آینده ترسناک جهان در سایه برداشت بی رویه از آبخوان‌ها

به گزارش «تابناک»، رضا رحیمی: برنامه محیط زیستی سازمان ملل متحد (UNEP) در یکی از گزارش‌های مهم خود ضمن اشاره به تهدیدات بسیار جدی برداشت‌های بی رویه از آب های زیرزمینی به ویژه در حوزه کشاورزی نسبت به تهدیدهایی که از این محل می تواند کشورهای مختلف جهان را در آینده نزدیک با مشکل رو به رو کند، هشدار داد.

در گزارش نهاد محیط‌ زیستی سازمان ملل متحد اشاره شد که از دهه 1950 میلادی و همزمان با توسعه تکنولوژی های برداشت آب و نیز بهره برداری از انواع کودهای شیمیایی برای افزایش بازدهی زمین‌های کشاورزی و نیز آفت کش‌ها، اگرچه تولید محصول به شکل قابل توجهی افزایش یافته است، اما از سوی دیگر، منابع محدود آب شیرین در معرض خطرات جدی قرار گرفته است.

در همین رابطه "لتیسیا کاروالیو"، رئیس برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد بیان کرد: اگرچه در دهه‌های گذشته و دو نسل از بشریت در دوران فراوانی نسبی منابع آب زندگی کرده و از منابع آب شیرین بدون دغدغه استفاده کردند، اما هرچه به سمت آینده می‌رویم در حال تضعیف منابع آب شیرین هستیم و اگر به این کار ادامه دهیم، عواقب سنگین بیشتری در انتظارمان خواهد بود.

همچنین سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد عنوان کرد که میزان سرانه آب شیرین جهان طی دو دهه گذشته به میزان 20 درصد کاهش یافته است و نیز نزدیک به 60 درصد از زمین های زراعی آبی تحت تنش شدید آبی قرار گرفته اند که پیامدهای این بحران بسیار گسترده خواهد شد، چرا که نزدیک به نیمی از کل مواد غذایی تولید شده در سراسر جهان از طریق کشاورزی آبی تأمین می شود.

در ادامه این گزارش به پنج تهدید بزرگ که به واسطه برداشت‌های بی رویه متوجه منابع آب زیرزمینی است، اشاره شده است:

افزایش دوره های خشکسالی

تشدید خشکسالی از جمله چالش‌ها و تهدیدهایی است که به واسطه برداشت بی رویه از منابع آبی و نیز پدیده تغییر اقلیم آبی تقویت شده است و اکنون در نقاط مختلف جهان همانند شرق آفریقا و غرب آمریکا با دوره های طولانی خشکسالی نسبت به گذشته رو به رو هستیم.

توضیح بیشتر اینکه اکنون و بر اساس گزارش کنوانسیون سازمان ملل متحد بیش از یک سوم جمعیت جهان در مناطق کم آب زندگی می کنند که در صورت تشدید بحران آب با عواقب به مراتب وخیم تری رو به رو خواهند شد.

کاهش شدید منابع آب زیرزمینی

بر اساس آمار جهانی آب های زیرزمینی 43 درصد از آب مصرفی برای آبیاری را تامین می کرد، اما پیشرفت در فناوری حفاری در چند دهه اخیر منجر به استخراج ناپایدار آب در بخش هایی از جهان مانند کشور هند شده است و این موضوع خسارت های سنگینی را به منابع آب زیرزمینی وارد کرده است.

در همین رابطه کارشناسان عقیده دارند می توان با اتخاذ شیوه‌های مدیریت صحیح و فناوری های پیشرفته در بخش کشاورزی مانند آبیاری قطره‌ای فشار بر ذخایر آب زیرزمینی را کاهش داد.

شورشدن آب های زیرزمینی

از جمله دیگر چالش‌های برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی شور شدن آبخوان‌هاست که البته بیشتر در حاشیه سواحل دریاها و دریاچه‌ها رخ می‌دهد و به واسطه نفوذ آب شور به آب‌های زیرزمینی بخش قابل‌توجهی از این منابع را عملاً غیرقابل استفاده می‌کند و در ادامه می‌تواند بر محصولات زراعی و نیز آب آشامیدنی نیز تأثیر منفی بگذارد.

UNEP  تخمین می‌زند که حدود یک‌دهم رودخانه‌ها در سراسر جهان تحت تأثیر آلودگی شوری قرار دارند.

آلودگی آبخوان‌ها

یکی دیگر از آسیب‌های برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی و برهم زدن تعادل سفره‌ها آن است که به دنبال خشک شدن دشت‌ها، کشاورزان ناگزیر برای تولید محصول به سمت فاضلاب شهری می‌روند که این منابع آبی به دلیل آلودگی به مواد سمی زمینه بسیاری از بیماری‌ها در انسان‌ها می‌شوند. همچنین منابع آب آلوده به سفره های زیرزمینی تزریق می شود. 

فرونشست و فرسایش زمین

بر اساس گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، انسان‌ها تاکنون بیش از 70 درصد از مساحت زمین را تغییر داده‌اند و در بسیاری از مناطق به واسطه تخریب محیط زیست توانایی خاک برای ذخیره و فیلترکردن آب عملاً از بین رفته است.

همچنین تحت تأثیر برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی بسیاری از مناطق جهان در معرض فرونشست زمین قرارگرفته‌اند و عملاً تخریب زمین در دهه‌های گذشته تشدید شده است.

راه‌حل چیست؟

در این گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد از تلاش برای افزایش بهره‌وری مصرف آب و افزایش راندمان تولید محصولات کشاورزی در کنار آبیاری هوشمند زمین‌های کشاورزی به عنوان راهکار اصلی برای برون رفت از بحران و جلوگیری از تشدید بحران‌های مورد اشاره یاد کرده است.

اتفاقی که در سایه مدیریت مطلوب و هماهنگ آب، زمین و منابع مرتبط می‌تواند در نهایت به افزایش رفاه اقتصادی و اجتماعی ضمن حفظ پایداری اکوسیستم‌های حیاتی منجر شود.