کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
رییس مجلس و نمایندگان مجلس از افتخاری سخن میگویند که این افتخار نفعی برای مردم نداشته است! مجلس وظیفه نظارتی بر عهده دارد، بیشترین نظارت را هم میتواند روی دولت داشته باشد و همه وزرا زیر تیغ استیضاح مجلس هستند.
کد خبر: ۱۱۶۵۹۲۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۰
نماینده مردم آمل در مجلس شورای اسلامی، از دستور کار جدی نمایندگان مجلس برای استیضاح ساداتینژاد وزیرجهادکشاورزی به علت مدیریت نکردن درست درساماندهی وضعیت برنج وحجم بالای گلایه کشاورزان خبر داد.
کد خبر: ۱۱۶۵۳۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۶
نماینده مردم سیرجان و بردسیر در مجلس شورای اسلامی گفت که برنامه استیضاح وزیر ورزش و جوانان از دستور کار خانه ملت خارج شده است.
کد خبر: ۱۱۶۵۱۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۴
کد خبر: ۱۱۶۴۲۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۷
معاون پارلمانی رئیسجمهور گفت: نمایندگان استیضاح های متعددی را امضا کردند و ممکن است برای یک وزیر چند استیضاح جداگانه در دست باشد اما با نمایندگان تعامل میکنیم.
کد خبر: ۱۱۶۴۰۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۵
پرونده استیضاح وزیر بهداشت و درمان که از بیش از سه ماه پیش در مجلس مطرح بود، امروز با انصراف بیشتر نمایندگان متقاضی استیضاح بسته شد.
کد خبر: ۱۱۶۱۸۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۱۰
نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: عدهای قصد دارند از استیضاح به عنوان ابزار فشار استفاده کرده و در عزل و نصبهای یک وزارتخانه دخالت کنند، در حالی که مجلس پشت پرده استیضاح را خواهد فهمید.
کد خبر: ۱۱۶۱۸۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۹
یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت که از امضاکنندگان تقاضای استیضاح وزیر بهداشت نبوده و در شرایط فعلی استیضاح وزیر را به مصلحت کشور نمی داند.
کد خبر: ۱۱۶۱۰۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۴
اختلاف نمایندگان مجلس بر سر استیضاح وزیر بهداشت
کد خبر: ۱۱۶۱۰۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۴
پروسهای که به روال خانه ملت، اگرچه به صورت سیستمی هم به انجام میرسد، اما به شیوه سابق با تهیه امضا از نمایندگان موافق استیضاح هم جریان دارد و بر این اساس مستندی در اختیار «تابناک» قرار گرفته که نشان میدهد امضای ۶۳ نماینده مجلس یازدهم شورای اسلامی ذیل طرح استیضاح اخیر وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نقش بسته است.
کد خبر: ۱۱۶۰۹۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۳
کد خبر: ۱۱۶۰۸۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۳
بر اساس این طرح که دهمین طرح استیضاح عین اللهی در مجلس است، دلایل مفصلی برای استیضاح ذکر شده که عدم به کارگیری نیروهای متخصص و مجرب، عدم مدیریت بهنگام و علاج جویانه مجموعه عوامل درون و برون سازمانی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ـ که موجب بسیاری از خسارات در زنجیره تامین تولید و توزیع دارو و تجهیزات پزشکی کشور، به ویژه در ماههای اخیر شده ـ از جمله آنهاست.
کد خبر: ۱۱۶۰۷۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۲
چرایی استیضاح وزیر بهداشت از یک نماینده مجلس؛
ممکن است برخی مدعی عدم همراهی مجلس با این وزارت خانه شوند که در پاسخ باید یادآور شویم، مجلس در این حوزه هم مانند دیگر حوزهها یاریگر دولتمردان بوده و هست؛ اما از جانب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هیچ نیازی در این زمینه اعلام نشده و متاسفانه تا به امروز هیچ طرح و لایحه جدیدی از طرف ایشان به مجلس ارائه نگشته است. بالاخره مجلس که نمیتواند برای ایشان طرح یا لایحه طراحی کند!
کد خبر: ۱۱۶۰۳۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۳۰
تاملی بر استیضاح قریب الوقوع «بهرام عین اللهی»
در روزهای آتی و با به جریان افتادن استیضاح ، نکات بسیاری درباره موارد مندرج در طرح استیضاح خواهیم شنید و پی خواهیم برد که چرا به رغم تلاشهای فراوان خانه ملت برای فرصت دادن به دولتمردان و همراهی با ایشان، وزیری که پیشتر با رای ۱۲۳ نماینده مجلس بابت عملکردش کارت زرد دریافت کرده و ۹ بار استیضاح ش مطرح شده اما به جریان نیفتاده، حالا با دهمین استیضاح روبه رو شده و در آستانه دریافت کارت قرمز قرار دارد.
کد خبر: ۱۱۶۰۲۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۲۹
معاون پارلمانی رییس جمهور بر این باور است که امضاهای استیضاح وزیر بهداشت، کمتر از حد نصاب شده است؛ اما از سوی دیگر، عبدالحسین روح الامینی نجف آبادی، یکی از امضاکنندگان این استیضاح میگوید، استیضاح وزیر بهداشت همچنان حد نصاب لازم را داراست.
کد خبر: ۱۱۵۸۵۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۱۸
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی از به جریان افتادن طرح مجدد استیضاح وزیر صمت از روز دوشنبه هفته جاری خبر داد.
کد خبر: ۱۱۵۷۹۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۱۴
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس از ارائه طرح استیضاح وزیر ورزش به هیئت رئیسه مجلس خبر داد.
کد خبر: ۱۱۵۶۶۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۰۵
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان اینکه اکثر امضا کنندگان طرح استیضاح وزیر بهداشت امضای خود را پس گرفتند، این اقدام را در جهت هم افزایی و ارتقای نظام سلامت کشور دانست.
کد خبر: ۱۱۵۶۴۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۰۴
نماینده اراک و عضو کمیسیون شوراهای مجلس شورای اسلامی از کلید خوردن طرح استیضاح سیداحسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی در مجلس خبر داد.
کد خبر: ۱۱۵۵۹۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۳۰
استیضاح وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مجلس شورای اسلامی به بیش ۷۵ امضا رسیده است.
کد خبر: ۱۱۵۵۹۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۳۰