنها متولی هوش مصنوعی را مشخص می‌کند، بلکه ظاهرا بستری برای نظارت بر بودجه‌های کلان، مانند تخصیص حداقل ۱۰ درصد از منابع صندوق نوآوری و شکوفایی به این حوزه، فراهم می‌آورد. دولت اما نگرانی‌هایی درباره بار مالی طرح (حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان) مطرح کرده است. سید کاظم دلخوش، نماینده دولت، معتقد است این هزینه‌ها باید با دقت مدیریت شود. در مقابل، کمیسیون صنایع می‌گوید با رفع ایرادات شورای نگهبان، از جمله مغایرت با اصل ۷۵ قانون اساسی، مسیر را برای تصویب هموار کرده است.

ایران، برای رسیدن به جمع ۱۰ کشور برتر جهان تا سال ۱۴۱۲ برنامه‌ریزی کرده است. اما این هدف، نیازمند هماهنگی میان قوای سه‌گانه و انتخاب ساختاری کارآمد است. آیا سازمان مستقل می‌تواند ایران را به پیشگام منطقه‌ای تبدیل کند، یا تمرکز بر معاونت علمی، با سابقه درخشانش، کافی است؟ هر چه است بالاخره باید تکلیف مشخص شود و هوش مصنوعی بیش از این سرگردان نباشد.