کلیات
گرچه تنها ۲۷ درصد جمعیت کل کشور عراق در روستا‌ها زندگی می‌کنند، ولی اغلب عراقی‌ها از کرد، شیعی و سنی تحت تأثیر و نفوذ ۱۵۰ قبیله و عشیره زندگی می‌کنند. در تاریخ معاصر عراق در دولت عثمانی و دولت جدید عراق (دولت- ملت عراق که در اوایل دهه ۲۰ در پی فروپاشی عثمانی و تحت نظارت استعمار انگلیس تکوین یافت)، در هر دو نظام پادشاهی وجمهوری، همواره عشیره به عنوان یک بازیگر اجتماعی و سیاسی عمل کرده است.
عشایر عراق در نظم و انضباط و برقراری امنیت و ثبات مناطق مختلف عراق به عنوان یک ابزار اجتماعی- سیاسی کارکرد داشته اند.
جایگاه عشایر در روند تحولات عراق
جایگاه و موقعیت عشایر عراق در موازنه قدرت و روند تأثیرگذاری در مراحل مختلف تاریخی متغیر بوده است. در دوران پادشاهی خاندان هاشمی (فیصل اول، غازی و فیصل دوم ۱۹۸۵-۱۹۲۲)، شیوخ عشایر در سیاست و عرصه قدرت عراق نقش‌آفرینی کرده‌اند و در حقیقت این مرحله ادامه مرحله حاکمیت عثمانی بر عراق بوده است. با سقوط پادشاهی و آغاز جمهوری و تشکیل دولت مدرن (۱۴ ژوئیه ۱۹۵۸) جایگاه عشایر در سیاست دولت مرکزی بغداد متزلزل و در ابعاد مختلف دچار ضعف و ناتوانی شد. گفتمان سیاسی حاکم که بیشتر هوادار دولت ملی چپ‌گرا علیه جایگاه عشیره در عراق عمل می‌کرد و کمونیست‌های عراقی که متحد ژانرال عبد‌الکریم قاسم بودند نقش مؤثری در نقش سیاسی و اجتماعی عشیره داشتند. در جمهوری اول (عبد‌الکریم قاسم) و جمهوری دوم (برادران عبد‌السلام وعبد‌الرحمن عارف) عشیره پیوند خود را با مراکز مذهبی و مرجعیت‌های دینی تقویت می‌کرد و ضعف رابطه با دولت و سلطه را از این طریق جبران می‌کرد.
تلاش بعثی‌ها بر استخدام عشایر
در دوران جمهوری سوم (دوران بعثی‌ها ۱۷ ژوئیه ۱۹۶۸- آوریل ۲۰۰۳) بعثی‌ها سعی بر استخدام دوباره عشایر در منازعات و بازی‌های سیاسی خود داشتند، ولی مثل گذشته تکیه آنان بر عشایر سنی مناطق انبار، موصل و صلاح‌الدین بود. صدام در پی طرح برخی سوء‌ظن‌ها گستره اعتمادش بر عشایر سنی مناطق فوق کاهش یافت و بیشتر بر عشیره خود (البیجات) و افراد شهرستان «العوجه» متمرکز شد.
شرایط عشایر عراق پس از سقوط صدام
سقوط صدام و اشغال بغداد زمینه‌ها را برای احیای مجدد نقش اجتماعی- سیاسی عشیره در عراق فراهم ساخت، اغلب کردها، شیعیان و سنی‌های عراق هر کدام در مؤلفه‌های عشیره‌ای و قبیله‌ای گرد آمدند.
معروف‌ترین عشایر عراق
معروف‌ترین عشایر شیعی خزعل، کعب، زبید، اکبر محمد، فتله، نبی عمیر، الحرج، نبی لام، عفک و مهم‌ترین عشایر سنی شمر، دیلم، جبور و البوکمال هستند. طالبانی‌ها و بارزانی‌ها مهم‌ترین عشایر کرد هستند.
تحولات مرتبط با عشایر در سایه بازیگری‌های آمریکادر سایه تحولات جدید عراق پس از اشتغالگری توسط ارتش آمریکا و متحدان مؤلفه‌های عشیره‌ای عراق شاهد تحول و تغییر بوده و اینک به صورت یک وزنه و بازیگر در صحنه بازی سیاسی داخل عراق درآمده است. تمام بازیگران صحنه سیاسی عراق جهت تقویت خود و برای جلب مشروعیت مردمی خود را به عشیره و رهبری آن نزدیک کرده‌اند، دولت‌های عراقی (از علاوی، جلبی، جعفری تا مالکی) خود را نیازمند به قدرت و جایگاه عشیره در جامعه و سیاست عراق دیدند.
دلایل تأثیر گذاری عشایر عراق در تحولات سیاسی امروزه عراق
بسیاری از پژوهشگران مسائل عراق بر این عقیده هستند که عشیره در کارزار انتخاباتی ۲۰۱۰ عراق سهم بیشتری خواهد داشت و علل آن را در محور‌های زیر می‌دانند:
الف- افزایش ارتباط عشیره با مراکز و حوزه‌های مذهبی. در این میان نقش روحانیون سنی و شیعی در ارشاد و هدایت رهبران عشایر برجسته است.
ب-گستره پیوند جریانات سیاسی با مؤلفه‌های اجتماعی- سیاسی عشیره توسعه‌یافته و نقش شیخ عشیره در روند تصمیم‌گیری سیاسی عراق افزایش یافته است.
ج- افزایش نقش اجتماعی- امنیتی عشایر در ثبات و برقراری امنیت سیاسی و اجتماعی در مناطق مختلف عراق.
د-توسعه دامنه ارتباطات احزاب و گروه‌های اسلامی با رهبران و شیوخ عشایر.
پیوند عشایر با حوزه‌های علمیه
عشایر پیوند سنتی با حوزه‌ها و مراکز مذهبی داشته و به طور سنتی پیوند‌های عشیره‌ای مافوق دیگر ارتباطات و پیوند‌ها، بنابراین عشیره در زمان حال و آینده نزدیک می‌تواند به عنوان یک بازیگر سیاسی و حافظ هویت اسلامی عراق عمل کند و مانع تکوین و تشکیل یک دولت سکولاریستی با الگوی اروپایی خواهد بود.
تلاش آمریکا برای مسلح کردن عشایر عراق
تابناک بین الملل روز دوشنبه ۳۰ اردیبهشت ۹۸ در مورد تلاش‌های پشت پرده آمریکا برای مسلح کردن عشایر عراقی نوشت: س. از آنکه آمریکا نتوانست دولت مرکزی عراق را برای کاهش نفوذ ایران در این کشور متقاعد کند و همچنین پس از آنکه فشار‌ها بر دولت این کشور برای خلع سلاح حشدالشعبی بی نتیجه ماند، اکنون با همراهی برخی از جریانات عراقی همسو، در پی طرح‌های جایگزینی در عراق است که می‌تواند زمینه‌های بی ثباتی مجدد در این کشور را فراهم آورد.
در همین رابطه، چندی پیش، یکی از فرماندهان سازمان حشد الشعبی عراق اعلام کرد آمریکا قصد دارد عشایر استان الانبار و عناصر تکفیری را که در بند زندان هستند، زیر نظر خود سازماندهی کند. اقدامی که برای مقابله با نیرو‌های مردمی عراق انجام می‌شود که خواهان خروج آمریکایی‌ها هستند.
تسلیح عشایر عراق به سلاح‌های آمریکا از سال ۲۰۱۴ از سوی مقامات واشنگتن مورد بررسی قرار گرفته است. آمریکا سعی دارد با تسلیح عشایر سنی مذهبی عراق، با نفوذ نیرو‌های بسیج مردمی در این کشور مقابله کند، چون نیرو‌های حشدالشعبی مخالف حضور امریکایی‌ها در عراق هستند و بار‌ها هشدار داده اند، در صورتی که آمریکایی‌ها خاک عراق را ترک نکنند، به زور متوسل خواهند شد.
از سوی دیگر، سرتیپ «نجم الجبوری» فرماندهی ارتش عراق در نینوا که خود از بزرگان عشایر این استان است، در بیستم اردیبهشت، از مسلح کردن برخی عشایر توسط دولت خبر داد.
او مدعی شد، دولت عراق تصمیم دارد برخی از عشایر استان نینوی (تعداد پنجاه روستا) در نزدیکی مرز با سوریه و همچنین جنوب موصل را برای مقابله با حملات هر از چندگاه داعش مسلح کند.
«اثیل النجیفی» استاندار سابق نینوا که در زمان حمله داعش، حرف و حدیث‌های بسیاری در خصوص نقش وی در سقوط موصل مطرح شد نیز از مسلح کردن عشایر استقبال کرده و آن را «گام مثبت» دانسته است.
در مورد عشایر عراق در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
عشایر عراق معمولا دوست دارند برای رفع خستگی از مهمانهای ویژه خود با بهترین پذیرایی از آنان استقبال کنند. به همین دلیل نذری دادن قهوه تازه به زائرین اربعین در مسیر نجف به کربلا و با وجود هوای گرم را رها نکرده اند./محمدرضا فربود
کد خبر: ۱۱۴۰۳۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۲
تسلیح عشایر عراق به سلاح‌های آمریکا از سال ۲۰۱۴ از سوی مقامات واشنگتن مورد بررسی قرار گرفته است. آمریکا سعی دارد با تسلیح عشایر سنی مذهبی عراق، با نفوذ نیرو‌های بسیج مردمی در این کشور مقابله کند، چون نیرو‌های حشدالشعبی مخالف حضور امریکایی‌ها در عراق هستند و بار‌ها هشدار داده اند، در صورتی که آمریکایی‌ها خاک عراق را ترک نکنند، به زور متوسل خواهند شد.
کد خبر: ۹۰۰۴۱۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۲/۳۰
کد خبر: ۸۷۰۴۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۲۶
نماینده ائتلاف دولت قانون در مجلس عراق، هشدار داد که هدف آمریکا از مسلح کردن عشایر، تقسیم این کشور به مناطق کوچکتری است که با یکدیگر درگیرند.
کد خبر: ۴۵۵۴۳۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۳/۰۹/۱۴
