کلیات

سوره عنکبوت بیست و نهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء بیست و بیست و یکم جای دارد. نام عنکبوت از تشبیهی که در آیه ۴۱ این سوره آمده، گرفته شده است. این سوره درباره توحید، نشانه‌های خدا در آفرینش، مبارزه با شرک سخن گفته و برای دلداری به مسلمانانِ کم‌تعداد در آغاز اسلام، سرنوشت برخی از پیامبران پیشین را گزارش کرده است. سوره عنکبوت همچنین درباره عظمت قرآن و دلالیل حقانیت پیامبر(ص) و لجاجت مخالفان صحبت کرده است.

از آیات مشهور سوره عنکبوت آیه ۴۱ و ۵۷ آن است که در اولی، خداوند داستان تکیه‌کردن کافران به بت‌ها را به عنکبوت و خانه سست عنکبوت تشبیه کرده است و در دومی هشدار داده است که هر انسانی مرگ را می‌چشد و به سوی خداوند برمی‌گردد.

درباره فضیلت تلاوت این سوره از جمله از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس سوره عنکبوت را بخواند به تعداد همه مؤمنان و همه منافقان ده حسنه به او داده می‌شود. همچنین به نقل از امام صادق(ع) آمده ثواب قرائت سوره روم و سوره عنکبوت در شب ۲۳ رمضان، بهشت است و این دو سوره نزد خداوند جایگاهی بزرگ دارند.

معرفی

• نامگذاری

نام عنکبوت برای این سوره، برگرفته از تمثیلی است که در آیه ۴۱ آن آمده است. خداوند در این آیه داستان کافران را که غیر خدا را می‌پرستند، به عنکبوت و خانه عنکبوت تشبیه کرده و خانه عنکبوت را سست‌ترین خانه خوانده است.

• محل و ترتیب نزول

سوره عنکبوت جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، هشتاد و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیست و نهمین سوره است و در جزء ۲۰ و ۲۱قرآن جای دارد.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره عنکبوت ۶۹ آیه، ۹۸۳ کلمه و ۴۳۲۱ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مثانی و کمی بیشتر از یک حزب (یک چهارم جزء) است.

محتوا

تفسیر نمونه محتوای سوره عنکبوت را در چهار بخش کلی چنین بیان می‌کند:

۱. بیان مسئله «امتحان» و «واکنش منافقان» در امتحان‌ها و شناخت عملکرد آنان؛

۲. دلداری به پیامبر(ص) و مؤمنانِ کم تعداد و نخستینِ اسلام از طریق بیان گوشه‌هایی از سرنوشت پیامبرانی چون نوح، ابراهیم، لوط و شعیب؛

۳. سخن از توحید، نشانه‌های خدا در عالم آفرینش، و مبارزه با شرک؛

۴. سخن از ضعف و ناتوانی معبودهای ساختگی، و توصیف بت‌پرستان به عنکبوت، همچنین پرداختن به عظمت قرآن و دلایل حقانیت پیامبر(ص) و لجاجت مخالفان، و بیان مسائل تربیتی مثل نماز، نیکی به پدر و مادر و اعمال صالح و روش بحث و برخورد منطقی با مخالفان.