به گزارش تابناک؛ترموستات خودرو، در سادهترین تعریف، یک شیر مکانیکی ـ حرارتی است که وظیفه دارد دمای موتور را در محدودهای مشخص نگه دارد. نه بگذارد موتور سرد بماند و نه اجازه بدهد بیش از حد داغ شود. این قطعه دقیقاً وسط راه سیستم خنککاری نشسته؛ بین موتور و رادیاتور. یعنی همان جایی که تصمیم گرفته میشود آب خنککننده در موتور بچرخد یا راهش به سمت رادیاتور باز شود.
وقتی موتور سرد است، ترموستات بسته میماند. آب فقط داخل بلوک موتور و سرسیلندر گردش میکند تا موتور هرچه سریعتر به دمای کاری برسد. این دما معمولاً بین ۸۵ تا ۹۵ درجه سانتیگراد است؛ محدودهای که احتراق کاملتر است، مصرف سوخت پایینتر میآید، روغن موتور به ویسکوزیته مناسب میرسد و آلایندگی کمتر میشود. به محض اینکه دما به نقطه تعریفشده برسد، ترموستات آرامآرام باز میشود و اجازه میدهد آب داغ وارد رادیاتور شود و خنککاری اصلی شروع شود.
از نظر فنی، اغلب ترموستاتها با موم حرارتی (Wax Pellet) کار میکنند. داخل ترموستات، محفظهای پر از موم وجود دارد که با بالا رفتن دما منبسط میشود و یک پیستون کوچک را به حرکت درمیآورد. این حرکت، سوپاپ ترموستات را باز میکند. با کاهش دما، موم جمع میشود و فنر، سوپاپ را دوباره میبندد. همین سازوکار ساده، سالهاست موتورهای احتراقی را زنده نگه داشته.
اما مشکل از جایی شروع میشود که ترموستات، دیگر «تصمیم درست» نمیگیرد.
خرابی ترموستات معمولاً دو حالت دارد؛ یا گیر کرده در حالت بسته یا گیر کرده در حالت باز. هر دو خطرناکاند، اما به شکلهای متفاوت.
اگر ترموستات در حالت بسته گیر کند، آب به رادیاتور نمیرسد. دما خیلی سریع بالا میرود، آمپر آب بالا میزند، فن با نهایت توان کار میکند اما فایدهای ندارد. نتیجه؟ جوش آوردن، فشار بیش از حد به واشر سرسیلندر، تاب برداشتن سرسیلندر و در موارد شدید، قفل کردن موتور. این همان حالتی است که راننده میگوید «ماشین یهویی جوش آورد».
اما اگر ترموستات در حالت باز گیر کند، داستان برعکس است. موتور دیر گرم میشود یا اصلاً به دمای کاری نمیرسد. بخاری کابین ضعیف میشود، مصرف سوخت بالا میرود، ECU فکر میکند موتور هنوز سرد است و سوخت بیشتری تزریق میکند، روغن موتور دیر به دمای مناسب میرسد و سایش قطعات بیشتر میشود. این خرابی آرام و بیسروصداست، اما در بلندمدت همانقدر مخرب.
نشانههای خرابی ترموستات معمولاً واضحاند، البته اگر راننده بلد باشد حرف ماشین را گوش کند. بالا رفتن غیرعادی آمپر آب، نوسان دما، دیر گرم شدن موتور، کارکرد مداوم فن، سرد بودن شیلنگ بالای رادیاتور در حالی که موتور داغ است، یا برعکس، گرم بودن بیش از حد شیلنگها در ابتدای استارت سرد، همه میتوانند زنگ خطر باشند. بخاری ضعیف در زمستان هم یکی از نشانههای کلاسیک ترموستات گیرکرده در حالت باز است.
از نگاه فنی تر ترموستات مستقیماً روی کیفیت احتراق، مصرف سوخت، عمر روغن موتور و حتی عملکرد گیربکسهای اتوماتیک اثر میگذارد. چون بسیاری از خودروهای مدرن، استراتژی تعویض دنده را هم بر اساس دمای موتور تنظیم میکنند. موتوری که سرد بماند، یعنی یک خودرو که هیچوقت در شرایط ایدهآل کار نمیکند.
اما چرا ترموستات خراب میشود؟ مهمترین دشمن ترموستات، آب نامناسب است. استفاده از آب لولهکشی بهجای ضدیخ استاندارد، باعث رسوبگذاری، زنگزدگی و گیر کردن مکانیزم داخلی میشود. ضدیخ فقط برای زمستان نیست؛ ضدخوردگی است، روانکننده است و نقطه جوش را بالا میبرد. حذف آن، یعنی دعوت رسمی به خرابی ترموستات.
عامل دوم، کیفیت پایین قطعه است. ترموستاتهای بینام و ارزان، دقت باز و بسته شدن ندارند. ممکن است بهجای ۸۸ درجه، در ۷۵ یا ۱۰۵ درجه عمل کنند. این اختلاف بهظاهر کوچک، برای موتور فاجعه است. ترموستات باید دقیقاً مطابق استاندارد موتور انتخاب شود، نه «هرچی بود».
عامل سوم، گرم و سرد شدنهای ناگهانی است. رانندگی پرفشار بلافاصله بعد از استارت سرد، یا خاموش کردن موتور داغ بلافاصله بعد از رانندگی سنگین، شوک حرارتی ایجاد میکند. این شوکها عمر موم داخلی ترموستات را کوتاه میکند.
برای اینکه ترموستات دیرتر خراب شود، چند اصل ساده اما حیاتی وجود دارد. همیشه از ضدیخ استاندارد با نسبت درست استفاده کن. هر دو سال یکبار سیستم خنککاری را شستوشو بده. ترموستات را از برند معتبر بگیر، حتی اگر کمی گرانتر باشد. اگر آمپر آب رفتار غیرعادی نشان داد، بیتفاوت نباش. و مهمتر از همه، هیچوقت ترموستات را «درنیاور»؛ کاری که هنوز هم بعضی مکانیکها پیشنهاد میدهند و یکی از بدترین تصمیمهای ممکن برای موتور است.
حذف ترموستات شاید در کوتاهمدت جوش آوردن را کم کند، اما در بلندمدت موتور را فرسوده، پرمصرف و بیمار میکند. موتوری که همیشه سرد کار کند، هرگز سالم نمیماند.
ترموستات مثل ضربانساز بدن است؛ قطعهای کوچک که اگر درست کار کند، کسی یادش نمیافتد وجود دارد، اما اگر از کار بیفتد، همهچیز بههم میریزد. شناختنش، شنیدن نشانههایش و جدی گرفتن خرابیاش، یعنی احترام گذاشتن به قلب تپنده خودرو.
