در مورد وقایع اتفاقیه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید

یوسف خان از خواص هرات بود که در سال 1290 خورشیدی با نام محمدعلی‌شاه در مشهد اعلام استقلال کرد. روس‌ها به این بهانه در 9 فروردین 1291، مشهد را به توپ بستند و بسیاری از مردم، شهروندان و زائرین کشته شدند. ادعای او این بود که باید محمدعلی شاه، فرزند مظفرالدین شاه، به قدرت برسد و ما مشروطیت را نمی‌خواهیم. او کم‌کم افرادی را به دور خود جمع کرد و صحن نو را به عنوان مرکز برنامه‌های خود قرار داد. هنوز مدتی از این ماجرا نگذشته بود، که دو نفر دیگر به نام‌های سید محمد طالب‌الحق یزدی پسرعموی سید ضیاءالدین نخست وزیر کودتای رضاخان و نایب علی‌اکبر با یوسف هراتی هم‌داستان شدند و در گوشه و کنار شهر آشکارا بر ضد مشروطه‌طلبان تبلیغ کردند. طالب‌الحق همه روزه به منبر می‌رفت و نوید و هشدار می‌داد که محمدعلی شاه به ایران آمده و در گرگان می‌باشد و ما احمد شاه پسر او را قبول نداریم. یوسف هراتی و سید محمد طالب‌الحق به همراه یارانشان در مسجد جامع گوهرشاد جمع می‌شدند و از این مسجد به عنوان مرکز برنامه‌های‌شان استفاده می‌کردند و این ماجرا حدود سه ماه طول کشید. به همین سبب از اول محرم ۱۳۳۰ق قشون سواره و پیاده روس با توپخانه وارد مشهد و در ارگ و سربازخانه‌ها مستقر شدند. حمله قزاقان روسی مستقر در مشهد به حرم حضرت امام رضا (علیه‌السّلام) در حقیقت واکنش آنها به ردّ اولتیماتوم روسیه به ایران برای انحلال ۴۸ ساعته «ژاندارمری خزانه» بود. «ژاندامری خزانه» نیرویی بود که مورگان شوستر آمریکایی خزانه‌دار کل ایران آن را برای وصول مالیات از متنفذین تشکیل داده بود (خرداد ۱۲۹۰) و یک افسر انگلیسی به نام «ماژور استوکس» که وابسته نظامی سفارت انگلیس بود را به ریاست آن گماشته بود. این اقدام سبب خشم روسها شد که در آن زمان با انگلیسی‌ها تعارض منافع داشتند و از این رو دولت روسیه «ژاندارمری خزانه» را مخالف سیاست و منافع خود در ایران دانست و برای برچیدن آن ۴۸ ساعت ضرب‌الاجل اعلام کرد. با وجود تعطیلی مجلس شورای ملی، نمایندگان جلسه اضطراری و فوق‌العاده تشکیل داده و به اولتیماتوم دولت روسیه اعتنایی نکردند. همین مسئله سبب شد تا قزاقان روسی در شهرهای مختلف جنایاتی را مرتکب شوند و در مشهد نیز حرم مطهر امام هشتم را به توپ بستند. به راه انداختن فتنه یوسف خان هراتی و سید محمد طالب‌الحق، یکی از اقدامات مامورین‌ سیاسی‌ و نظامی روسیه، پس از قتل عام تبریز و اولتیماتوم ۱۳۲۹ق، برای اجرای مفاد قرارداد ۱۹۰۷ م در شمال ایران و مداخله مستقیم نظامی در مناطق تحت نفوذ از جمله مشهد بود. روس‌ها ابتدا افراد‌ شرور‌ و ماجراجو‌ را به ایجاد آشوب تحریک کردند و سپس به بهانه ‌حفظ جان و مال اتباع خود، مداخله نظامی کردند و به دنبال این‌ سیاست‌ با کمک اشرار در‌ خراسان‌، آشوب برپا کردند یوسف هراتی در واقع یکی از اتباع افغانستان بود که سال‌های زیادی در افغانستان خبرنگارِ مستخدمِ روس‌ها‌ بود‌. سربازان روسی که هدف‌شان مداخله مستقیم در امور شهر بود، زد و خورد بین سربازان دولتی و اشرار را دستاویز قرار دادند و به نام حفظ اتباع روسیه اداره نظمیه مشهد را طبق نقشه قبلی در دست گرفتند و افراد پلیس را خلع ‌سلاح‌ و حکومت نظامی در شهر برقرار کردند. در روز شنبه دهم ربیع الثانی سال ۱۳۳۰ ق مطابق با دهم فروردین ۱۲۹۰ ه. ش اعلامیه‌ای از طرف کنسولگری روس صادر شد، که اگر اشرار تا دو ساعت به غروب مانده از صحن و حرم خارج نشوند؛ ناگزیر به کمک قوای مسلح و گلوله‌های توپ آنها را متفرق خواهند ساخت.‌ ساعاتی بعد سربازان روسیه به دستور کنسول آن‌ کشور، حرم مطهر را به بهانه متفرق نمودن اشرار محاصره کردند. از آن طرف اشرار و آشوب‌طلبان روی پشت بام مسجد جامع و بالای گلدسته‌ها با تفنگ جمع شدند و خود طالب الحق که سردسته آنها بود مقابل حرم مطهر مستقر گردید. با پایان ضرب الاجل از چند جانب صدای غرش توپ‌ها بلند شد و گنبد مطهر را گلوله باران کردند. عده‌ای از سربازان روس با مسلسل و توپ‌های سبک پیشروی کردند و حرم مطهر و ضریح حضرت را به گلوله بستند. اصابت گلوله‌های توپ بر گنبد آسیب زیاد وارد کرد، در ۱۸ محل گلوله‌های توپ که مانند کله قند بود، گنبد مطهر را سوراخ کرد و به داخل گنبد افتاد و خرابی‌ها به بار آورد. پس از دو ساعت بمباران نمودن، به هنگام غروب نظامیان سواره و پیاده روس با حال تهاجم وارد صحن مقدس شدند، زوار و مردم به داخل حرم مطهر پناهنده شدند و درهای حرم را بستند. عده‌ای از نظامیان روس به پشت بام حرم رفته از پنجره ‌های گنبد و رواق‌ها به داخل حرم شلیک می‌کردند. عده‌ای از آنان وارد دارالسیاده شده از شبکه‌های پنجره نقره به داخل حرم شلیک می‌کردند و نیز دسته دیگر از شبکه‌های پنجره فولاد صحن عتیق (انقلاب) حرم مطهر را تیرباران کردند. در صحن و حرم مطهر تعداد زیادی کشته و زخمی شدند. قزاق‌های روس، پس از کشتار مردم و تخریب بی رحمانه، با اسب وارد صحن مطهر شده و بسیاری از آثار هنری و اموال خزانه حرم را به سرقت بردند. مرتضی قلی خان متولی باشی آستان قدس رضوی بیرق سفیدی بر سر چوب بلند کرد و از قوای روس امان خواست. فرمانده روسی که چنین دید دستور آتش بس صادر کرد. سپس متولی باشی و خدام حرم و مردم نیز به جمع‌آوری کشتگان و زخمی‌ها پرداختند. مدت چهار روز این مکان مقدس در تصرف روس‌ها بود و مقدار زیادی اشیاء نفیس و قیمتی به یغما رفت. اشرارکه عامل اصلی‌این مفاسد بودند در تاریکی شب از دروازه‌ای که در دست قشون روس‌ها بود گریختند بدون آن که آسیبی به یک نفر از آنها برسد و تنها شماری‌ زوار‌ و مردم بی‌گناه کشته و مجروح شدند. از میان شورشیان تنها طالب‌الحق دستگیرشد. متولی آستانه، یوسف هراتی را پس از فرار در قهوه خانه‌ای دید که‌ روس‌ها‌ در حال پذیرایی از او بودند. سرانجام یوسف خان هراتی و طالب الحق به دست حامیان خود یعنی سربازان روس کشته شدند. اما سرنوشت نیکولای دوم امپراتور روسیه که دستور این جنایت تاریخی را داد، چه بود؟ در این ویدیو می‌بینید.

الیاهو بن شائول کوهن | אֱלִיָּהוּ בֵּן שָׁאוּל כֹּהֵן معروف به الی کوهن جاسوس اسرائیلی بود که با هویت جعلی كامل أمين ثابت به عنوان یک تاجر سوری که ساکن آرژانتین بوده، به سوریه بازگشت. او در سوریه در ظاهر از تندروترین، جدیترین و پیشروترین افرادی بود که با اسرائیل مخالفت می‌ورزید. او با تمهیداتی زمینه لو رفتن موقعیت‌های نظامی سوریه و شکست سوریه در جنگ با اسرائیل را فراهم کرد. مهم‌ترین اطلاعات جمع شده توسط او وقتی بود که از بلندیهای جولان بازدید کرد و موفق شد اطلاعات نظامی سوریه در آن منطقه را به اسرائیل منتقل کند. کوهن وانمود کرد که برای کمک به سربازانی که زیر آفتاب کشیک می‌دادند قصد دارد درختانی را در بالای سر آنها بکارد. بعداً این درختها به عنوان هدف برای ارتش اسرائیل مورد استفاده قرار گرفت. کوهن بازدیدهای زیادی از قسمت جنوبی انجام داد و عکسها و نقاشی‌های زیادی از این منطقه برای اسرائیل تهیه نمود. کوهن موفق شد دوستان بسیار زیادی در بین افراد عالی‌رتبه ارتش سوریه به دست آورد. بعضی گزارش‌ها می‌گویند که او دوستی زیادی با امین الحافظ داشت، ولی حافظ این دوستی را تکذیب می‌کند. بعد از این که حافظ رئیس‌جمهور شد، کوهن حتی برای پست وزیر دفاع در نظر گرفته شده بود. کوهن همچنین موفق شد از برنامه مخفی ارتش سوریه برای ایجاد پدافندِ چندلایه پرده بردارد. ارتش اسرائیل تنها انتظار یک لایه دفاعی را داشت و اطلاعات کوهن برایش بسیار ارزشمند بود. کوهن در سال 1964 به طور مخفیانه به اسرائیل بازگشت تا بتواند در زمان زایمان همسرش در کنار او باشد. کوهن، در مجلس ملی سوریه با فریادهایش اسرائیل را به بدترین اقدامات متهم می‌کرد. دستور موساد به او این بود که تا می‌توانی علیه اسرائیل بگو و بنویس تا وانمود کنی دشمن شماره یک اسرائیل هستی. او در زمان دستگیری نفر سوم برای جانشینی رئیس جمهور سوریه بود و از این سطح نفوذ برخوردار شده بود. با وجود فشارهای بین المللی از جمله درخواست پاپ پل ششم، سوریه در 18 مه 1965، این ابرجاسوس را در ملأ عام اعدام کرد و مخفیانه دفن کرد تا اسرائیل نتواند به جنازه‌اش دست یابد. تصاویر رنگی شده از اعدام این ابرجاسوس را می‌بینید.

سلاح نیروهای جاوید از برترین سلاح‌های روز آن زمان برخوردار بودند از جمله آنها می‌توان نیزه، شمشیر، گرز، خنجر و کمان اشاره کرد. اکنون در این ویدیو تیغه تیری که با کمان هدف قرار داده می‌شد را ببینید که با چه ابتکاری ساخته شده بود.

تصاویری از حضور شهید سردار حاج قاسم سلیمانی در کاخ صدام حسین پس از سقوط حکومت بعث عراق را می‌بینید.

شهید سلیمانی در سخنانی برای رزمندگان در عملیات کربلای یک گفت: «امام حسین(ع) با عشق میجنگید. به این توجه نمیکرد که ۷۲ نفرند و چند هزار نفر سپاه مقابلش هست. میخواست تکلیف خودش را ادا کند.» سخنان سردار قاسم سلیمانی که در آن زمان لشکر ۴۱ ثارالله کرمان بود را می‌بینید و می‌شنوید.

محمدرضا شاه سه سال پیش از سرنگونی پهلوی‌ها در گفت و گویی با یک خبرنگار آمریکایی از سطح نفوذ یهودی‌ها (صهیونیست‌ها) در دنیا و به طور خاص آمریکا و تاثیر مخرب آن سخن گفته بود. سخنان شاه از آن جهت مهم است که محمدرضا پهلوی مشکل شخصی با یهودی‌ها نداشت و حکومت شاه در 15 سال پایانی نه تنها روابط نزدیک پنهانی با اسرائیل داشت، بلکه مقامات ارتش اسرائیل و موساد به ایران رفت و آمد داشت و همکاری نظامی می‌کردند و با شاه نیز ملاقات داشتند؛ موضوعی که هم در خاطرات رجال دوره پهلوی انعکاس داشته و هم در تصاویری که در مستند یاکو نیمرودی | יעקב נמרודי یا یعقوب نیمرودی یا ژاکوب نیمرودی که با ترجمه در تابناک منتشر شده، واضح است. سخنان آخرین شاه ایران را با زیرنویس فارسی می‌بینید و می‌شنوید.

پس از توافق آمریکا و طالبان در قطر در واپسین ماه‌های استقرار دولت دونالد ترامپ در آمریکا، ارتش آمریکا به خروج از افغانستان شتاب بخشید و این فرآیند در نخستین روزهای دولت جو بایدن تکمیل شد. پیش از این فرار اما یک اتفاق مهم رخ داد و ارتش آمریکا بیش از 5000 نفر از اعضای طالبان که تجربه جنگی داشتند را در راستای توافق با طالبان آزاد کرد و عملاً نیروی تازه نفس پرشماری به صف جنگجوی طالبان افزود که موضع ارتش افغانستان را بیش از پیش تضعیف کرد. همزمان با فرار سربازان آمریکایی از افغانستان، ارتش افغانستان که توان هوایی و تسلیحات سنگین لازم از جمله لشکرهای زرهی و تانک‌های لازم برای مقابله با طالبان را نداشت و توسط آمریکایی‌ها به جنگنده نیز تسلیح نشده بود، توان مقاومت در مقابل طالبان را نداشت و یک به یک ولایت‌های افغانستان سقوط کرد. طالبان که از روحیه بالایی برخوردار بود، به سرعت قلمرو خود را از 20 درصد افغانستان به 50 درصد رساند و وقتی آخرین هواپیمای آمریکا از فرودگاه کابل پرواز می‌کند، طالبان پشت دروازه‌های فرودگاه بود! سران محلی که می‌دانستند طالبان دیر یا زود افغانستان را خواهد گرفت، با طالبان دست بیعت دادند و بسیاری از ولایات بدون درگیری تسلیم طالبان شد. در حالی که نیروهای نظامی دولت افغانستان در رویارویی مستقیم با طالبان بودند، مقامات محلی از مناطق تحت حمله با هلی کوپتر به کابل فرار می‌کردند و بدین ترتیب واحدهای ارتش که بدون فرمانده می‌ماند، متلاشی می‌شد! محمداشرف غنی و بسیاری از مقامات در روزهای آخر به جای برنامه ریزی برای انسجام بخشیدن به قوای نظامی، زمینه‌های لازم برای فرارشان از افغانستان را فراهم می‌کردند و به محض رسیدن طالبان به افغانستان از طریق فرودگاه کابل فرار کردند؛ اتفاقی که 24 مرداد 1400 رخ داد و این آغاز استقرار طالبان در کل افغانستان بود. گروهی از قوای نظامی به دره پنجشیر پناه بردند اما طالبان با کمک پاکستان به این دره حمله کرد و این قوای نظامی را منهدم کرد. «تابناک» مستندی با استفاده از تصاویری که خبرنگاران محلی و میدانی از آخرین نبردهای کماندوهای افغانستان و طالبان تا سقوط کابل و رژه طالبان تهیه کرده که صحنه را واضح‌تر می‌سازد.

بهروز وثوقی بازیگر سینمای پیش از انقلاب، مدت‌ها پیش از وقوع انقلاب اموالش را فروخته بود و به آمریکا رفته بود و آخرین سفرش به آمریکا نیز سال 1357 و مدتی پیش از وقوع انقلاب بود. یکی از اموال وثوقی سینما فرهنگ بود که به وزارت هنر فروخته بود و تا سال‌های اخیر قبض‌های این سینما به واسطه عدم تغییر مالکیت به نام او می‌آمد! حالا ویدیویی از لحظه خروج وثوقی از ایران در سال 1357 منتشر شده که در مستندی است که درباره‌اش ساخته شده و خودش نیز در حال تماشای این تصاویر است. وثوقی خواستار بازگشت به ایران است. ویدیوی این لحظات را در تابناک می‌بینید.

امام خمینی درباره حمله اسرائیل به ایران گفته بود: «اگر یک اسرائیلی پایش را در ایران بگذارد، بر مردم ایران واجب است اینها را از بین ببرند...». سخنان بنیانگذاری فقید جمهوری اسلامی ایران را می‌بینید و می‌شنوید.

این ویدیوی روایتی است از ساختمان‌هایی راز آلود و متروکه در کاخ سعدآباد که کسی حق نزدیک شدن به آنجا را ندارد و به نوعی منطقه ممنوعه است. داستان این ساختمان‌ها چیست؟ این ویدیو را در تابناک می‌بینید.

مسجد قاجاری در کربلا تا این لحظه تمام آثار گل باقی مانده را دارد. تمام آثاری که از سنگ باقی مانده تاکنون ثبت شده است. در این مکان حجره هایی برای استراحت وجود داشته است. تصاویر این مسجد را می‌بینید.

سایمون شرکلیف سفیر انگلیس در تهران همزمان با پایان ماموریتش در ایران، در ویدیویی ایرانی‌ها را درون ساختمان سفارت انگلیس برده و بخش‌های مختلف این ساختمان تاریخی که در چهارراه استانبول تهران واقع شده، گردانده است؛ سفارت که روزگاری میزبان چرچیل، روزولت و استالین در کنفرانس تهران بود. تصاویر درون سفارت انگلیس در تهران را می‌بینید که از اتاق فتحعلی شاه تا نقاشی کشیده شده توسط ناصرالدین شاه که به انگلیسی‌ها اهدا شده را شامل می‌شود.

شیوه نگارش نام ایران و ایرانشهر در متون فارسی میانه با خط پهلوی ساسانی و حرف نویسی ʾylʾn ʾylʾn ʾylʾn štr' و آوانویسی Ērān, Ērān, Ērān-šahr را می‌بینید.

ویدیویی تازه از وضعیت خانه‌ای که لوکیشن فیلم سوته دلان به کارگردانی علی حاتمی بود، منتشر شده است. تصاویر خانه تاریخیِ ظروفچی در محله عودلاجان که مورد بی‌مهری قرار گرفته و مرگ تدریجی‌اش را شاهد است را می‌بینید.

پس از روی کارآمدن دولت سیدمحمد خاتمی، برخی رسانه‌های غربی رئیس دولت اصلاحات را با میخائیل گورباچف هشتمین و آخرین رهبر دفاکتو اتحاد جماهیر شوروی و عامل فروپاشی شوروی مقایسه کردند و در واقع نقش مشابهی برای او در نظر گرفتند؛ موضوعی که با تیتر یکی از رسانه‌های داخلی در روزهای اخیر درباره مسعود پزشکیان هم مطرح شد. رهبر انقلاب در 19 تیر 1379 در سخنرانی در جمع کارگزاران نظام درباره این مقایسه توضیحات جامعی داد که در تابناک می‌بینید و می‌شنوید.

تصاویر لحظات کشف پیکر مطهر پنج شهید دفاع مقدس را در کانال کمیل را می‌بینید. این کانال نزدیک 90 کیلومتر طول، پنج تا شش متر عرض و سه تا چهار متر ارتفاع داشت که توسط شوروی برای ارتش بعث عراق ساخته و کف آن با سیم‌خاردار‌های حلقوی و مین مسلح شد. بعد از این‌که گردان کمیل نمی‌تواند به گردان‌های دیگر برسد و فرماندهان متوجه می‌شوند که عملیات در حال شکست خوردن است، دستور عقب‌نشینی نیرو‌ها را صادر می‌کنند؛ اما رزمندگانی که در کانال بودند، در محاصره دشمن قرار می‌گیرند و پنج روز مقاومت می‌کنند.

عزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی از نظام اداری پیشرفته هخامنشیان ابراز شگفتی می‌کند و می‌گوید باید این نظم پیشرفته روایت شود. روایت ضرغامی را از آنچه دیده، می‌بینید و می‌شنوید.

ویدیویی از جلسه مسعود رجوی با صدام حسین منتشر شده که در برابر صدام حسین در قسم وفاداری گفت: «والله در میان عرب و عجم، دوست و هم‌ دمی نزدیک‌تر از مجاهدین به خود نخواهید یافت.» قسم وفاداری مسعود رجوی در برابر صدام حسین را می‌بینید.

تصاویری از درون هواپیمای خصوصی محمدرضا را می‌بینید که به شکل اوراقی در نمایشگاه هوایی تهران نگهداری می‌شود. این هواپیما در زمان خود یکی از پیشرفته ترین و لوکس‌ترین هواپیماهای مسافربری بود.

محسن نامجو در سخنان عنوان کرده نام و مفهوم ایران متعلق به صد سال پیش است! روایت نزدیک از ایران متعلق به فردوسی است که قریب هزار سال پیش سروده است: «که ایران چو باغی‌ست خرم بهار / شکفته همیشه گل کامکار / اگر بفکنی خیره دیوار باغ / چه باغ و چه دشت و چه دریا، چه راغ» و بارها در اشعارش نام ایران آمده است اما روایت کهن تری نیز در دسترس است. بهرام دوم یا وهرام دوم | 𐭥𐭫𐭧𐭫𐭠𐭭 ت.ت. 'وَرَهْرانْ' یا بهرامِ بهرام در شاهنامه، پنجمین شاهنشاه ایران و انیران از خاندان ساسان که قریب 1800 سال پیش بر ایران حکومت می‌کرد، نام ایران را بر سکه‌های طلا ضرب کرده بود. اظهارات عجیب این خواننده سنتی و تصویر و متن این سکه تاریخی را می‌بینید.