پیش نیازهای برگزاری یک «انتخابات پرشور» چیست؟

تابناک /حسین بشیری_ با استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران و تحقق مردم سالاری دینی «مردم» به عنوان صاحبان نظام بر اساس آموزه ‌های اسلامی، کلیدی ‌ترین نقش را در نحوه اداره امور کشور و تعیین حاکمان و نمایندگان خویش دارا شدند. این نقش در اصول متعدد قانون اساسی، از جمله اصول ۳، ۶ و ۵۶ قانون اساسی منعکس شده است. برگزاری انتخابات متعدّد سراسری در کشور از آغاز انقلاب شکوهمند اسلامی تا کنون، در راستای تحقق بخشیدن به این نقش تعیین کننده مردمی ارزیابی می شود.

در واقع مردم موتور اصلی حرکت جامعه و تضمین کنندة سعادت، رشد و تعالی جامعه اند و بی حضور و مشارکت آنان، اهداف متعالی اسلام و جامعه اسلامی هرگز تحقق نخواهد یافت. مرور گذرا بر قانون اساسی و مطالعه فصول و اصول مختلف آن، نشان می‌دهد که مردم نقشی اساسی و جدی، هم در شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هم در تأسیس نظام جمهوری اسلامی و هم در استمرار و اداره نظام اسلامی داشته و دارند. 

از مهم‌ترین عرصه‌ها و نمود‌های نقش و تأثیر مردم در نظام جمهوری اسلامی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. شکل گیری انقلاب و پیروزی آن؛
 ۲. حق حاکمیت ملی؛
 ۳. تعیین نوع نظام؛
 ۴. تصویب قانون اساسی و اصلاحات آن؛
 ۵. انتخاب غیر مستقیم رهبری؛
 ۶. انتخاب مستقیم رئیس جمهوری؛
 ۷. انتخاب مستقیم نمایندگان مجلس؛
 ۸. شوراها؛
 ۹. همه پرسی؛
۱۰. نظارت عمومی و...

یکی از این نمودها، انتخاب نمایندگان مجلس است که قرار است در پایان سال جاری در اسفندماه برگزار شود. طبق اصل ۶۳ قانون اساسی، «دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهار سال است» و «نمایندگان ملت مستقیم و با رای مخفی انتخاب می‌شوند»؛ البته انتخابات حداکثری و پرشور پیش‌فرض‌هایی دارد که از سوی مجموعه‌های نظارتی، اجرایی، کاندیداها، ستاد‌های تبلیغاتی و حتی مردم باید رعایت شود.

عوامل متعددی در مشارکت حــداکثری مردم و پر‌شور شدن انتخابات دخیل هستنـــد کــه ایـــن عـــوامل هم باید در انتخاب‌کنندگان مورد بررسی قرار بگیرد و هم در انتخاب‌شوندگان به آن توجه شود. همچنین باید توجه کرد که هر انتخاباتی بر وجهه داخلی و خارجی کشور بسیار تاثیرگذار است و باید به این مهم توجه کامل داشت.

موضوع دیگر که باید برای برگزاری یک انتخابات پرشور مورد توجه قرار گیرد، فراهم کردن شرایط حضور و مشارکت بالای انتخاب شونده و انتخاب کننده است که همین مبحث خود پیش نیاز‌های فراوانی دارد و باید این پیش نیاز‌ها از مدت‌ها قبل مورد توجه قرار گرفته باشد و تصور نشود، با یک تبلیغات چند ماهه می‌توان شاهد یک انتخابات پرشور با مشارکت بالای مردمی بود.

در تشریح این موضوع می‌توان گفت که همه نهاد‌های حاکمیتی موظف هستند با انجام وظایف محوله قانونی و ایجاد امید به کارآمدی دستگاه‌های حاکمیتی و از بین بردن نومیدی نسبت به عملکرد خود، نقش مهمی در بحث برگزاری انتخابات پرشور ایفا نمایند، زیرا درست است که انتخابات ظاهرا امری سیاسی بوده، اما پیش نیاز‌های مهمی  شرایط مناسب اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دارد و نقص در این حوزه‌ها، موجب ناامیدی مردم نسبت به دستگا‌های انتخابی خواهد شد.

موضوع دیگر که از اهمیت بسزایی برخوردار است، بحث عملکرد خود نهاد‌های انتخابی است؛ مثلا در موضوع انتخابات مجلس که در اسفندماه برگزار می‌شود، عملکرد چهار ساله این مجلس و نمایندگان آن در امر قانونگذاری و نظارت بر اجرای قوانین تاثیر بسیاری بر نوع و میزان مشارکت مردم در اسفندماه خواهد گذاشت؛ زیرا اگر عموم مردم این احساس را داشته باشند که نمایندگان مجلس بحق وکیل المله بودند و نه وکیل الدوله یا وکیل المنفعه گعده و گروه خویش، قطعا نگاه خوبی به انتخابات مجلس خواهند داشت؛ اما اگر به این نتیجه برسند که نمایندگان مجلس بیشتر در صدد تحقق منافع شخصی و جناحی خود بوده اند، قطعا نگاه مناسبی به بحث مشارکت در انتخابات نخواهند داشت.

در اینجا باید یادآور شد، بر اساس قانون تمام ظرفیت‌ها برای ایفای نقش یک نماینده وجود دارد، اما اگر شاهد کاهش نقش مجلس در قانونگذاری یا نظارت یا انجام وظایف محوله هستیم، باید این را در ناتوانی و نابلدی و ناکارآمدی نمایندگانی دانست که به جای اینکه نگاه ملی و پرقدرتی به وظایف خود داشته باشند، بیشتر به دنبال کسب منافع محلی حوزه انتخابیه خود بوده و به علت اینکه خود را در موضوعات مختلف ذینفع قرار داده اند، نتوانسته اند با صلابت و اقتدار به وظایف خود عمل کنند.

متاسفانه شاهدیم در سال‌های اخیر، افرادی که در نهاد‌های انتخابی قرار می‌گیرند گلایه‌مند هستند که از طرف نهاد‌های غیر انتخابی در فشارند. این امر قطعا بحث مستوفایی خواهد داشت، اما خلاصه باید گفت که اگر افراد حاضر در نهاد‌های انتخابی با عرضه و کارآمد باشند و واقعا دل به صندلی و جایگاه خود نبسته باشند، هیچ نهادی نخواهد توانست ابزار‌های قانونی آن‌ها را ناکارا نماید؛ متاسفانه ناکارآمدی و منفعت طلبی اینگونه افراد در سایه اینگونه گلایه‌ها قرار می‌گیرد.

امر دیگر که در برگزاری یک انتخابات پرشور باید مورد توجه قرار گیرد، نوع عملکرد شورای نگهبان است که باید با یک راه غیر جناحی و غیر جانبدارانه و موسع تلاش کند تا با تعیین دایره گسترده‌ای از انتخاب شوندگان به حضور پرشور انتخاب کنندگان کمک بسزایی نماید و توجه داشته باشد که کارآمدی و صلابت نظر و رای یک کاندیدا نباید تحت الشعاع مسائل جناحی و گروهی قرار گیرد.

همچنین باید فضایی آرام، شفاف و با امنیت از نظر اینکه مردم بتوانند آرای خودشان را به صندوق‌های رای بیندازند، ایجاد شود. دیگر مساله‌ای که در خصوص مردم باید به آن توجه داشت، بحث اطلاع‌رسانی است؛ یعنی باید مردم در جریان مسائل و مشکلاتی که در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی وجود دارد، قرار بگیرند؛ بنابراین، اگر چنین شرایطی ایجاد شود، قطعا انگیزه‌ای برای حضور پرشور مردم در انتخابات ایجاد می‌شود.