کلیات
پرواز شمارهٔ ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بینالمللی اوکراین از مبدأ تهران به مقصد کییف بود که در شب حمله انتقام جویانه ایران علیه پایگاه نظامی آمریکا در عراق، به اشتباه هدف شلیک پدافند هوایی قرار گرفت و سقوط کرد.
حادثه
این هواپیما در ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بینالمللی امام خمینی (ره) هدف دو موشک قرار گرفت که به فاصلهٔ ۲۴ ثانیه از سامانهٔ موشکی تور پدافند هوایی ایران شلیک شدند و کمی بعد این هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد و همهٔ ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند.
علت اصلی سقوط
پس از این حادثه مسولان امر علت سقوط را نقص فنی اعلام کردند و در مقابل کارشناسان بنابر شواهد فرضیه برخورد موشک را مطرح کردند
در روز بعد، مقامات اطلاعاتی آمریکایی اعلام کردند که تصاویر ماهوارههای شناسایی مادون قرمز مستقر در فضا با اطمینان شلیک و نزدیک شدن دو موشک سطح به هوا به بدنهٔ هواپیما را نشان میدهد. مقامات دفاعی انگلیس، ارزیابی آمریکاییها در مورد برخورد موشک را تأیید کردند و نخستوزیر کانادا، جاستین ترودو، اظهار داشت شواهد نشان میدهد که این هواپیما توسط یک موشک ایرانی ساقط شدهاست.
نیویورکتایمز با بررسی یکی از فیلمهای منتشر شده در شبکههای مجازی که لحظهٔ برخود موشک به هواپیما را نشان میداد، صحت آن را با نظر کارشناسان خود تأیید کرد.
آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا اعلام کردند این هواپیما بر اثر برخورد موشک زمین به هوا سقوط کردهاست.
حسن روحانی، رئیسجمهور ایران، در تماس تلفنی با ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین برای رفع اتهامها از تشکیل تیم مشترکی از کارشناسان دو کشور برای بررسی دقیق علت حادثه خبر داد.
ایران همچنین از همهٔ کشورهای مرتبط به موضوع دعوت کرد در تحقیقات حضور داشته باشند. با وجود درگیری نظامی، ایران حتی از آمریکا نیز برای حضور در تحقیقات دعوت کرد که در پی آن هیئت ملی ایمنی حمل و نقل آمریکا بامداد جمعه ۲۰ دی ماه در بیانیهای اعلام کرد که در تحقیقات مربوط به سقوط این هواپیما حضور خواهد داشت.
در نهایت در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، شلیک موشک به پرواز ۷۵۲ توسط ستاد کل نیروهای مسلح ایران تأیید شد. دلیل شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری، در اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، «خطای انسانی غیرعمد در تشخیص شیء پرنده» اعلام شد.
بیانیه وزارت خارجه ایران در آذرماه سال 1400
روابط عمومی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با توجه به آخرین تحولات پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی بیانیه جدیدی را منتشر کرد و نکات زیر را جهت تنویر افکار عمومی اعلام کرد.
در این بیانیه آمد:
ـ به دنبال وقوع سانحه تاسف بار سقوط هواپیمای اوکراینی، جمهوری اسلامی ایران بر اساس حسن نیت و زدودن سوءتفاهم های احتمالی در روابط دوجانبه، نهایت تلاش خود را به کار بست که در فضایی سازنده و حرفه ای، تعامل مقتضی با دولت اوکراین در خصوص ابعاد مختلف این سانحه را انجام دهد.
- براین اساس همان طور که آگاهی دارند، علاوه بر چندین ملاقات و تماس در سطوح مختلف میان مسئولین ذیربط در دو کشور، هیات های دو طرف با حضور نمایندگان تمامی بخش های مربوطه در سه دور مذاکرات دو جانبه، مرداد 1399 در کی یف، مهر 1399 در تهران و خرداد 1400 در کی یف شرکت کرده و در قالب مذاکرات یادشده، به تمام جوانب فنی، نظامی، حقوقی، کیفری و پرداختها به تفصیل و متناسب با تعهدات بین المللی و حتی فراتر از آن پرداخته شد.
هیات جمهوری اسلامی ایران، با حسن نیت، کلیه یافته های خود و شرح مبسوطی از اقدامات انجام شده را به اطلاع هیات اوکراینی رسانده و در محدوده قوانین و مقررات تلاش کرد که به سوالات هیات اوکراینی پاسخهای لازم را ارایه نماید.
با وجود عدم تمایل طرف اوکراینی برای مذاکره راجع به زیانهای وارده به خانواده های جان باختگان و شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال(مائو) که در دور دوم مذاکرات دوجانبه اعلام شد، هماهنگی های لازم به منظور آغاز هرچه سریعتر مذاکره بین شرکت هواپیمایی یادشده با دولت جمهوری اسلامی ایران (به نمایندگی مرکز امور حقوقی بین المللی) انجام شده و اولین دور مذاکرات در تاریخ 9 تیر 1400 برگزار شد و تماس بین طرفین در این زمینه ادامه دارد.
در خصوص ابعاد فنی سانحه نیز، با خوانش جعبه های سیاه در پاریس وفق مقررات بین المللی مربوطه و با مشارکت دولتهای ذیربط، وفق ضمیمه 13 کنوانسیون شیکاگو، تیم تحقیقات سانحه، فرآیند تحقیقات و بازرسی را به سرانجام رسانده و گزارش فنی سانحه در موعد زمانی مقرر، پس از انجام هماهنگی های لازم با دولتهای ذیربط، منتشر و به نحو مقتضی به سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری(ایکائو) نیز ارایه شد. این موضوع در مشارکت هیات ایرانی در نشست شورای ایکائو، طی سخنرانی معاون وقت وزیر امور خارجه در تاریخ 28 خرداد 1400 به اطلاع دولتهای شرکت کننده رسید.
در زمینه کیفری و قضایی، جمهوری اسلامی ایران با مد نظر قرار دادن کلیه جوانب حقوقی و کیفری و وفق قوانین و مقررات خود، اقدامات لازم در زمینه انجام تحقیقات و بررسیهای کیفری را از طریق دادستانی نظامی تهران در قبال متهمین انجام داده و کیفرخواست از سوی دادستانی به دادگاه تقدیم گردید. اولین جلسه دادگاه در تاریخ 30 آبان 1400 تشکیل گردید. جلسات دادگاه وفق نظرات قضات محترم و با رعایت کلیه استانداردهای قانونی در موعد زمانی مقتضی برگزار می شود و تا حصول نتیجه و اجرای عدالت ادامه خواهد یافت.
از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران بر اساس حسن نیت و بر مبنای ex-gratia و در راستای دلجویی از خانواده های جانباختگان، نسبت به تعیین رقمی برای پرداخت به خانواده های کلیه قربانیان (بدون هیچگونه تبعیض از قبیل تابعیت آنها) اقدام کرده و با تشکیل «ستاد پرداخت» در وزارت راه و شهرسازی، تاکنون به تعداد زیادی از خانواده ها پرداخت صورت گرفته و مراحل قانونی برای پرداخت به مابقی نیز در دست انجام است. در همین راستا، علاوه بر اطلاع رسانی و پرداخت به اتباع ایرانی، طی یادداشتهایی، مراتب به دولتهای اوکراین، کانادا، افغانستان و سوئد که برخی از اتباع آنان در میان جانباختگان قرار دارند اطلاع رسانی شده و آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای پرداخت به خانواده های اتباع جانباخته آنها اعلام گردیده است.
در نتیجه، همانطور که از مطالب بالا مشخص است، این وزارتخانه بر این باور است که کلیه ابعاد سانحه هواپیمای اوکراینی در قالب سه دور مذاکرات انجام شده بین هیات های دو طرف و سایر تماس های رسمی فی مابین، به حد کفایت مورد توجه قرار گرفته است. مع الوصف، جمهوری اسلامی ایران همواره آماده است به تعاملات دوجانبه از طریق سفارتخانه های دو طرف یا سایر دیدارها و تعاملات میان مقامات دو کشور ادامه دهد.
تقاضای غرامت بیشتر از سوی مقامات کیف
تیر ماه سال 1400 وهنی یِنین معاون وزیر امور خارجه اوکراین درباره پرداخت غرامت از سوی ایران به خانواده جان باختگان سانحه هواپیمای اوکراینی در گفت و گو با رادیو لیبرتی گفت: در مورد طرف ایران، می توانم بگویم که پرداخت غرامت به برخی خانواده ها، ایران را از مسئولیت قانونی بین المللی اش نمی رهاند. ایران نخواهد توانست از پرداخت غرامت خودداری کند. در جهان سابقه ندارد که قربانیان پس از سقوط یک هواپیما غرامت دریافت نکنند.
ادو گفت: اوکراین مطمئن است که میزان توافق شده غرامت در مذاکرات بین دولت ها بالاتر از میزانی خواهد بود که به طور یکجانبه پیشنهاد شده است.
او همچنین درباره زمان پرداخت غرامت گفت: متاسفانه، نمی توانم در چنین وضعیتی زمان دقیقی را که انجام خواهد شد، بگویم، به عوامل زیادی بستگی دارد. اما می توانم با اطمینان بگویم که کسی غرامت نگرفته باقی نخواهد ماند. تمامی منابع و کمک شرکایمان را به کار خواهیم گرفت تا از منافع کسانی که از این رخ داد غمبار لطمه دیده اند، صیانت کنیم.
خطای انسانی عامل سقوط
۲۷ فروردين ۱۴۰۰ سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی امروز اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران صراحتا اعلام کرده که حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی غیرعمدی و ناشی از خطای انسانی بوده است.