چرا ممکن است مذاکرات شکست بخورد؟! / مسائل مورد اختلاف کدامند؟
بین الملل تابناک: مذاکرات هسته‌ای در وین وارد یک پیج حساسی شده که به گفته ناظران، به همان اندازه که ممکن است توافق شود، احتمال عدم توافق و شکست مذاکرات نیز وجود دارد و به همین جهت، نمی‌توان توافق را نهایی تلقی کرد.
در همین رابطه، شورای عالی امنیت ملی کشورمان در آخرین جلسه خود با بررسی روند و نتایجی که تاکنون از مذاکرات وین حاصل شده، بر ضرورت تحقق مطالبات قانونی و منطقی ایران که در محدوده خطوط قرمز کشورمان قرار دارد تاکید کرده است.
در جلسه شورای عالی امنیت ملی، بر ضرورت حل سریع مسائل باقی مانده که مذاکرات را در «مرز توافق یا بن بست» قرار داده، تاکید و پذیرش هرگونه توافق، منوط به تعیین تکلیف این موضوعات شده است.
در این راستا، تابناک در گفت‌وگو با حیدرعلی مسعودی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس مسائل هسته ای، به بررسی آخرین تحولات و گمانه زنی ها پیرامون مذاکرات هسته ای پرداخته است.
تابناک: وضعیت مذاکرات را چگونه ارزیابی می کیند؟ برخی از احتمال شکست مذاکرات می گویند اما عده دیگر همچنان معتقدند شانس توافق از عدم توافق بیشتر است؛ نظر شما چیست؟
مسعودی: در رابطه با وضعیتی که این مذاکرات پیدا کرده است، به نظر می‌رسد که یک ضرب الاجل غیررسمی برای پایان فوریه داریم که توسط کشورهای مختلف غیررسمی مطرح شده که اگر تا پایان فوریه، یعنی ۳_۴ روز آینده، امکان رسیدن به توافق وجود نداشته باشد به دلیل سرعت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، عملا دیگر احیای برجام نمی‌تواند خواسته‌های کشورهای مختلف را برآورده کند؛ بنابراین، طرفین اکنون در معرض تصمیمات مهم سیاسی هستند و معمولا هم در الگوی قبلی مذاکرات این گونه بوده که مهمترین و حساس‌ترین مسائل همیشه در دقایق نود در مراحل پایانی مذاکرات در مورد آن تصمیم گیری و بررسی انجام می شود و الان در ایران ما در این شرایط هستیم.
آقای باقری کنی در تهران بوده و در سطوح عالی تصمیم‌گیری در حال مشورت و نهایی‌سازی تصمیم ایران در رابطه با نتیجه این مذاکرات ده ماهه اخیر هستند. مسائل و انتظاراتی که ایران در مذاکرات داشته، بخشی از اینها مثل هر مذاکره دیگری برآورده می‌شود و بخشی برآورده نمی‌شود و این طبیعت مذاکرات و چانه‌زنی‌های دیپلماتیک است که شما با انتظارات حداکثری وارد می شوید و بعد به تدریج آن انتظارات را بنابر واقعیت‌ها و میزان انعطافی که طرف مقابل دارد می توانید تغییر دهید و تعدیل کنید. تا اینجای مذاکرات به نظر می‌رسد ایران، دستاورد سلبی داشته و گویا این دستاورد، آن خواسته‌هایی که قبلاً آمریکایی‌ها برای اشاره به مسائل فرابرجامی داشتند ـ مثل مسائل موشکی و مسائل منطقه‌ای ایران ـ دیگر در دستور کار نیست و ما در مذاکرات چیزی از اینها نمی‌شنویم که وجود داشته باشد؛ بنابراین، ایران تصور می‌کند تا اینجا یک دستاورد سلبی داشته که توانسته این مسائل را کنار بگذارد.
تابناک: دستاوردهای ایجابی مورد انتظار ایران چیست؟
مسعودی: همانطور که عرض کردم، ایران یکسری دستاوردهای حداکثری درخواست می‌کند و انتظارات حداکثری داشته که در سه مساله قابل بررسی است: یکی گرفتن تضمین از آمریکا برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام؛ دوم بحث راستی‌آزمایی و توالی اقدامات از سوی آمریکا و ایران و سوم رفع کامل همه تحریم‌ها که در رابطه با هر یک از اینها در این مذاکرات اخیر، دستاوردهایی به نفع ایران و در برخی موارد عدم دستاورد برای ایران حاصل شده است.
تابناک: آیا تضمین های مورد نظر ایران، پذیرفته شده است؟
مسعودی: در رابطه با گرفتن تضمین از آمریکا بنظر می‌رسد آمریکایی‌ها پذیرفته‌اند که ماندن آمریکا در برجام را در دوره بایدن به شرط اینکه ایران به تعهدات خود پایبند بماند، این را بپذیرند و در بیانیه احیای برجام آن را بگنجانند؛ اما بنا بر ماهیت و نوع ساختار سیاسی آمریکا، امکان اینکه رئیس‌جمهور مستقر بتواند برای رئیس‌جمهور بعدی آمریکا تعهدی ایجاد کند، جز در مواردی که در قالب معاهدات در کنگره آمریکا تصویب می‌شود، راه معنادار موثری وجود ندارد. به نظر می‌رسد خواسته‌ای که ایران تحت عنوان اینکه مثلا کنگره آمریکا یک بیانیه سیاسی غیرالزام‌آور دهد، مطرح می‌کند؛ هرچند برای ایران دستاورد خوبی است، بیشتر بنظر می‌رسد که برای ایجاد یک نوع پرستیژ سیاسی برای ایران مفید است تا اینکه بگوییم آن بیانیه غیرالزام‌آور می‌تواند مانع جدی بر سر راه دولت بعدی آمریکا برای خروج احتمالی از برجام باشد.
در رابطه با بحث راستی‌آزمایی، موضع ایران و کمابیش مجلس ایران این بود و این هست که ابتدا آمریکایی‌ها باید تعهدات خود را انجام دهند، چون آن‌ها بودند که از برجام خارج شدند و بعد ایران راستی‌آزمایی کند و اقدامات برجامی خود را انجام دهد که بنظر می‌رسد تا حدودی ایران توانسته در این زمینه دستاوردهای نسبی به دست آورد؛ از جمله لغو برخی از تحریم‌هایی که وجود داشته است. لغو تحریم همکاری‌های هسته‌ای غیرنظامی با ایران، اقدامی است که از سمت آمریکا برداشته شده؛ هرچند اقدام کوچک و ناکافی است، نشان دهنده رویکرد آمریکا برای پیشبرد این خواسته ایران تا حدممکن است.
بنابراین به نظر می‌رسد که خواسته حداکثری ایران، مبنی بر اینکه ابتدا آمریکا همه اقدامات خود را که منافی برجام بوده را کنار بگذارد و تحریم‌ها را لغو کند، به شکل کامل انجام نمی‌شود؛ اما در قالب برداشتن برخی از تعهدات یا عدم اجرای برخی از تحریم‌هایی که اکنون وجود دارد، دستاوردی است برای ایران. از جمله اینکه بنظر می‌رسد ایران بنا بر گفته مقامات، دارد نفت خود را صادر می‌کند و همه یا بخشی از آن عایدات ناشی از فروش نفت، به اشکال مختلف به کشور برمی‌گردد.
تابناک: در رابطه با رفع تحریم ها چه؟ آیا آمریکا پذیرفته است همه تحریم ها را لغو کند؟
مسعودی: مساله سوم رفع کامل همه تحریم‌هاست که در اینجا فکر می کنم امریکا بخش مهمی از تحریم‌ها را که بر افراد و نهادهای اقتصادی ایران هستند، لغو خواهد کرد. شاید چیزی حدود دو سوم این تحریم‌ها برداشته خواهد شد و برخی از تحریم‌ها که ذیل برچسب‌های حقوق بشری یا مسائل منطقه‌ای و تروریستی وجود دارد، احتمالا ادامه پیدا خواهد کرد و آمریکا اعلام کرده که امکان برداشتن این تحریم‌ها را ندارد؛ اما گویا تحریم‌هایی که برداشته می‌شود، تحریم‌هایی است که علیه نهادها و افراد موثر حوزه‌های اقتصادی ایران است؛ بنابراین، می‌تواند دستاوردی برای ایران تلقی شود و در این مسیر یک نوع توازنی برقرار شده است.
اگر بخواهم جمع‌بندی کنم، مساله موجود، به ویژه بحث گرفتن تضمین از آمریکاست که اگر ما برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام، واقعا به دنبال تضمین عملی هستیم، یک مسیری که وجود دارد، مسیر عملی در رابطه با توانایی هسته‌ای ایران است؛ یعنی حفظ سطحی از توانایی هسته‌ای در ایران، توانایی غنی سازی پیشرفته در ایران برای هزینه‌دار کردن خروج احتمالی آمریکا در آیند که یک راه‌حل‌های فنی شاید بشود برای آن طراحی کرد؛ از جمله اینکه آن سانتریفیوژهای پیشرفته ایران مثل IR6 تاحد ممکن معدوم نشود.
گفته شده یکی از راه‌حل‌ها این است که اجزای الکترونیکی آن جدا شوند و دستگاه‌های سانتریفیوژ همچنان در آن زنجیره‌ها بمانند. راه دیگر این که در داخل ایران تحت نظارت‌های آژانس‌های بین‌المللی انرژی اتمی انبار شوند. درنهایت اینکه همراه با آن مواد غنی شده ایران که ظاهرا قرار است به روسیه منتقل شود، این دستگاه‌ها منتقل شوند و یک اهرمی باشد برای اینکه ایران بتواند در صورت خروج مجدد آمریکا از برجام از این تجهیزات خودش استفاده کند.
به صورت کلی، تضمین مساله مهمی است که وجود دارد و تا زمانی که ایران نتواند تضمینی در این زمینه بگیرد، مذاکرات دچار وقفه خواهد بود.
