چرا بایدن به اسرائیل و عربستان رفته است؟! / اتحاد علیه ایران یا دلجویی از متحدان؟!

بین الملل تابناک: جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، امروز چهارشنبه در سفری از پیش اعلام شده به اسرائیل سفر کرد و قرار است پس از آن، در پروازی مستقیم از تل آویو به جده عربستان سفر کند تا برای اولین بار پرواز مستقیمی بین اسرائیل و عربستان انجام شود. درباره اینکه اهداف سفر بایدن به منطقه چیست، تحلیل‌ها و گمانه زنی‌های زیادی مطرح شده است. برخی آن را مرتبط با بحران در بازار جهانی انرژی می دانند، برخی دیگر بر تلاش برای اتحاد علیه ایران تمرکز کرده اند، عده ای پروژه عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل را مهم تلقی کرده اند و... .

در همین رابطه، تابناک در گفت‌وگو با «عبدالرسول دیوسالار» مدیر طرح امنیت منطقه ای در برنامه خاورمیانه دانشگاه اتحادیه اروپا (EUI) و استاد مهمان در مدرسه عالی اقتصاد و سیاست میلان به اهداف سفر بایدن به منطقه پرداخته است.

این کارشناس مسائل بین الملل در رابطه با اهداف سفر بایدن به خاورمیانه به تابناک گفت: سفر بایدن به منطقه بعد از تقریبا ۱۷ ماه ریاست جمهوری- که اولین سفرش به منطقه خلیج فارس نیز محسوب می شود- با تاخیر معنی داری نسبت به روسای جمهور آمریکا صورت می گیرد. معنی اولیه‌ این سفر دیرهنگام، تغییر جایگاه خلیج فارس و منطقه خاورمیانه در سیاست کلی آمریکاست و استمرار آن روندی است که پس از ۲۰۱۰ در دولت‌های اوباما و ترامپ هم دیده شد. اما این سفر همانطور که از مقاله بایدن در واشنگتن پست هم برمی‌آید، بیشتر به نظر می‌رسد سفری است برای تلطیف روابط و فضای حاکم در روابط بین آمریکا و کشورهای منطقه خلیج فارس و خاورمیانه بنا به اقتضائات جدید در امنیت بین الملل از جمله حنگ اوکراین و همچنین ایجاد دستاوردی برای سیاست خارجی دولتش تا قبل از انتخابات کنگره، تا اینکه به طور مشخص برآمده از یک استراتژی دقیق باشد؛ بدین معنا که آمریکایی‌ها فاقد یک استراتژی مشخص برای بازبینی روابط با منطقه خاورمیانه هستند. از این زاویه است که این سفر کمتر از آن چیزی که به نظر می رسد دستاورد استراتژیک خواهد داشت.

خیلی نمی‌شود امیدوار به این بود که این سفر غیر از مجموعه‌ای از دستاوردهای سمبلیک و محدود، تغییر اساسی‌ در ساختار روابط بین آمریکا و خاورمیانه ایجاد کند. دلایل متعددی برای این موضوع وجود دارد؛ از جمله اینکه ارزیابی که کشورهای منطقه خلیج فارس نسبت به دور شدن آمریکا از حوزه خلیج فارس داشتند و کم شدن اهمیتش، باعث شد که این‌ کشورها روابط نسبتا عمیقی را با سایر قدرت‌های جهانی مثل روسیه و چین ایجاد کنند. در مواضع کشورهای منطقه و محکوم نکردن روسیه در جنگ اوکراین به خوبی می‌بینید که این کشورها تلاشی عینی برای حفظ روابطشان با روسیه دارند و حاضر نیستند این روابط را برای رضایت خاطر طرف غربی خراب کنند.

وی افزود: بنابراین در سطح سیستمی، گردش آمریکا به سمت شرق در سال های قبل و بی تفاوتی بایدن به خاورمیانه باعث شده که رقبای آمریکا یعنی روسیه و چین اکنون روابط ساختاری قوی تری با کشورهای منطقه ایجاد کنند. همین مساله دستاوردهای سفر بایدن را محدود خواهد کرد. حتی به نوعی این سفر بازتاب نگرانی آمریکا از نفوذ روسیه و چین در خاورمیانه است؛ ضمن اینکه ما شاهد ضعف در استراتژی از سوی آمریکا هستیم. بدین معنا که مشخص نیست واشنگتن در حال پیشبرد چه استراتژی معینی در منطقه است. به همین جهت آنچه بایدن در سفر به منطقه دنبال خواهد کرد بیشتر جنبه نمادین با دستاوردهای محدود خواهد داشت. ایجاد روابط محدود بین اسرائیل و عربستان از جمله حل مساله حق پرواز هواپیماهای اسراییلی بر فراز عربستان یا مساله انرژی و افزایش ظرفیت تولید نفت از سوی کشورهای نفتی خلیج فارس از جمله این دستاوردهای محدود می توانند تلقی شود. عادی سازی روابط اسراییل و عربستان قطعا در این سفر محقق نمی شود؛ هرچند تلاش بایدن شاید به سرعت گرفتن روند عادی سازی این روابط کمک کند.

دیوسالار در رابطه با احتمال ائتلاف علیه ایران در نتیجه سفر بایدن به منطقه عنوان کرد: من فکر می‌کنم بازیگران منطقه ای از جمله عربستان سعودی بر محدودیت ها و ریسک های ایجاد ائتلاف امنیتی با اسرائیل علیه ایران آگاه هستند. به نظر در این مقطع سعودی ها نمی خواهند تلاش های اخیر برای بهبود روابط با ایران را با اعلام ائتلاف دفاعی علیه ایران از بین ببرند. همراه شدن با اسرائیل در یک ائتلاف نظامی معنادار علیه ایران تبعات زیادی برای ریاض به دنبال خواهد داشت؛ از جمله اینکه عادی سازی روابط با تهران را بسیار دشوارتر می کند. در حقیقت ادامه گفتگوهای ریاض و تهران نیز نشان می دهد که سعودی ها دنبال موازنه در روابط با اسرائیل و ایران هستند. اما از سوی دیگر، سعودی ها مایلند گزینه ائتلافشان با اسراییل روی میز بماند، به طوری که ظرفیت امتیازگیری از هر دو بازیگر برای آنها فراهم شود. دولت آمریکا هم به نظر از این موضوع مطلع است و به همین دلیل، انتظارها برای یک دستاورد دفاعی امنیتی مهم در این سفر محدود است. لذا، مساله ایران قطعا در سفر بایدن به اسرائیل و عربستان مطرح خواهد شد. البته نشست عربستان چون با حضور اعضای شورای همکاری خلیج فارس به همراه عراق، مصر و اردن است، باعث می شود ماهیت چندجانبه داشته باشد و تمرکز بر ایران را با توجه به تفاوت دیدگاه های اعضای حاضر دشوار می کند. هرچند هم نباید از نظر دور داشت که تمامی کشورهای عربی نسبت به برنامه هسته ای ایران حساس هستند و شاید باید انتظار بیانیه ای قوی خطاب به تهران برای احیای برجام را داشت.

این کارشناس مسائل منطقه در نهایت اظهار داشت: در رابطه با اینکه این سفر ممکن است مذاکرات هسته‌ای ایران با آمریکا را تحت تاثیر قرار دهد و تضعیف کند، من چنین تصوری ندارم. مخالفت‌های منطقه‌ای علیه برجام از پیش از سفر بایدن به منطقه وجود داشته است؛ بنابراین تصور نمی‌کنم این سفر نتیجه مستقیمی بر اخلال در مذاکرات ایجاد کند. تنها موضوعی که ممکن است تاثیر منفی بر مذاکرات هسته‌ای بگذارد، پیمان دفاعی یا ماهیت نظامی همکاری عربستان و اسرائیل است که همانطور که اشاره کردم، بعید می‌دانم شکل جدی به خود بگیرد. لذا، زمانی که این سفر بیشتر بخشی از تلاش آمریکا برای بهبود فضای سیاسی خود با منطقه خاورمیانه است، تاثیری بر مذاکرات هسته‌ای نخواهد داشت.