افزایش بهره وری در صنعت غذا با تکیه بر به روزآوری ماشین آلات صنایع غذایی میسر است

توسعه صنعتی کشور به دلیل ایجاد ارزش افزوده بالا، کاهش وابستگی به واردات، کم‏ کردن اثر تحریم‌ها و رونق تولید از اهمیت بالایی برخوردار است. تجربه کشورهای صنعتی جهان در سال‌های گذشته نشان داده که صنعت ماشین‏‌سازی، به عنوان یک صنعت راهبردی و مادر، نقش بسزایی در توسعه این کشورها داشته و می‌توان ازآن به عنوان پیشران توسعه صنایع کشور یادکرد.

توسعه صنعتی کشور مستلزم توسعه ساخت ماشین آلات صنعتی است چرا که شاهراه انتقال فناوری به صنعت، تبدیل فناوری به ماشین آلات است.  با این‌ وجود، متأسفانه این موضوع مهم، در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور مورد بی‌مهری قرار گرفته و اغلب به بهانه‌یِ حمایت از تولید، بازار کشور در اختیار ماشین‌آلات خارجی قرار گرفته است.

آمارها در دو دهه‌‏ی اخیر در کشور نشان می دهد که به طور متوسط، 4-5 میلیارد دلار ماشین‌آلات خطوط تولید وارد کشور شده که بیشترین تراز تجاری منفی کشور نیز در این حوزه است.

در این میان صنعت غذای کشور به عنوان یکی از بزرگترین صنایع کشور از این قاعده مستثنی نبوده است. از آنجا که به روز بودن ماشین آلات یکی از عوامل افزایش راندمان تولید در صنایع محسوب می شود،  راه اندازی گروه پژوهشی ماشین آلات صنایع غذایی در مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی که به صورت اختصاصی در این زمینه در کشور فعالیت می کند، بهانه ای شد برای بررسی وضعیت کلی ماشین آلات در صنعت غذا و بهره گیری از دانش و پژوهش های داخلی در توسعه این صنعت، که در ادامه می خوانید.

قدمت بالا و خصوصی بودن ویژگی های صنعت غذا در ایران است

رئیس هیات مدیره انجمن همگن صنایع غذایی خراسان رضوی در مورد ویژگی های صنعت غذا در ایران گفت: قدمت بالا و خصوصی بودن دو ویژگی صنعت غذا در ایران به شمار می رود وعلت خصوصی بودن صنعت غذا در ایران خصوصی بودن بالادست این صنعت یعنی کشاورزی و دامداری است که توسط آنها صنایع غذایی کشور نیز شکل گرفته است.

«دکتر محمد استادی» افزود: تعدد، تنوع و کوچک بودن صنایع از دیگر ویژگی های این صنعت در کشور می باشد و طبیعی است که برای تامین نیاز های خود از جمله تجهیزات، دانش فنی، انرژی و ماشین آلات به بخش خصوصی متکی باشد.

وی بیان کرد: طی 80 سال گذشته که فرآوری مواد غذایی در کشور به تدریج شکل صنعتی به خود گرفت ماشین آلات صنایع غذایی بر اساس روابط اقتصادی و سیاسی به کشور وارد شد و توسط بخش خصوصی در صنعت غذا توسعه پیدا کرد و بومی سازی شد.

برای توسعه یک صنعت پیشرفته به منابع از جمله دانش فنی ساخت ماشین آلات نیاز داریم که خوشبختانه در این بخش بنابر نیاز تاکنون پیشرفت های خوبی حاصل شده است.

در حوزه های مختلف صنعت غذا نیروی انسانی متخصص تربیت شده اند و به این دلایل شرکت های مهم و توانمندی در حوزه توسعه دانش فنی و نوآوری در ساخت ماشین آلات در کشور فعال هستند. با توجه به توضیحات مطرح شده  می توان اظهار کرد که در بخش تامین نیاز های صنعت غذا به ماشین آلات مورد نیاز تقریبا خودکفا هستیم و این شامل صنایع شیرینی و شکلات، صنایع تبدیلی، آرد، اسنک ها، پروتئینی و سایر موارد می شود، مگر اینکه در زمینه ای خاص قرار باشد کالایی نو عرضه شود.

عمر نسبتا بالای ماشین آلات صنایع غذایی در کشور

استادی در مورد وضعیت به روز بودن ماشین آلات صنایع غذایی در کشور نیز اظهار کرد: ماشین آلات صنایع غذایی در کشور نسبتا دارای عمر بالایی هستند و علت آن هم مواجهه صنعت با تلاطم های اقتصادی در حدود 15 سال اخیر می باشد.

تجربه نشان داده در سال هایی که درآمد ارزی دولت از محل فروش نفت بالا بوده، به بخش تولید توجه چندانی نشده بلکه بخش های بازرگانی با در اختیار گرفتن منابع ارزی، بیشتر تقویت و در نتیجه مواد غذایی با قیمت های پایین به کشور وارد می شوند. طبیعی است که در این شرایط توان رقابت صنایع داخلی کاهش می یابد و تقاضا برای محصولات غذایی داخلی کم شده و در نتیجه درآمد صنعتگران نیز کم می شود و منابع و بودجه کافی برای اختصاص به نوآوری و ارتقاء بهره وری در راه اندازی ماشین آلات جدید ندارند. اما در شرایط عکس که واردات محدود می شود، طبیعتا تقاضا برای محصولات ساخت داخل افزایش می یابد که منجر به رونق صنعت و افزایش درآمد صنعتگران می شود.

بهره وری در صنعت غذای کشور پایین است

وی در پاسخ به این سوال که تاثیر فرسودگی نسبی ماشین آلات صنایع غذایی در کشور بر روی بهره وری صنایع غذایی داخلی چیست گفت: در بهره وری عوامل بسیاری دخیل اند که از جمله آنها می توان به اثر مقیاس اشاره کرد که منجر می شود بهره وری در واحدهای با ظرفیت بالاتر تولید افزایش یابد. از آنجا که صنایع غذایی ما نسبتا فرسوده هستند و به علت خصوصی بودن اغلب واحدهای تولیدی صنایع غذایی کوچک هستند در نتیجه در صنعت غذا هزینه های تولید بالا و بهره وری نسبتا پایین است. به علاوه ماشین آلات صنایع غذایی ما به روز نبوده و اغلب مستهلک هستند و پر هزینه اداره می شوند.

وی همچنین در خصوص واردات ماشین آلات صنایع غذایی به کشور بیان کرد: از آنجا که صنعت غذا در ایران از قدمت بالایی برخوردار است شرکت های ویژه ای شکل گرفته اند که از برندهای مهم سازنده ماشین آلات صنایع غذایی دنیا در ایران نمایندگی دارند و فعالیت آنها تحت تاثیر شرایط ارزی کشور است که در حال حاضر با افزایش نرخ ارزهای خارجی واردات ماشین آلات صنایع غذایی به کشور کاهش یافته است.

در زمان هایی که شرایط ارزی ایده آل است بیشترین ماشین آلات در حوزه صنعت بسته بندی مواد غذایی به کشور وارد می شوند.

در بحث فرآوری و تولید مواد غذایی به غیر از مواقع ایجاد نوآوری در محصول، به روز رسانی ماشین آلات زیاد مورد توجه صنعتگران نیست اما در بخش بسته بندی از آنجایی که تاثیر زیادی در میزان تقاضا و حفظ کیفیت مواد غذایی دارد تمرکز بیشتری صورت گرفته و ماشین آلات جدید وارد شده است.

ایران صادر کننده ماشین آلات صنایع غذایی به کشورهای منطقه است

رئیس هیات مدیره انجمن همگن صنایع غذایی خراسان رضوی همچنین در مورد مقایسه کیفیت ماشین آلات صنایع غذایی ساخت داخل نسبت به ماشین آلات وارداتی گفت: به طور معمول قابل رقابت با هم هستند. در برخی از صنایع غذایی مانند پخت نان، آبمیوه، کیک و کلوچه، بیسکوییت و شکلات، اگر شرایط سیاسی اجازه دهد حتی صادر کننده ماشین آلات خطوط تولید مواد غذایی به کشورهای افغانستان، کشورهای آسیای میانه، عراق، ترکمنستان و سایر کشورها هستیم.

وی تامین ماشین آلات صنعت بسته بندی را سرمایه برترین ماشین آلات در صنایع غذایی دانست و افزود: صنعت بسته بندی از نظر ویژگی های ظاهری و کارایی، صنعتی رو به رشد است و روند نوآوری در صنعت بسته بندی بسیار سریعتر از روند نوآوری و توسعه در فرآوری  محصولات غذایی است.

پژوهش باید به خلق ثروت در صنعت غذا منتج شود

وی به اهمیت جایگاه پژوهش در رشد و توسعه صنعت غذا اشاره کرد و گفت: از پژوهش در کشور تعریف دوگانه ای وجود دارد. پژوهش به معنای آکادمیک آن که در برخی مراکز پژوهشی و دانشگاه ها انجام می شود و به صورت انتشار مقاله و ثبت اختراع و پتنت ارائه می شود که آمار دقیقی از تولید محصولات نوآورانه و ایجاد ارزش افزوده از تحقیقات انجام شده در مراکز پژوهشی وجود ندارد.

پژوهش فعالیتی علمی، ارزشمند و دارای اصالت است و بر مبنای مبانی علمی، استانداردهای پژوهشی و قابل صحه گذاری استوار است اما تبدیل شدن آن به دانش فنی و خلق ثروت از طریق راه اندازی کسب و کار جدید مهم است که متاسفانه پژوهش های آکادمیک در زمینه خلق ثروت موفق عمل نشده است.

فرسودگی ماشین آلات مهمترین مشکل صنعت غذای کشور است

در ادامه این بحث به گفتگو با «دکتر سید مهدی میرزابابایی»، مدیر گروه ماشین آلات صنایع غذایی مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی پرداختیم.

وی یکی از مشکلات مزمن و از جمله کلیدی در چرخه تولید مواد غذایی را مشکل فرسودگی ماشین آلات مربوط به این صنعت دانست و تصریح کرد:اگر به چرخه تولید مواد غذایی از مزرعه تا سفره نگاه شود طیف گسترده ای از فعالیت های اقتصادی شناسایی می شود که می توان گفت بزرگترین چرخه تولیدی و خدماتی در بین تمامی صنایع به شمار می رود که در این میان نقش ماشین آلات و تجهیزات در سراسر این چرخه بسیار کلیدی و منحصر به فرد است به طوری که کمیت و کیفیت تولید  و نیز افزایش بهره وری در گرو وجود ماشین آلات به روز و با راندمان بالا می باشد.  

وی در خصوص وضعیت ماشین آلات این صنعت در کشور گفت: هم اکنون با توجه به تلاش های ارزشمندی که توسط بخش خصوصی و ماشین سازان این حوزه انجام گرفته برخی از این مشکلات با توجه به بضاعت موجود حل شده ولیکن به دلیل نبود برنامه های مدون و عدم وجود طرح های اساسی و حمایتی از سوی دولت این بخش از فعالیت ها به صورت هدفمند، توسعه نیافته است و به صورت خود جوش و برای مقابله با تحریم ها علیه کشور اداره شده که قطعا این روش برخورد با مشکلات نتیجه مطلوب و پایداری را برای صنعت غذا و ارتقاء وضعیت ماشین آلات مورد نیاز به دنبال نخواهد داشت.

ضریب نفوذ پایین دانش نوین و راه حل پیشنهادی برای ارتقاء سطح کیفی ماشین آلات صنایع غذایی

میرزا بابایی افزود: سه مولفه مهم در چرخه تولید صنعت غذا مواد اولیه مناسب، دانش و فناوری روز و ماشین آلات با راندمان مناسب است که بی شک سلامت و امنیت غذایی در گرو  ارتقاء سطح کمی و کیفی این سه مولفه می باشد.

وی ادامه داد: در کوتاه مدت بازسازی و نوسازی ماشین آلات صنایع غذایی به منظور افزایش بهره وری و ایجاد ارزش افزوده در اولویت است و آنچه تاکنون برای توسعه کمی و کیفی ماشین آلات صنایع غذایی انجام شده عمدتا مبتنی بر دانش تجربی صنعت گران این حوزه بوده که با وجود همه کمبودها و بی توجهی این صنایع را سر پا نگه داشته اند.

وی گفت: با بهره گیری از پتانسیل های نرم افزاری و سخت افزاری موجود در کشور در سایه حمایت های دولت و تدوین برنامه ها و طرح های ملی، می توان شاهد بهسازی و به روز آوری ماشین آلات تولیدی در صنعت غذا بود.

 قطعا لازمه بهبود امنیت غذایی و ایجاد مزیت رقابتی و نیز  افزایش توان صادراتی، استفاده از دانش نوین و فناوری­های مناسب است.

وی با بیان اینکه در حال حاضر ضریب نفوذ دانش نوین و طرح های تحقیق و توسعه در این صنعت پایین است و لازم است تا با همکاری ضمانت دار بین بخش های تحقیقاتی و علمی کشور از همه ظرفیت ها استفاده گردد بیان کرد: برای رسیدن به توسعه پایدار در این بخش که می تواند بهره بسیار بالایی برای اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد، ضروری است تا کل چرخه از مزرعه تا سفره توسط خبرگان این حوزه مورد بازبینی و کنکاش قرار گرفته و ضمن به روزآوری اطلاعات و احصاء کم و کاستی ها، راه حل های لازم برای ارتقاء کمی وکیفی این صنعت ارائه گردد.

عضو هیأت علمی مرسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی ادامه داد: با توجه به خلاء های موجود در این زمینه مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی اقدام به تاسیس گروه پژوهشی تخصصی به منظور رفع بخشی از نیاز های این صنعت در بخش ماشین آلات نموده است.

 این گروه پژوهشی در گذشته با تکیه بر تجارب چند دهه فعالیت در بخش های مختلف صنعت غذا دستاوردهایی را به جامعه مخاطب ارائه نموده و هم اکنون این آمادگی را دارد تا با استفاده از متخصصین خود و محققین سایر بخش ها و نیز بکارگیری برخی از زیر ساخت های آزمایشگاهی خود خدماتی را به فعالان صنعت غذای کشور ارائه دهد.

این گروه با بررسی های بعمل آمده، زمینه های تحقیقاتی چند گانه ای را بر اساس راهبردهای موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی برای خود تعیین نموده و تاکنون موفق به اجرای طرح هایی برای رفع نیازهای صنعت غذا در این زمینه شده است.

در حال حاضر این گروه آمادگی دارد تا با همکاری ضمانت دار با بخش های مختلف صنعت غذا در زمینه های زیر طرح های فناورانه با هدف تجاری سازی تعریف و اجرا نماید:

• طراحی و ساخت ماشین آلات صنایع غذایی با تکیه بر بکارگیری فرآیندهای نوین صنایع غذایی،
• طراحی و ساخت برخی از دستگاه های مورد نیاز صنعت غذا با استفاده از انرژی های تجدید پذیر،
• طراحی و ساخت ماشین آلات فرآوری محصولات غذایی با هدف کاهش ضایعات محصولات غذایی،
• طراحی و ساخت خشک کن های حرارتی و پیشرفته مورد نیاز صنعت غذا

انتهای رپرتاژ آگهی/