کلیات
بورس در هر کشوری نماد یک بازار رقابتی کامل است. زیرا تعداد خریداران و فروشندگان در آن بسیار زیاد است، اطلاعات به طور کامل در دسترس همگان قرار دارد و مهمتر از همه، قیمت توسط افراد فعال بازار بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین شده و نتیجه دیکته قیمتها از جایی خارج از بازار نیست.
یکی از مهمترین وظایف نهادهای ناظر بازار سرمایه، کنترل نوسانها و موجهای پر تلاطم بازار است. این کنترل با استفاده از ابزارها و قوانین مختلف انجام میشود. یکی از مهمترین ابزارهای مورد استفاده در بورس اوراق بهادار تهران، «دامنه نوسان» است که در بسیاری از بورسهای جهان به دلیل کاهش نوسانهای بازار از دامنه مجاز نوسان استفاده میکنند.
چیستی دامنه مجاز نوسان
دامنه مجاز نوسان به حدود سقف و کف قیمتی گفته میشود که هر سهم در هر روز معاملاتی میتواند داشته باشد. در حال حاضر محدودیت نوسان قیمت شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سهام مثبت ۵ درصد تا منفی ۵ درصد است و برای حق تقدم سهام از مثبت ۱۰ درصد تا منفی ۱۰ درصد در نظر گرفته میشود.
مثلا برای سهمی که دیروز قیمت آن ۲۰۰۰ ریال بود، طی معاملات روز بعد، قیمت میتواند تا ۲۱۰۰ ریال افزایش و تا ۱۹۰۰ ریال کاهش داشته باشد. اما بر اساس مقررات بازار سرمایه روزهای خاصی وجود دارد که سهم از این محدودیت تبعیت نمیکند؛ (البته نظر ناظر بازار ارجحیت دارد.)
۱-بازگشایی سهام پس از مجمع عمومی عادی سالانه برای تقسیم سود
۲-بازگشایی سهام پس از مجمع فوقالعاده برای کاهش یا افزایش سرمایه
۳-بازگشایی پس از اعلام افزایش یا کاهش سود هر سهم یا EPS به شرط آنکه از ۲۰ درصد بیشتر باشد.
به عبارت دیگر، در این ۳ روز، سهم بدون نوسان قیمت، داد و ستد میشود. ماجرا در مورد بازار فرابورس کمی متفاوت است. سهام بازار پایه زیر ۳ تابلو پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز تقسیم بندی میشود. در بازار زرد دامنه نوسان معاملات مثبت و منفی ۳ درصد است. در تابلوی نارنجی دامنه نوسان انجام معاملات مثبت و منفی ۲ درصد و در تابلوی قرمز، مثبت و منفی ۱ درصد است. در صورت وجود صفهای خرید یا فروش در هر یک از سهام بازار پایه به مدت ۳ روز متوالی، در جلسه معاملاتی بعد نوسان هر یک از تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز به ترتیب ۵، ۴ و ۲ درصد خواهد بود.
همچنین باید به این نکته اشاره کرد که شرکتهایی که نماد آنها مدتی متوقف شده است پس از بازگشایی نماد، مشمول دامنه نوسان نمیشوند. زیرا اطلاعات با اهمیتی که نماد شرکت به خاطر آن متوقف شده، ممکن است تأثیری بیش از دامنه نوسان تعیین شده بر قیمت سهام داشته باشد. در این صورت، طبیعی است که بر اساس حراج، باید اجازه داده شود تا اطلاعات، تأثیر واقعی خود را بر میزان عرضه و تقاضا و در نتیجه قیمت سهم بگذارد؛ هرچند این تأثیر بیشتر از دامنه مجاز نوسان روزانه باشد.
تغییر دامنه نوسان بورس
گاهی اوقات به منظور حمایت از حقوق و منافع سرمایه گذاران مقرر شده دامنه نوسان قیمت در کلیه نمادهای معاملاتی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران کاهش یا افزایش مییابد و این موضوع با کنترل هیجان بازار نیز کمک میکند، به عنوان مثال عکس زیر تاریخچهای از دامنه نوسان بازار بورس را نشان میدهد. به عنوان مثال این اتفاق برای بورس در اسفند ماه ۱۳۹۸ رخ داد و دامنه نوسان از ۵ درصد به ۲ درصد کاهش پیدا کرد و همچنین در این اطلاعیه ذکر شده است که تابلو قرمز بازار پایه فرابورس ایران کماکان دارای دامنه نوسان یک درصد است و تغییرات دامنه نوسان در مقاطع زمانی سه ماهه از زمان اجرا قابل بازنگری خواهد بود.
نگاهی بر فواید و مضرات دامنه نوسان
باید توجه داشت که چالشهای بسیار زیادی در حوزه سیاستگذاری دامنه نوسان وجود دارند. چون برخی پژوهشگران بر اجرای حد نوسان سهام تأکید دارند، در حالی که برخی به آثار منفی آن اشاره میکنند. با این وجود، در اغلب کشورها در طول زمان و با رشد بازارهای مالی دامنه نوسان قیمت سهام افزایش یافته است. به طور کلی، اعمال دامنه مجاز نوسان روزانه، فواید و مضراتی دارد. از فواید آن میتوان به کاهش تلاطم بازار، محافظت از سرمایهگذاران، جلوگیری از بروز بحرانهای مالی، حفظ بازار و کاهش دستکاری قیمت اشاره کرد. همچنین تأخیر در کشف قیمت، عکسالعمل بیش از اندازه، دخالت در معاملات، کاهش نوسانها و اثر ربایشی از مضرات اعمال دامنه نوسان مجاز نرمال به شمار میروند.
تعویق کاهش دامنه نوسان در ایران