کلیات
بسیاری از افراد که قصد سرمایهگذاری در بازار سهام را دارند، احتمالا با واژه کارگزاری آشنا هستند. در واقع شما برای ورود به بورس باید حتما از طریق کارگزاریها اقدام کنید. کارگزاران بورس شرکتهای واسطی هستند تا شما بتوانید بهراحتی معاملات بازار را انجام دهید. در حقیقت کارگزاران خریدار و فروشنده را در بازار سهام به هم وصل کرده و در ازای این کار دستمزد یا همان کارمزد دریافت میکنند.
کارگزاریها برای فعالیت در بازار سرمایه باید مجوز تاسیس و فعالیت خود را از سازمان بورس و اوراق بهادار اخذ کنند و به عضویت کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و بورس مربوطه درآیند.
الزامی بودن حضور کارگزاران
برای درک بهتر نقش کارگزاری فرض کنید که شرکتهای کارگزاری نبودند؛ در این صورت شما برای انجام معاملات در بازار سهام مجبور بودید در ساعات فعالیت بازار، دائماً در ساختمان مرکزی بورس واقع در خیابان حافظ حاضر میشدید و در بین جمعیت انبوه معامله گران به خرید و فروش میپرداختید.
درحالیکه با وجود کارگزاریها شما به راحتی در قیمت و تعداد مدنظر خود سفارش را ثبت کرده و پس از آن تمامی فعالیتها بهصورت خودکار و خرید یا فروش انجام میگیرد؛ بنابراین نقش کارگزاریها لازمه فعالیت، حیات و گسترش بازار سرمایه است و این موضوع برای تمامی اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی صادق است.
تاریخچه کارگزاریها
بورس تهران در سال ۱۳۴۶ تاسیس شد. همزمان با تاسیس آن کارگزاران بورسی هم فعالیت خود را آغاز کردند. اما در ابتدای امر ۱۳ کارگزار فعال که عمدتا بانکی بودند در بازار سرمایه ایران مشغول به کار بودند.
این تعداد در سالهای بعد به تدریج افزایش پیدا کرد. این کارگزاران تنها در ۲ روز معاملاتی طی هفته و در ساعتهای ۱۰ الی ۱۲ در تابلوی مظنه، معاملات را ثبت میکردند.
در سال ۱۳۴۸ برای اولین بار ۲ کارگزار از بخش خصوصی به این تعداد اضافه شد و بعدها یک کارگزار خصوصی دیگر هم فعال شد. به طوری که تا قبل از انقلاب یعنی سال ۱۳۵۷، ۳ کارگزار خصوصی و ۲۶ کارگزار نهادی در بازار فعالیت داشتند.
تاثیر کارگزاریهای خصوصی بر بازار سرمایه
ورود کارگزاران بخش خصوصی در آن سالها به بازار سرمایه به عنوان نقطه عطفی برای رونق معاملات و افزایش حجم دادوستدها مطرح شد. در سال ۱۳۵۲، ۵۰ درصد از کل معاملات در اختیار دو کارگزاری خصوصی (کارگزاری محمود رضویان و محمود کریشچی) قرار داشت. بعد از اضافه شدن کارگزار سوم از بخش خصوصی (احمد سلطانی) یک سوم از کل معاملات در اختیار این ۳ کارگزار بود.
رونق فعالیت کارگزاران
در سالهای بعد از انقلاب در یک دوره معاملات کارگزاریها از رونق افتاد، بهطوریکه حجم معاملات تا سال ۱۳۶۷ در حد صفر بود.
از سال ۱۳۶۷ به بعد و بهخصوص در دهه ۷۰، بورس یک جان تازهای گرفت. بر این اساس ۷ کارگزار خصوصی به فهرست کارگزاران اضافه شدند. این تعداد کارگزار خصوصی بههمراه ۸ کارگزاری نهادین، معاملات را مجدد آغاز کردند.
در دهه ۷۰، با مجوزهای جدیدی که سازمان کارگزاران بورس به کارگزاران اعطا کرد، معاملات آنها قوت گرفت، اما اصل معاملات و ایجاد روند واقعی در دادودستدها از دهه ۸۰ آغاز شد. تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی در این دوره انجام شد.
به این ترتیب با تغییر ساختار بازار سرمایه و اعطای مجوز به چندین کارگزاری در بازار سرمایه شاهد تغییرات اساسی در کلیت بازار سرمایه، ارکان و ساختار آن بودیم. از آن زمان به بعد یک توسعه چشمگیری در بازار سرمایه ایجاد شد. هر چند صنعت فعالیت کارگزاریها قدمت ۵۰ ساله دارد، اما عمده پیشرفت و توسعه آن در ۱۰ سال اخیر صورت گرفته است.
وظایف کارگزاریها
از جمله خدماتی که کارگزاران بورسی به مشتریان خود میدهند:
- کلیه معاملات اوراق بهادار: خرید و فروش سهام، حق تقدم سهام، اوراق بدهی، اوراق مشتقه و معاملات آتی و. در بورس، فرابورس، بورس کالاو بورس انرژی به صورت مستقیم و آنلاین (معاملات بر خط)
- خدمات مشاورهای: پذیرش و ثبت شرکتها و انتشار و عرضه اوراق بهادارشان در بورسهای مربوطه، ارائه خدمات مشاورهای به شرکتهای پذیرش شده در بورس یا فرابورس جهت نحوه انتشار اوراق، انجام افزایش سرمایه و...، ارایۀ خدمات و نظرات مشورتی به سرمایهگذاران (خرید و فروش سهام یا سرمایهگذاری در صندوقها، اوراق با درآمد ثابت و...)
- بازارگردانی اوراق بهادار: بازارگردانی یعنی فعالیتی که با اخذ مجوزهای لازم عرضه و تقاضا را در بازار سرمایه تنظیم کرده و مانع از نوسان شدید قیمتها میشود. اینکار افزایش نقدشوندگی بازار را به دنبال دارد.
- خدمات مالی: ارائه اطلاعات مربوط به ورقه بهادار، معامله، سفارشات خرید و فروش و ناشر ورقه بهادار به مشتریان
- تعهد پذیره نویسی: انجام تعهد خرید اوراق بهاداری که ظرف مهلت “پذیرهنویسی” به فروش نرسیده است.
خدمات مازاد کارگزاریها
- اعتبار معاملاتی: برخی از کارگزاریها براساس گردش مالی مشتریان خود (میزان و حجم خرید و فروش) به آنها اعتبار معاملاتی میدهد.
به این صورت که فرد بدون پرداخت مبلغ سهام خود را از طریق اعتباری که کارگزاری به آنها میدهد، خرید یا فروش میکند. این شیوه به عبارتی نوعی وام از سوی کارگزار به مشتریان با سطح اعتباری بالا است.
- تخفیف معاملاتی: کارگزاران بورسی در ازای دریافت حق الزحمه خرید و فروش سهام را برای مشتریان خود میسر میکنند که سقف آن توسط سازمان بورس تصویب شده است. برخی از کارگزاران به منظور جذب مشتری تخفیفانی در کارمزد معاملات اعمال میکنند.
- دورههای آموزشی: برخی از کارگزاریها دورههایی تحت عنوان آموزش بورس به صورت حضوری یا غیرحضوری برگزار میکنند.
نهاد کانون کارگزاران در ایران
کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۸۶ به عنوان یک مؤسسه غیردولتی فعالیت خود را آغاز کرد. اعضای آن کارگزاران فعال در بازار سرمایه هستند.
به عبارتی تمامی کارگزاریهای بورسی برای فعالیت در بازار سرمایه باید به عضویت این کانون درآیند. کارگزاریها تابع قوانین واحد و استانداردی هستند که توسط کانون کارگزاران وضع میشود.