در مورد وقایع اتفاقیه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید

پس از آغاز جنگ جهانی دوم در نهم شهریور ۱۳۱۸ (۱ سپتامبر ۱۹۳۹)، ایران بی‌طرفی خود را اعلام کرد؛ اما پس از آغاز تهاجم آلمان به شوروی به دلیل گستردگی مرز ایران با اتحاد جماهیر شوروی، این بی‌طرفی ناپایدار بود. نیروهای متفقین به بهانهٔ حضور کارشناسان آلمانی در ایران این کشور را اشغال کردند. به دنبال اتحاد بریتانیا و شوروی و نیاز شوروی به کمک‌های ایالات متحده و بریتانیا در جبهه‌های نبرد، متفقین تصمیم گرفتند از ایران به عنوان کریدوری برای تأمین نیروهای خود استفاده کنند و در نتیجه، نیروهای متفقین در ۲۵ اوت ۱۹۴۱ به ایران حمله کردند و این کشور را به اشغال خود درآوردند. روز ۳ شهریور ۱۳۲۰، ابتدا نیروهای شوروی از شمال و شرق از زمین و هوا به ایران حمله‌ور شدند و سپس نیروهای بریتانیایی نیز از جنوب و غرب حمله کردند و شهرهای سر راه را یک‌به‌یک به سرعت اشغال و هر دو به سمت تهران حرکت کردند. ارتش ایران به سرعت متلاشی شد. رضاشاه با فشار متفقین به خصوص بریتانیا سریع استعفا کرد و سپس با گذشتِ مدت‌ها کشمکش بینِ روس‌ها با دیگر کشورهایِ متفقین، و همچنین شکل‌گیری بحران‌های فراوان در ایران، با وساطت محمدعلی فروغی، بالاخره بر سر نوع حکومت جدید ایران و انتقال سلطنت به پسرش (محمدرضا) که ولیعهد پیشین نیز بود، به توافق رسیدند. در جریان اشغال ایران، قوای شوروی شامل ۴۰ هزار سرباز و هزار تانک تی-۲۶ بود که برتری عددی و کیفی زیادی نسبت به نیروهای ایرانی داشت. علاوه بر اینها، بیشترین برتری شوروی با نیروی هوایی بود که ۴۰۹ هواپیمای جنگی از جمله بمب افکن‌های سنگین را برای اشغال ایران فراخواندند. قوای انگلیس نیز ۱۹۰۰۰ سرباز و ۵۰ تانک سبک به کار گرفته بودند. نیروی هوایی نیز قوای زمینی را پشتیبانی می‌کردند. تعداد هواپیماهای بمب افکن شوروی که نیروی زمینی را تقویت می‌کرد، پنج برابر نیروی هوایی دولت انگلیس بود. پس از اشغال، راه‌آهن سراسری ایران برای انتقال کمک‌های نظامی از جنوب ایران به پشت جبههٔ شوروی، بر اساس قانون وام و اجاره مورد استفاده قرار گرفت. ایران که در آغاز جنگ، بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود، نهایتاً در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان اعلان جنگ داد. به پشتوانهٔ همین اعلان جنگ ایران می‌توانست پس از پایان جنگ به اعلامیهٔ ملل متحد بپیوندد و همچنین در کنفرانس‌های صلح پس از جنگ شرکت کند. محمدرضا پهلوی در سخنرانی به ضعف نظامی ایران در دوراه حکومت پدرش و خوش باوری‌اش در اعلام بی‌طرفی که به اشغال ایران و حوادث پس از آن از جمله قحطی اشاره کرده بود. این سخنرانی دردناک را می‌بینید و می‌شنوید.

شصت و هفت سال یک میز تزئینی سفیدرنگ در درباره شاهان قاجار در گوشه‌ای خودنمایی می‌کرد و هیچ‌کس نمی‌دانست داستان آن میز چیست و چه استفاده‌ای از آن می‌توان کرد. آن میز سفید چیزی نبود جز ساز پیانو که اولین بار ناصرالدین شاه آن را در نمایشگاه سازهای پیانو دید و پی به شباهت میز دربار خودش و آن‌ها برد همان زمان دستور داد چهار پیانو خریداری و به ایران فرستاده شود. داستان این پیانو را می‌بینید و می‌شنوید.

خلبان‌های نیروی هوایی ارتش ایران در جنگ تحمیلی، در یک عملیات پیچیده، کمر نیروی هوایی ارتش بعث عراق را شکستند. روایت شماری از خلبان‌های دخیل در این عملیات و تصاویری از این عملیات تحسین برانگیز را می‌بینید و می‌شنوید.

تیمسار خلبان شهید حسین خلعتبری از خلبانان عملیات کمان ۹۹، مروارید و حمله به اچ سه از پای سفره هفت سین بلند شد و پرواز کرد و یکم فروردین به شهادت رسید. شهید حسین خلعتبری در ویدیویی درباره محل دفن پیکرش وصیت کرده بود: «در شهسوار کوهی است که قبلا مبارزان علیه روسیه روی آن می‌جنگیدند؛ اگر روزی مُردم، آنچه از من باقی ماند حتی اگر ذره‌ای از گوشت بدن من بود، بالای آن دفن کنند، شاید روح من یک روزی پاسدار این کشور باشد» وصیت تصویری این شهید خلبان را می‌بینید و می‌شنوید.

محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس، خاطره‌ای متفاوت از شهید مهدی باکری در عملیات خیبر و بدر بازگو کرد. این خاطره را می‌بینید و می‌شنوید.

عزت‌الله مطهری، مبارز سیاسی که پیش از انقلاب دستگیر و به شدت شکنجه شد، در مصاحبه‌ای در سال 1357 گفت: «در سال 1348 زمان بازی فوتبال ایران و اسرائیل در بازی‌های آسیایی، گروهی برای ترور ورزشکاران اسرائیلی تشکیل دادیم...» روایت کامل مطهری را می‌بینید و می‌شنوید.

فرماندهان نظامی در سال 1359 این سند سری را به آیت‌الله خامنه‌ای ارائه کرده‌ بودند و درخواست داشتند تا امام خمینی (ره) را در جریان این موضوع مهم بگذارند؛ سندی که نشان می‌داد، هواپیماهای نظامی ایران زمان چندانی نمی‌توانند در آسمان بمانند؛ سندی که اگر لو می‌رفت، ممکن بود جنگ مسیر دیگری را طی کند. جزئیات را می‌بینید و می‌شنوید.

شوروی به عنوان اصلی ترین تامین کننده تسلیحات رژیم بعث صدام حسین، در طول دوران دفاع مقدس به بعثی‌ها تانک‌های تی 72 داده بود که با توجه به بدنه خاص آنها، انهدام‌شان بسیار دشوار بود. با وجود این، رزمندگان ایران با به خطر انداختن جانشان، نقاط حساس این تانک‌ها را هدف قرار می‌دادند و زرهی عراقی‌ها را نیز منهدم می‌کردند. در همین زمینه ویدیویی از خط مقدم جنگ و رویارویی دو طرف جنگ در فاصله چند متری را می‌بینید که سربازان ایرانی با شلیک آرپی‌جی موفق می‌شوند، تانک تی-72 عراقی را زمین‌گیر کنند و پس از آن، خدمه تانک فرار می‌کند.

تورا بورا یا توره بوره یا به زبان پشتون، توره بوړه به معنای غار سیاه، مجموعه غار پیچیده‌ای در بخشی از سفیدکوه در رشته کوه‌های شرق افغانستان است. این غارها در ولسوالی پچیر و اگام ننگرهار تقریباً 50 کیلومتر (31 مایل) غرب از تنگهٔ خیبر و 10 کیلومتر (6.2 مایل) شمال مرز مناطق قبیله‌ای دولت فدرال تحت ادارهٔ پاکستان واقع شده‌ است. توره بوره به عنوان دژ شناخته‌شدهٔ طالبان در زمان جنگ علیه اتحاد جماهیر شوروی در دههٔ 1980 استفاده می‌شد و از قضا نزدیک پاکستان، مرکز پرورش و صادرات تروریست به دنیا بود. از زمان حملات القاعده در نیویورک و واشنگتن و سه ماه قبل از آن در سال 2001، دولت امریکا به دنبال بن لادن بوده؛ اما در اواسط دسامبر سال 2001 آنها تنها چند مایلی با او فاصله داشتند. اگر بن لادن دستگیر یا کشته می‌شد، تروریست‌ها در وضعیت بدی قرار می‌گرفتند و آمریکا می‌توانست ادعا کند در جنگ اعلام شده علیه تروریست‌ها پیروز شده است. بن لادن برای آمادگی فرار در صورت حمله آمریکا، صدها ساعت را صرف دور زدن و کاوش در مناطق اطراف پناهگاه خود کرده بود. یازده پسرش که مجبور به همراهی پدرشان بودند ناراحت بودند. گروهی ۲۰ نفره از خدمات ملی مخفی سازمان سیا از مرکز فعالیت‌های ویژه و گروه پنجم نیروهای ویژه تحت نام «جاوبریکر» توسط هلیکوپتر وارد جلال‌آباد، افغانستان برای شروع یک عملیات علیه طالبان شدند. در تاریخ 5 دسامبر 2001 جنگجویان ائتلاف شمال کنترل غارهای کوهستانی جنگجویان القاعده را گرفتند. تیم «جاوبریکر» و تیم اِس‌اِف مجهز به لیزر سفلام بمب افکنی‌های نیروی هوایی را هدایت کردند. بدون توقف، حملات هوایی سنگینی از جمله بمب‌های هدایت لیزری و موشک به مدت 72 ساعت انجام شد، همه این نیروهای ویژه که مخصوص حمله به یک نقطه مشخص بودند و نه حمله در این گستره وسیع، تنها 80 تن بودند و این راه را برای فرار بن لادن بیش از پیش باز کرد! با هدایت این نیروهای ویژه، 317514 کیلوگرم معادل 700 هزار پوند بمب روی این منطقه ریخته و به کشته شدن گروه بزرگی از همراهان بن لادن منجر شد؛ گروهی که مجموعاً بیش از 300 تن نبودند. وقتی آنها توانستند به خانه بن لادن برسند و حتی کت او را یافتند، گروهی از متحدین افغانی‌شان، خواستار مذاکره با اعضای القاعده برای تسلیم، شدند و دقیقاً در همین مقطع بن لادن فرصت فرار پیدا کرد؛ اقدامی که محصول حضور نفوذی‌های القاعده در صف افغانی‌های همراهی آمریکایی‌ها بود. یکی از زندانیان گوانتانامو به نام هارون شیرزاد به بدهی 7هزار دلاری بن لادن اشاره کرد. بن لادن قول داده بود به یکی از یارانش که با او همکاری کرد که نیروهای ویژه را منحرف نماید، کمک کند. دو زندانی دیگر ادعا کرده اند که بن لادن توانست از میان خطوط نیروهای ائتلافی بگذرد و به پناهگاهی برود که خانه ی یکی از دوستداران او در نزدیکی جلال آباد بود. با این حال پس از عملیات ترور بن لادن در یک می 2011 توسط نیروهای ویژه آمریکایی در ویلایی حفاظت شده توسط سازمان اطلاعات پاکستان در شهر ایبت‌آباد پاکستان، مشخص شد که او توانسته بوده به پاکستان بگریزد و ده سال در پاکستان اقامت کند. اغلب غارهای تورا بورا منهدم شد اما غاری که بن لادن در آن ساکن بود، تخریب نشد. تصاویر این عملیات را در کنار تصاویر کنونی این منطقه و غار بن لادن می‌بینید که اکنون به انبار غذای احشام تبدیل شده است.

همزمان با فرار محمدرضا شاه از ایران، «شاه رفت» تیتر نخست روزنامه‌های پرتیراژ اطلاعات و کیهان در ۲۶ دی ۱۳۵۷ بود. این تیتر از سه ویژگی منحصر به فرد در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران تا آن لحظه برخوردار بود: نخست، استفاده از بزرگ‌ترین فونت که عرض روزنامه را به‌طور کامل پر کند که تا آن زمان در مطبوعات ایران بی‌سابقه بود. دوم، استفاده از واژهٔ سادهٔ «شاه» به جای «شاهنشاه» یا «شاهنشاه آریامهر» که از القاب سلطنتی محمدرضا پهلوی بود و مطبوعات از آن استفاده می‌کردند و روزنامهٔ اطلاعات تا چند روز پیش از لقب «شاهنشاه» برای محمدرضا پهلوی استفاده می‌کرد. سوم، استفاده از ضمیر اول شخص «رفت» به جای ضمیر سوم شخص «رفتند». برای اولین بار در تاریخ روزنامه نگاری ایران تیتر روزنامه‌های کیهان و اطلاعات که در آنزمان روزنامه‌های اصلی ایران بودند یکسان شد. در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران پس از انتخاب این تیتر؛ استادان روزنامه‌نگاری تیترهایی که ایجاز داشت و ضمن کوتاه بودن دارای فعل باشد را آموزش دادند. تیترهای ماندگار بعدی همچون «امام آمد» و «خرمشهر آزاد شد» به همین سبک ابداع شدند. هرچند با ورود به عصر دیجیتال و فعالیت شبکه‌های اجتماعی این شیوه انتخاب تیتر ‌کم‌کاربرد شد. پشت پرده شکل گیری و استفاده از این تیتر مشهور را به نقل از بیژن نفیسی یکی از عوامل دخیل در این اتفاق می‌بینید و می‌شنوید.

ویدیویی از بازار اصفهان در تابستان 1306 هجری شمسی ثبت شده که می‌توان گفت، قدیمی ترین تصاویر در دسترس از این بخش اصفهان است. در این عکس ها، رفت و آمد مردم در بازار اصفهان و شرایط این بازار در آن زمان مشهود است. مطابق توضیحات آرشیو، این بازار، نزدیک میدان نقش جهان قرار داشته و در زمان شاه عباس اول ساخته شده بود. این تصاویر را می‌بینید.

تیسفون | 𐭲𐭩𐭮𐭯𐭥𐭭 | ܩܛܝܣܦܘܢ | Ctesiphon یکی از پایتخت‌های باستانی ایران است و در کشور عراق امروزی بود. این شهر برای بیش از ششصد سال پایتخت سلطنتی ایران باستان در دوران اشکانی و ساسانی بود. تیسفون در دوران اشکانی به‌عنوان پایتخت غربی ایران در منطقهٔ میان‌رودان ساخته شد و در دوران ساسانیان ارزش خود را به‌عنوان مرکز نیروی سیاسی و اقتصادی نگه داشت. این شهر هفت دروازه تیسفون، اسپانبر، وه اندیو خسرو، سلوکیه یا ویه اردشیر، درزنیدان، ساباط یا والاش‌آباد و ماحوزا داشت. تیسفون تقریباً در منطقهٔ مدائن در 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر بغداد در عراق امروزی در کرانهٔ رود دجله قرار داشته‌ و حدود 30 کیلومتر مربع مساحت داشت. طاق کسری زمانی بخشی از کاخ سلطنتی در تیسفون بوده و قدمت آن بین قرن‌های سوم و ششم میلادی برآورد می‌شود که در محدودهٔ شهر کنونی سلمان پاک عراق واقع شده‌ است. در سال 1932 باستان‌شناسان آلمانی و آمریکایی در منطقه تیسفون به حفاری پرداختند. بخش عمده آثار کشف شده در موزه پرگامون در برلین نگهداری می‌شود. ویدیوی انیمیشن بازسازی پایتخت باشکوه ساسانی را می‌بینید.

خدیجه ثقفی نوری همسر امام خمینی و دختر مرحوم محمد ثقفی نوری بود. روایت فرزندان، نوادگان و نزدیک همسر امام درباره زندگی او را می‌بینید و می‌شنوید.

حامد الجبوری، وزیر امور خارجه صدام حسین، از نقش برخی عوامل ایرانی در رقم خوردن جنگ تحمیلی پرده برداشت و گفت: «شاپور بختیار و ارتشبد غلامعلی اویسی با صدام دیدار و او را به جنگ تحریک و تشویق می کردند.» حرف‌های الجبوری را با زیرنویس فارسی می‌بینید و می‌شنوید.

برخی شیخ نشین‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس طی نیم قرن اخیر، مداوم تحرکات سینوسی برای غصب مالکیت جزایر سه گانه و بخشی از خلیج فارس داشته‌اند. واکنش یک رزمنده باغیرت دفاع مقدس به این تحرکات را که در هشت سال جنگ تحمیلی و با لباس خاکی درون سنگرها بیان شده را می‌بینید و می‌شنوید.

خیلی‌ها به اعتبار تصویری که علی حاتمی با بازی درخشان پرویز فنی‌زاده در سلطان صاحبقران از او ساخته، او را دلقک شاه می‌دانند، اما واقعیت این است که پسربچه‌ای کوچک بود که سلطان صاحبقران دلمرده از مرگ گربه‌اش او را در اتاق امین اقدس عمه ملیجک دید و مهرش به دلش نشست و محبت ملوکانه را نثارش کرد و عزیز سلطان شد. در روز ۲۷ شهریور ۱۲۵۷ شمسی در عباس‌آباد تهران به دنیا آمده بود. پدرش محمد نام داشت که به ملیجک اول ملقب شده بود و خودش ملیجک ثانی لقب گرفت. او با وجود جثه کوچکش، یک متجاوز بود و بخشی از تاریخ سیاه سلطنت ناصری. در این ویدیو با او بیشتر آشنا می‌شوید.

«مشهد» مستندی از حسین ترابی با صدای احمد شاملو، روایتی دیدی و شنیدنی از مشهد در سال 1350 است. این مستند را می‌بینید.

تصاویر نادری از مرحوم آیت الله العظمی خویی را در کوفه می‌بینید. دفتر اصلی آیت الله العظمی خویی در نجف اشرف بوده است. اما، بعد از انتفاضه شعبانیه در سال 1991 میلادی ایشان بیشتر در کوفه اقامت داشته اند و مراجعات عموما از جانب نزدیکان بوده است. قسمت اول فیلم مربوط به هال یا قسمت انتظار بوده و قسمت دوم مربوط به اتاق آیت الله العظمی خویی است.

تصاویری برای نخستین بار منتشر شده که یک راکت ساز کوچک (موشک بدون موتور) توسط شهید مصطفی احمدی روشن دانشمند هسته‌ای در اتوبان قم منتشر شده است. لحظات تست این راکت را می‌بینید.

بسیاری از مکان‌های مقدس ادیان ابراهیمی از جمله مسیحیان و مسلمانان در فلسطین اشغالی قرار دارد. یکی از این اماکن، چاهی است که برادران یوسف پیامبر (ع)، او را در آن انداختند و به اذن خداوند، کاروانی که از آن نزدیکی می‌گذشت، یوسف (ع) را پیدا کرد و او را در مصر و به‌ عنوان یک برده فروخت. این چشمه و چاه در نزدیکی منطقه عمیعاد و در سرزمین جلیل و در فلسطین اشغالی است. تصاویر این چاه را در تابناک می‌بینید.