روایتی از شهادت مطهری؛ محمدعلی بصیری: قاتل شهید مطهری که بود؟

به گزارش تابناک، آیت الله مرتضی مطهری، فیلسوف و رئیس شورای انقلاب، یکی از نظریه‌پردازان برجسته نظام جمهوری اسلامی ایران، در شامگاه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ توسط گروه فرقان ترور شد.

این ترور ناجوانمردانه نه‌تنها ضربه‌ای به انقلاب و نظام نوپای جمهوری اسلامی بود،بلکه جامعه ایرانی را دچار یک خلاء بزرگ کرد، مطهری از افکار مخالف نمی هراسید و همیشه بر مناظره و گفتگوی مستقیم به عنوان راهکار رفع انحرافات فکری و عقیدتی تاکید می کرد، آیت الله مطهری حتی خواستار آن شده بود که مارکسیسم در دانشگاههای ایران، توسط اساتید مارکسیست و نه منتقدان این ایدئولوژی مادی گرایانه تدریس شود.

آیت الله  مرتضی مطهری بر خلاف طیف دیگری از روحانیون پیرو امام خمینی، با حزبی شدن روحانیت مخالف بود و به همین دلیل هم عضو حزب جمهوری اسلامی نشد و ترجیح داد در همان کسوت همیشگی "استاد" و "روحانی" با مردم ارتباط بگیرد.

 آیت الله مرتضی مطهری شامه سیاسی تیزی هم داشت، او بعد سفر به نوفل لوشاتو و دیدار با امام خمینی و اطرافیانش گفته بود: اگر یک ساعت با صادق قطب زاده بشینی، او را می شناسی، بنی صدر را یک روز و ابراهیم یزدی را یک سال هم بشینی نمی توانی بشناسی!قضاوتی که بعدها نشان داد درست بوده است!

آیت الله مطهری حتی نسبت به مقتدای خود و رهبر انقلاب هم انتقادات خود را پنهان نمی کرد، ابراهیم یزدی در خاطرات خود نقل می کند که آیت الله مطهری وقتی به نوقل لوشاتو(آخرین تبعیدگاه امام خمینی) رقت و مشاهده کرد امام خمینی هر روز سخنرانی دارد، به ایشان دلسوزانه تذکر داد که شما دیگر یک مرجعی در نجف نیستی که هرروز حرف بزنی، بعد از این تذکر، امام خمینی سخنرانی های خود را محدود کرد که اتفاقا اثر رسانه ای و سیاسی بیشتر و موثرتری داشت.

آیت الله مطهری در نوقل لوشاتو در کنار امام خمینی

تنها کسی که امام خمینی آثار او را "بدون استثتاء" مفید توصیف کرده بود، آیت الله مطهری بود، تایید صراحت آمیزی که از امام خمینی سابقه نداشت.

آیت الله شهید مرتضی مطهری عمده عمر پربرکت خود را صرف مقابله فکری و نظری با جریان الحاد مدرن، یعنی مارکسیسم و مادی گرایی کرد و عجب اینکه توسط گروهکی که ادعای پیروی از دکتر علی شریعتی و اسلام راستین و در باطن متاثر از همان اندیشه های مارکسیستی و طبقاتی بود، به شهادت رسید؛ به جرم آنکه در شمال شهر زندگی می کرد و در دانشگاه دوره پهلوی تدریس می کرد و از اسلام فاصله داشت!  

دکتر محمود روحانی، شوهر خواهر شریعتی و برادر همسر مطهری

نکته جالب و عجیب اینکه آیت الله مطهری و دکتر شریعتی، نسبت خانوادگی نسبتا نزدکی هم داشتند:دکتر‌محمود روحانی: شوهر خواهر دکتر علی شریعتی و برادر برادر همسر آیت الله مطهری که در مراسم استقبال از امام در فرودگاه مهرآباد کنار رهبرانقلاب ایستاده بود.

آیت الله مطهری در اواخر عمر، متوجه خطر گروههای افراطی مذهبی نما شده بود و جزوات گروه فرقان را به دست آورده و در پی نقد آنها بود، وقتی یک هفته قبل از شهادت از او برای سخنرانی در قم دعوت کردند، به شوخی گفته بود" اگر فرقان مرا ترور نکند می آیم!" 

نامه محرمانه ای از  آیت‌الله مرتضی مطهری به امام خمینی درباره دکتر علی شریعتی در سال ۱۳۵۶ وجود دارد که هنوز متن کامل آن منتشر نشده است، در آن، مطهری نگرانی‌های خود را درباره تأثیرات فکری و عقیدتی شریعتی بر جامعه، به‌ویژه جوانان، مطرح کرد. این نامه در شرایطی نوشته شد که مطهری نسبت به شریعتی بدبین شده بود و معتقد بود برخی از دیدگاه‌های او انحرافات عقیدتی دارد.  

مطهری در این نامه اشاره می‌کند که پس از درگذشت شریعتی (خرداد ۱۳۵۶)، گروه‌هایی با گرایش‌های انحرافی و غیراسلامی در صدد هستند تا از شریعتی «بت» بسازند و او را به شخصیتی تبدیل کنند که هیچ روحانی یا عالمی جرئت نقد او را نداشته باشد. او به مراسم چهلم شریعتی در مشهد و برنامه‌هایی در ماه رمضان در مسجد قبا اشاره می‌کند که به نظرش این روند را تقویت کرده‌اند.

انتقاد از محتوای آثار شریعتی: مطهری به امام خمینی توصیه می‌کند که برای شناخت دقیق‌تر ماهیت فکری شریعتی، مجموعه مقالات او در روزنامه کیهان (منتشرشده حدود یک سال و نیم پیش از نامه) را شخصاً مطالعه کنند. او معتقد بود که این مقالات نشان‌دهنده برخی انحرافات فکری شریعتی، از جمله التقاط با اندیشه‌های مارکسیستی و شناخت ناقص از اسلام، است.

  مطهری نگران بود که شریعتی با زبان جذاب و تأثیرگذار خود، جوانان را به سمت تفکراتی سوق دهد که از نظر او با اصول اسلامی سازگار نیست. او شریعتی را «اسلام‌سرا» (شاعر اسلام) به‌جای «اسلام‌شناس» می‌دانست و معتقد بود که نوشته‌هایش از نظر علمی و دینی عمیق نیستند.

 آیت الله مطهری در بخش دیگری از نامه، شریعتی را متهم می‌کند که با اظهارات خود به بدنام کردن روحانیت دامن زده و این یکی از «کوچک‌ترین گناهان» اوست.

ماهیت ترورهای فرقان

 نگاهی به لیست ترورهای گروه فرقان نشان می دهد، این گروه هدفگذاری دقیقی داشت : سپهبد قرنی، مطهری، سید رضی شیرازی، هاشمی رفسنجانی،عباسعلی اسلامی، مهدی عراقی،حسین مهدیان،مفتح،موسوی اردبیلی،حاجی طرخانی .

در تحلیل لیست ترورها می توان گفت این ترورها تلفیقی است از درجه اول های تئوریک، مثل آیت الله مطهری، و سید رضی شیرازی، چهره های عملگرای نظام جدید(مثل هاشمی رفسنجانی و سپهبد قرنی) و منتقدین و مخالفین دکتر علی شریعتی(مثل شیخ عباسعلی اسلامی) و چهره های اجرایی- لجستیک با توانایی تشکیلاتی و مالی بالا غالبا بازاری مثل حاج خسین مهدیان، حاجی طرخانی حاج مهدی عراقی

 شبی که مطهری به شهادت رسید: بازخوانی صحنه ترور
در شامگاه سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸، مرتضی مطهری پس از شرکت در جلسه‌ای در منزل یدالله سحابی(ار اعضای شورای انقلاب) در خیابان پارک امین‌الدوله (محله دروازه شمیران تهران) هدف گلوله قرار گرفت. جلسه متعلق به گروه «متاع» بود که از سال ۱۳۳۷ توسط مهندس بازرگان برای بحث‌های تئوریک پیرامون دین و سیاست تشکیل می‌شد. ساعت حدود ۲۲:۴۰، هنگامی که مطهری به‌همراه مصطفی کتیرائی (وزیر مسکن وقت) و حاج‌طرخانی از خانه خارج شد، فردی او را صدا زد.

محل ترور آیت الله مطهری

 به‌محض برگرداندن سر، محمدعلی بصیری، عضو گروه فرقان، از پشت دیوار با شلیک گلوله به سر مطهری، او را به شهادت رساند. ضارب با خودرویی که حمید نیکنام و وفا قاضی‌زاده در آن منتظر بودند، فرار کرد. مطهری به بیمارستان طرفه منتقل شد، اما تلاش پزشکان بی‌نتیجه ماند.

محمدعلی بصیری، قاتل شهید مطهری

  طبق روایت مصطفی کتیرائی، مطهری به دلیل دوری از تشریفات و مردمی بودن، بدون محافظ تردد می‌کرد. او در لحظه ترور تنها چند قدم از همراهانش فاصله داشت.

 گروه فرقان: از ایدئولوژی تا ترور

گروه فرقان، به رهبری اکبر گودرزی، گروهی با ایدئولوژی التقاطی بود که ترکیبی از تفکرات مارکسیستی و اسلامی را تبلیغ می‌کرد. این گروه روحانیت را به «خیانت به انقلاب توده‌ها» متهم کرده و مطهری را به دلیل نفوذ فکری و نقشش در شورای انقلاب هدف قرار داد. فرقان مسئولیت ترور را با اعلامیه‌ای پذیرفت که در آن مطهری به «انحراف انقلاب» متهم شده بود.
 
 محمدعلی بصیری: قاتل شهید مطهری کی بود؟

محمدعلی بصیری، عامل اصلی شلیک به مطهری، از اعضای کلیدی گروه فرقان بود. او با برنامه‌ریزی دقیق، در تاریکی شب و پس از خاموش کردن چراغ‌های محله، در کمین مطهری نشست. بصیری پس از ترور به همراه همدستانش متواری شد، اما در نهایت دستگیر شد.

 بر اساس منابع موجود، بصیری در دادگاه به جرم خود اعتراف کرد و جزئیات ترور را شرح داد. او بیان کرد که حدود یک هفته منزل استاد مطهری را تحت نظر داشت و در شب حادثه، پس از خروج مطهری از جلسه‌ای در منزل یدالله سحابی (حدود ساعت ۲۲:۳۰)، او را تعقیب کرد. بصیری در کوچه‌ای خلوت به مطهری نزدیک شد، او را صدا کرد و پس از برگشتن استاد، گلوله‌ای به سرش شلیک کرد که از زیر گوش وارد و از ابروی چپ خارج شد. سپس بصیری فرار کرد و به همدستانش (حمید نیکنام و وفا قاضی‌زاده) پیوست.

پیکر آیت الله مطهری بعد از شهادت

بصیری پس از دستگیری، که به دلیل سرنخ‌هایی از اطلاعیه‌های پخش‌شده توسط گروه فرقان و ارتباطش با یک چاپخانه (شرکت زیراکس) رخ داد، تحت فشار روانی شدیدی قرار گرفت. گفته شده که او پس از آشنایی با شخصیت و آثار استاد مطهری، به‌ویژه پس از خواندن کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام در زندان، دچار تحول فکری و پشیمانی عمیق شد. نقل شده که بصیری در زندان به شدت گریه می‌کرد، آرزوی مرگ داشت و از شدت ناراحتی موهای صورت خود را کنده بود.

روایت علی مطهری؛ فرزند شهید مطهری از دستگیری محمدعلی بصیری:

 شیوه دستگیری او(محمدعلی بصیری) هم خیلی جالب بود و خود من در دستگیریش نقش اصلی را داشتم، ما اوراقی را که این‌ها پس از ترور شهید مطهری در محل پخش کردند که در آن نوشته شده بود گروه فرقان مسئولیت این ترور را به عهده می‌گیرد ، جمع آوری کردیم.

من به خاطر آشنایی با چاپ و کاغذ و استنسیل در دوران قبل از انقلاب، یک چیزهایی دستگیرم شد. کاغذ را دادیم با ذره بین آنالیز کردند و رفتیم در بازار کاغذ که ببینیم این نوع کاغذ توسط چه کسی وارد شده است، متوجه شدیم کاغذ توسط شرکت زیراکس وارد شده و آن‌ها توزیع کننده هستند.

مشخص بود که فرقانی‌ها کاغذ را از شرکت زیراکس خریده‌اند، چون کاغذ‌ها زرد رنگ بود، امکان پیدا کردن خریداران آن از طریق شرکت زیراکس برای ما میسر بود، به اتفاق یکی دو تا از دوستانمان که کار تحقیق را به عهده داشتند، به شرکت زیراکس مراجعه کردیم. آن‌ها به ما دو آدرس دادند و گفتند کاغذهای زرد را به آن‌ها فروخته‌اند و در عین حال اشاره کردند که ما خودمان در شرکت از کاغذ زرد به عنوان یادداشت استفاده می‌کنیم.

این اشاره در ذهن ما این ظن را به وجود آورد که ممکن است کسی در شرکت زیراکس از این کاغذ برای گروه فرقان برده باشد. لیست کارمندهای آن‌ها را گرفتیم و معلوم شد که محمد علی بصیری از کارمندان شرکت زیراکس است و این کاغذ‌ها را از شرکت برای گروه فرقان می‌برده است. از آدرسی که از شرکت به دست آوردیم به منزل او مراجعه و دستگیرش کردیم.

او در چند روزی که در زندان بود وقتی دید حمید نیکنام اعتراف کرده، او هم به صراحت اعتراف کرد و حتی صحنه قتل را هم با دقت کشید و جزء‌به‌جزء صحنه ترور را برای ما توصیف کرد آقای لاجوردی هم دو سه بار با او دیدار کرد.

نممونه ای از جزواتی که فرقان بعد از ترور در محل پخش می کرد

سرانجام، محمدعلی بصیری در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۵۸ پس از محاکمه به جرم «محارب و مفسد فی‌الارض» اعدام شد. گفته می شود اعضای خانواده شهید مطهری، شخصاً او را قصاص کردند. 

سلاحی که با آن شهید مطهری ترور شد

 حمید نیکنام، دیگر عضو کلیدی فرقان، نیز دستگیر و اعدام شد. طبق روایت‌ها، نیکنام پس از ترور به قزوین گریخت، اما به دلیل اظهارات ضدروحانیت در جمع اقوامش لو رفت و بازداشت شد. در مجموع، شش نفر از اعضای فرقان به جرم قتل اعدام شدند، درحالی‌که این گروه مسئول کشتن ۹ نفر بود.

 نکته جالب این که  آیت‌الله محمدی گیلانی، قاضی اولیه پرونده، به دلیل تعلق خاطر شدید به  شهید مطهری، در دادگاه قاتلان را نفرین می‌کرد. به همین دلیل، برای حفظ بی‌طرفی، قضاوت به دیگران سپرده شد.

قبر یکی از قاتلان شهید مطهری در بهشت زهرای تهران که در آن به الهام گیری از شریعتی اشاره شده است
 
هاشمی رفسنجانی  در مراسم ختم آیت الله مطهری ابتدا حزب توده را متهم کرد، اما بعداً فرقان را مسئول شناخت. اسناد افشا شده سفارت آمریکا در تهران نشان می‌دهد که ترور مطهری باعث افزایش نگرانی‌های امنیتی در دولت موقت شد و حتی برخی به اشتباه آمریکا را متهم کردند.

 بنای یادبود در دروازه شمیران
در دهه ۱۳۶۰، شهرداری منطقه ۱۱ تهران بنای یادبودی در نزدیکی محل ترور مطهری در خیابان پارک امین‌الدوله نصب کرد که هنوز پابرجاست. این یادمان نمادی از جایگاه او به‌عنوان «معلم شهید» است. روز ۱۲ اردیبهشت نیز به نام روز معلم نام‌گذاری شد./ داوود اردشیر شیرالی