امروزه بسیاری از افراد هنگام استفاده از واژه «فضای مجازی» مقصود واژه «اینترنت» را در ذهن بازنمایی می‌کنند. این در حالی است که واژه فضای مجازی مدت‌ها پیش از آنکه اینترنت در جهان رواج پیدا کند وجود داشت. هر چند اکنون منظور از فضای مجازی فضایی تئوری و علمی است که ارتباطات کامپیوتری در آن رخ می‌دهد، اما این واژه در دهه ۱۹۸۰ وارد ادبیات علمی – تخیلی شد و شاغلان در زمینه کامپیوتر پس از مدتی این واژه را در حوزه فعالیت‌های خود بکار گرفتند. لفظ مادرِ فضای سایبر، سایبرنتیک است که از یونانی باستان به معنای فرماندار یا راننده مشتق شده است؛ واژ‌های که کهنوربرت وینر برای کار پیشگامانه اش در مخابرات الکترونیک و علم کنترل به کار برد.

---

به رغم تلفیق بیش از حد دو واژه اینترنت و فضای مجازی در دوران کنونی، به نظر می‌رسد نباید فضای مجازی را با اینترنت اشتباه گرفت. این لفظ غالباً در اشاره به اشیا و شخصیت‌هایی که تا حد زیادی در خود شبکه مخابراتی وجود دارد به کار میرود تا جایی که برای مثال ممکن است به طور استعاری گفته شود یک وبگاه، «در فضای مجازی وجود دارد». بنابر این و بر اساس این تعبیر، اتفاقاتی که در اینترنت رخ میدهد در «فضای مجازی» به وقوع میپیوندند نه جا‌هایی که شرکت کنندگان یا سرور‌ها به طور فیزیکی واقع شدهاند. میشل فوکو فیلسوف از لفظ هتروتوپیا در توصیف چنان فضا‌هایی که به طور همزمان فیزیکی و ذهنی هستند استفاده کرد.

 

---

امروزه به دلیل گستردگی و فراگیری فضای مجازی و اینترنتی در دنیا و قرار گرفتن بسیاری از مباحث و مطالب در حوزه‌های مختلف مورد نیاز انسان‌ها در درون این شبکه جهانی، ضرورت استفاده از قابلیت‌ها و امکانات آن، برای همه افراد و سازمان‌ها ضروری و لازم بنظر میرسد. به گون‌های که امروزه دیگر انجام بسیاری از فعالیت روزمره انسان، بدون کمک از قابلیت‌های این شبکه عملاً با مشکل مواجه خواهد شد؛ فضایی که گفته میشود به اندازه هزار میلیارد کتاب در آن مطلب وجود دارد.

 

---

همانطور که اشاره شد بر خلاف معانی قدیمی فضای مجازی، امروزه این واژه به صورت گسترده تری استفاده می‌شود که در اغلب موارد صحیح نیست. یکی از این موارد بکارگیری لفظ فضای مجازی به جای رسانه است که «دکتر سعید رضا عاملی» دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد تفاوت این دو لفظ به رسانه‌ها گفته است: میخواهند بگویند که رسانه‌های جدید برابر با اینترنت است. می‌توان گفت: رسانه‌های جدید و اینترنت به لحاظ ماهیت یک پدیده است، چون هر دو آن‌ها دیجیتال و تعاملی هستند و هر دو از خصیصه هایپرلینک بودن برخور دارند، ظرفیت شبکه ای، ماهیت ماژولار و غیر مرکزی دارند، ولی بین فضای مجازی و رسانه‌های جدید تفاوت وجود دارد. لزوما اینترنت مساوی با رسانه‌های جدید نیست. اینترنت و فضای مجازی در دل خود نیز رسانه‌های جدید را دارد. فضای مجازی در واقع یک فضای دومی است که بسیاری از قابلیت‌های جهان اول را که جهان فیزیکی است در درون خود هضم کرده است؛ لذا شبکه ارتباطی، شبکه تراکنش و شبکه ماژولار است. اقدامات اداری و مالی در آن صورت می‌گیرد، که به صورت هوشمند محیط‌های مختلف را کنترل میکند. حمل و نقل هواپیمایی، ماشین‌های اتوماتیک، ترافیک، همگی از این مسیر مدیریت می‌شوند. امروز بحث اینترنت همه چیزها، بحث از این می‌کند که دیوایس‌های ارتباط با محیط مجازی به اشیا، به اطلاعات، به فرایندها، به آدم‌ها متصل می‌شود و در واقع هر چیزی که در جهان واقعی بروز دارد موضوع اتصال به دیوایس است. در واقع آن ارتباطی که در گذشته از طریق موبایل، کامپیوتر و ... صورت می‌گرفت، امروز فراگیر شده و آن انحصار شکسته شده است. عملا ما با یک جهان، یک نظام کامپیوتری فراگیر مواجه شده ایم. در این نظام همه پدیده‌ها وصل به این محیط می‌شوند و دیوایس یک ظرفیتی است که لایه‌های حجیم اطلاعات و اقدامات در آن جمع می‌شود.

مسئله جی آی اس شهر را در نظر بگیرید، که در واقعه سامانه نظام جغرافیا است. بارگذاری داده‌های گسترده‌ای روی جغرافیا صورت میگیرد. همین جایی که ما قرار داریم شبکه برق، شبکه گاز، شبکه فاضلاب وجود دارد، اکوسیستم محیطی هست که شامل محیط زیست، هوا و دیگر عناصر در محیط زیست است. این‌ها همه لایه‌های اطلاعات هستند. مثلاً در جی آی اس شهر حدود ۱۲۰ لایه اطلاعاتی وجود دارد. این‌ها همه موضوعات فضای دوم هستند و به نوعی این اطلاعات تبدیل به داده شده، برای مدیریت شهری و کشوری، ظرفیتی می‌شود. رابطه هر یک از این دیوایس‌ها با دیوایس‌های دیگر، جهان ماژولار را خلق میکند. از این نگاه مثل جهان واقعی، که رسانه، بخشی از جهان واقعی است، در جهانی دوم یعنی فضای مجازی نیز، بخشی از این فضا، فضای رسانه‌ای است. ممکن است آن کسانی که میگویند رسانه مساوی با فضای مجازی است، واژه بازنمایی را مد نظر قرار می‌دهند. بله جهان دوم جهان بازنمایی شده است، جهان صنعتی است، ولی لزوماً هر بازنمایی، بازنمایی رسانه‌ای نیست هر بازتولید، بازتولید رسانه‌ای نیست.