نزدیک به نیمقرن پیش، زنان افغانستان حق رأی داشتند؛ اما امروز حتی حق خروج آزادانه از خانه را نیز ندارند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی تابناک، زنان افغان در «فرایند محو و پاکسازی سیستماتیک» و خطرناکترین «عقب گرایی حقوقی زنان» در جهان قرار دارند. اکنون افغانستان برای بار دوم به خطرناکترین کشور برای زنان در جهان تبدیل شده است. دقیقاً ۶۱ سال پیش از امروز، زنان افغانستان طبق قانون اساسی سال ۱۹۶۴ این کشور، از حقوق برابر با مردان برخوردار شدند. این قانون به آنها امکان نظری انتخاب همسر، شغل و مشارکت سیاسی را داد.
همان طوری که لاله عثمانی،«بنیان گذار کمپین مبارزاتی نام من کجاست؟» میگوید: طالبان شاید تغییر نکرده باشند، اما زنان افغان قطعا تغییر کردهاند.
آنها می گویند ما مقاومت را از مادران و مادربزرگهایمان آموختیم. برخی از آنها در سال ۱۹۱۹، یک سال پیش از زنان آمریکا، حق رأی را به دست آوردند، و در سال ۱۹۶۴ نیز این حق را با مبارزهای سختتر تثبیت کردند؛ درحالی که زنان سوئیس تا سال ۱۹۷۱ برای کسب این حق منتظر ماندند. این نشان دهنده روحیهٔ مقاومت زنان افغان است.
دکتر حبیبه سرابی، نخستین زن افغان که به مقام شهرداری رسید، میگوید: «زنان افغان امروز بهآسانی به این جایگاه نرسیدهاند. مهم نیست چقدر شکست خوردهاند، بلکه مهم این است که یاد گرفتهاند چگونه دوباره برخیزند. ایستادگی و پایداری، ویژگی ذاتی زنان افغان است.»
زنان کجا هستند؟
زنان درافعانستان به طور سیستماتیک حذف شدند.
سال ۲۰۲۱ بیش از پنجاه فرمان صادر شده (توسط طالبان) که زنان را از حضور در فضای عمومی، تصمیم گیری، آموزش و کار منع کردند. در ماه دسامبر سال ۲۰۲۳ طالبان این ممنوعیتها را تمدید کرد تا زنان را از برای تدریس پسران جوان منع کنند؛ این امر باعث میشود بسیاری از دانش آموزان بدون معلمین شایسته باقی بمانند.
در اوایل سال گذشته آنها نه تنها فرمان دادند تا نام "زنان" در اسناد عمومی به نام "مردان" تعویض شود بلکه با الزامی نمودن تمام کارمندان به عضویت در لیست اسناد «حقوقی و بانکی» راه فعالیت و مدیریت را به روی زنان بستند. سازمانهای که نتوانستند این فرمانها را تطبیق کنند، قادر به فعالیت نبوده که در نتیجه بیش از شصت در صد موسساتی که تحت رهبری زنان فعالیت داشتند، تنها در سال ۲۰۲۳ مسدود شدند.
کمپین نام من کجاست؟
زنان افغان از حقوق اساسی شان محروم شدهاند و به همین دلیل یک اکوسیستم را میان خود ایجاد کردهاند تا به همدیگر کمک کنند. شاید یکی از برجستهترین موفقیتهای مدافعین زنان افغان کمپاین یا همان کمپین"نام من کجاست؟ " باشد. این کمپاین نبود زنان در نامگذاری عمومی را برجسته کرد و سعی داشت با تاکید بر اهمیت شناخت «هویت زنان» در جامعه افغان، برای برابری جنسیتی گستردهتر فشار وارد کند.
لاله عثمانی، به عنوان بنیان گذار این کمپاین توضیح میدهد: زنان معمولی از خانوادههای معمولی با شرایط غیرعادی به مبارزه پرداختند. خواست ما این بود که نام (مادر) در " کارت هویت ملی" فرزندش درج شود و به این ترتیب به «مادران» نیز اختیاراتی داده شود.
لاله میافزاید: این به یک جنبش در رسانههای اجتماعی تبدیل شد. خیلی از مردان از جمله شهردار هرات شروع به قرار دادن عکس مادرش در صفحات خود در رسانههای اجتماعی کرد و گفت:«این مادر من است. من به وجود او بسیار افتخار میکنم. این نام اوست و میخواهم بپذیرم که او هویتی دارد که با آن بسیار افتخار میکنم.»
او می گوید: من پیامهای زیادی از مردان افغان دیدم که میگفتند این «بوی توسعه» است و این اولین قدم به سوی آینده روشن است. اما ناگهان سایه تاریک از جهل و نادانی دوباره ظهور پیدا کرد. ما در ۲۰ سال قبل سعی کردیم بر ویرانههای از جنگ ۴۰ ساله آبادی بسازیم، اما همه چیز ذوباره ویران شد. (سال ۲۰۲۱)
در سال ۲۰۲۰ رییس جمهور وقت افغانستان، فرمانی را امضا کرد که اجازه داد نام مادر در "کارت هویت ملی" فرزندان شان درج شود؛ که این نخستین بار در تاریخ افغانستان است. این دستاورد کوتاه مدت بود و بعد از گذشت چند ماه طالبان قدرت را به دست گرفت و با وجود تعهدات شان در جریان مذاکرات صلح دوحه، شروع به عقب گرایی بر دست آوردهای بیست سال گذشته جامعه و زنان افغانستان کردند. از زمان تسلط طالبان، شمار ازدواجهای اجباری و ازدواجهای زودهنگام، فروش اعضای بدن و حتی فروش کودکان برای جلوگیری از گرسنگی تمام خانواده افزایش یافته است. افغانستان اکنون یکی از معدود کشورهای جهان است که در آن رقم خودکشی زنان بیشتر از مردان است.
حکایت است که: «یک دیوانه سنگی به چاه میاندازد که صدتا عاقل نمیتوانند بیرونش بیاورند» دقیقا روایت روزگار افغانستان است. آنها معتقدند اگر جامعه بین المللی و سازمان ملل متحد این وضعیت را «صلح» مینامند، پس صلح یعنی نادیده گرفتن نصف جمعیت افغانستان است. هیچ بمبگذاری نیست، هیچ حمله انتحاری انجام نمیشود، اما زنان خود را میکشند، زیرا گزینه دیگری ندارند.
نان، کار، آزادی
«نان، کار، آزادی» یکی از محبوبترین شعارهای زنان افغانستان در شرایط و جاری است که پس از به قدرت رسیدن طالبان، در اعتراضاتشان مطرح شد.
نگینه یاری، یکی از تظاهرات کنندگان و معترضان به طالبان، میگوید: «بیرون شدن و آمدن به جادهها و راه اندازی اعتراضات برای حصول حقوق خویش به مثابه رفتن به خط مقدم در میدان جنگ است.» وی ادامه میدهد:« حس میکنم فقط دو گزینه برای ما باقی گذاشتند. یا باید کشور را ترک کنیم و یا هم در داخل کشور بمیریم. به شما همواره تلقین میشود که هیچ ارزشی ندارید، این که فقط با یک اعلامیه/ فرمان میتوانیم از همه جا و همه چیز حذف تان کنیم؛ و این که شما همیشه طبقه دوم جامعه هستید.»
زنان افغانستان رهبران یک مبارزه هستند. زنان افغانستان و مقاومت آنها نباید نادیده و دست کم گرفته شود. آنها می گویند میکانیزم، معاهدات، کنواسیونهای حقوقی بین المللی اگر حال نتوانند محافظ زنان افغان باشند؛ پارۀ کاغذ بیش نیستند. مدام هم روی تیم تاکید دارند که حال وقت عمل است تا اپارتاید جنسیتی طالبان را در سطح بین المللی به عنوان جرم علیه بشریت بشناسند.