کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا گفت که طرح مجلس نمایندگان برای استیضاح جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده نتیجه استیضاح وی (ترامپ) توسط دموکراتها در زمان سکونتش در کاخ سفید است و بایدن اکنون تاوان آن استیضاح را پس میدهد.
کد خبر: ۱۱۹۳۰۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۴
کوین مک کارتی رئیس مجلس نمایندگان آمریکا گفت: من به کمیته مجلس مان دستور میدهم تحقیقات رسمی استیضاح را درباره رئیس جمهور جو بایدن آغاز کند.
کد خبر: ۱۱۹۲۸۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۲
شهردار خرمشهر با رای اعضای شورای شهر استیضاح و سرپرست جدید شهرداری خرمشهر معرفی شد.
کد خبر: ۱۱۹۲۵۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۲۰
مارجری تیلر گرین نماینده جمهوریخواه کنگره آمریکا روز دوشنبه به وقت محلی گفت که اکثریت اعضای مجلس نمایندگان از استیضاح جو بایدن رئیس جمهور این کشور حمایت میکنند.
کد خبر: ۱۱۹۱۴۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۴
مسئله استیضاح وحیدی داستان یکی، دوروزه نیست و ماههاست بهارستاننشینان منتقد عملکرد او هستند.
کد خبر: ۱۱۸۹۳۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۰۲
نماینده مردم شهررضا در خصوص اینکه آیا ارتباطی بین استیضاح وزیر کشور با برکناری غلامرضا معاون سیاسی وزیر کشور دارد یا نه؟ گفت: ما این استیضاح را حدود ۵ یا ۶ ماه قبل از آن اتفاق امضاء کردیم که آقای شجاعی محور آن بودند
کد خبر: ۱۱۸۸۹۶۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۳۰
عضو شورای مرکزی فراکسیون انقلاب مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه به نظر بنده موضوع استیضاح منتفی است، اظهار داشت: تصمیمات باید موجبات وحدت قوا را فراهم کند. امروز کشور نیاز به انسجام و همدلی برای عبور از مشکلات را دارد و قطعا قوا با یکدیگر تعامل سازنده ای خواهند داشت.
کد خبر: ۱۱۸۷۹۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۲۴
ماجرای درخواست تعدادی از نمایندگان برای استیضاح وزیر کشور و ایجاد فشار برای برکناری معاون سیاسیاش از خبرهای این روزهای مجلس است که در روزهای اخیر بارها مطرح شده و هنوز هم با دوگانگی در بین نمایندگان مواجه است.
کد خبر: ۱۱۸۷۰۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۱۸
دادستان های فدرال کیفرخواست جدیدی علیه دونالد ترامپ ارائه دادند.
کد خبر: ۱۱۸۵۲۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۰۶
عضو هیئترئیسه مجلس شورای اسلامی از تصمیم این هیئت برای اعلام وصول استیضاح وزیر ورزش و جوانان در صحن پارلمان خبر داد.
کد خبر: ۱۱۸۴۵۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۰۱
علیرضا کریمی روز سهشنبه با هشت رای موافق استیضاح و سه رای مخالف، از سوی اعضای شورای اسلامی این کلانشهر از سمت خود برکنار شد.
کد خبر: ۱۱۸۲۷۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۲۰
فوتو نیوز تابناک
سیدمحمد حسینی، با اشاره به برخی اخبار مبنی بر جمع آوری امضا توسط نمایندگان مجلس برای استیضاح وزیر کشور، اظهار کرد: اصلا ۲۰۰ امضا در کار نیست؛ برخی امضاها از گذشته وجود داشت، ولی در این موضوع اعتراض نمایندگان به بخشنامه ستاد انتخابات کشور برای برخی این انگیزه ایجاد شد که استیضاح در جریان بیفتد اما با اقدام وزیر کشور برای لغو ۴ ماده از بخشنامه مورد اعتراض نمایندگان و توضیحات وزیر در این خصوص، دیگر بحث جدیدی رخ نداده است که استیضاح انجام شود. امیدوارم نمایندگان از اقدام و توضیحات وزیر کشور قانع شده باشند./ایسنا
کد خبر: ۱۱۸۰۱۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۰۱
معاون پارلمانی رئیسجمهور با بیان اینکه «خبر جمعآوری ۲۰۰ امضا برای استیضاح وزیر کشور صحت ندارد»، گفت: چنین استیضاح ی در مجلس اعلام وصول نشده است.
کد خبر: ۱۱۸۰۱۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۰۱
مرور روزنامههای چهارشنبه ۱۳ اردیبهشت
بایدها و نبایدهای مهم نظام آموزش و پرورش، لوازم خانگی در مسیر خودرو، نمایش حضور پایدار ایران در سوریه پسا بحران، جزییات پرونده شهادت حمیدرضا الداغی، جزیرهفروشی برای بازنشستگان! وقتکشی با وزارت بازرگانی در دورِ دوم! چه کسانی نمیگذارند مدارس دولتی تقویت شوند؟ شهادت پس از ۸۶ روز اعتصاب غذا در زندان اسرائیل و جولان دوباره بالن مرموز! از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۱۷۳۶۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۳
رئیس مجلس شورای اسلامی ضمن تبریک ۱۱ اردیبهشت ماه، روز کار و کارگر گفت: تصویب قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار انقلابی علیه امضاهای طلایی و بروکراسی بی خاصیت علیه کار و کارگر بود.
کد خبر: ۱۱۷۳۴۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۱
تلخند تابناک
«عکسبرداری ممنوع»
کد خبر: ۱۱۷۳۳۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۱
رئیس جمهور در نشست هیئت دولت با اشاره به استیضاح وزیر صمت در مجلس گفت : به هیچ وجه اقدام نمایندگان در عمل به وظایف نمایندگی را اختلاف میان قوا تلقی نمیکنیم .
کد خبر: ۱۱۷۳۳۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۱
شعرخوانی وزیر در جلسه استیضاح . این ویدئو را ببینید.
کد خبر: ۱۱۷۳۳۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۰
جلسه علنی مجلس شورای اسلامی صبح یکشنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ به ریاست محمدباقر قالیباف برگزار شد. در این جلسه استیضاح سیدرضا فاطمی امین، وزیر صمت مورد بررسی قرار گرفت. محمد مخبر، معاون اول رییس جمهور نیز حضور داشت.
کد خبر: ۱۱۷۳۲۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۰
نمایندگان در نشست علنی امروز در جریان طرح استیضاح سیدرضا فاطمی امین وزیر صنعت، معدن و تجارت، پس از شنیدن دلایل و توضیحات نمایندگان متقاضی استیضاح و همچنین توضیحات و دفاع وزیر مربوطه از عملکرد خود در این وزارتخانه با استیضاح فاطمی امین موافقت کردند و بدین ترتیب، صندلی وزارت صنعت، معدن و تجارت در کابینه دولت سیزدهم باید منتظر سرپرست یا وزیر جدید باشد.
کد خبر: ۱۱۷۳۲۳۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۰