کلیات
دریاچه ارومیه نام دریاچهای در شمال غربی کشور ایران است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفتهاست. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار میگیرد. دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانههای زرینهرود، سیمینهرود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه میشود.
فسلفه نام گذاری
نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجانغربی گرفته شدهاست. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام پادشاهی رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگرداندهشد. در زبان ترکی اورمو گولو گفته میشود. در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شدهاست.
دریاچه در اسناد تاریخی
یکی از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه در کتیبه سده نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸–۸۲۴ قبل از میلاد) به دو نام در محل دریاچه ارومیه اشاره شده: پرسواه (به معنی ایرانیان یا پارسیان) و ماتای (یا میتانیها). هنوز دقیقاً روشن نیست که این نامها به منطقه یا قبیله یا پیوندی که بین گروهی از نامهای مردم با شاهان وجود داشته اشاره میکند.
دریاچه مرکز پادشاهی منائیان بود. محل زندگی احتمالی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بودهاست. منائیان به توسط گروهی که متیان نام داشتند غلبه شدند، مردمان ایرانی مختلفی که سکاها، سرمتیها، یا کیمری شناخته میشدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفتهاند یا دریاچه نامش را از مردمان اطراف آن گرفتهاست؛ ولی کشور باستانی متیان نامیده میشد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شدهاست.
در پانصد سال اخیر نواحی اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل آذربایجانیها و مردم کرد بودهاست.
تنوع زیستی
بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شدهاست پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲ گونه قارچهای میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، ۵ گونه نرمتنان دو کفهای (رودخانههای جزایر)، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران میباشد. همچنین دست کم فسیل ۴۷ گونه یافته شدهاست.
این زیستبوم بصورت بینالمللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیدهاست. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نمودهاست. این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک سخرهای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچهنوک، اکراس، لکلک، اردک پیسه، نوکخنجری٬ چوبپا، و مرغ نوروزی میباشد.
به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمیکند. با اینحال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاههای مهم سختپوست آرتمیاشناختهمیشود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو بهشمار میآید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رئیس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شدهاست. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شدهاست.
در بهمن ۱۳۹۴ رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور عنوان داشت که بر پایه بررسیها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد. یوسفعلی اسدپور افزود: در سه ماه اول سال جاری به علت وجود آب و ورود کافی آن به دریاچه ارومیه در مصب رودخانههای آن آرتمیا شروع به زندگی کرد که متأسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شدند.
پارک ملی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ در فهرست پارکهای ملی ایران به ثبت رسید. پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران میباشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیرهگاه زیستکره در ایران است.
حوضه آبریز
دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفتهاست. حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران میباشد. این حوضچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب میشود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آنها دورهای میباشند. از این میان زرینه رود، سیمینه رود و آجی چای (تلخهرود) ورودیهای اصلی به دریاچه ارومیه میباشند. این حوضه با داشتن دشتهایی مانند دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه، یکی از کانونهای ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بهشمار میرود. سد بزرگ مخزنی بوکان نقش مهمی در حفظ این دریاچه تاکنون داشتهاست.
خشک شدن دریاچه
این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارشهای قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شدهاست از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بیرویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سالهای اخیر میباشد. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان میدهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژههای جاهطلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیدهاست که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهرهبرداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
در اولین هفته از آبان ۱۳۹۴ خورشیدی، تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان میداد.
نقش نمایندگان مجلس در خشک شدن دریاچه
روزنامه اقتصاد پویا در سرمقالهای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانههایی که به دریاچه ارومیه میریزند به نقاط دیگر شدهاند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانهها برای تأمین نیاز باغهای مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میانگذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینههای زندگی خود را تأمین میکنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود. برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمینهای بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانههایی را که بهطور طبیعی به دریاچه ارومیه میریختهاند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند.
آسیب های زیست محیطی خشک شدن
برخی کارشناسان محیط زیست پیشبینی میکنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیستمحیط منطقه تغییر خواهد کرد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگیهای شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آبهای سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کردهاند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماریهای تنفسی برای زیستبوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد.
طرحهای نجات دریاچه
یکی از طرحهایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضههای آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن میتوانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند. به گفته نادر قاضیپور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفتهایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.
برنامه نجات دریاچه ارومیه در دولت یازدهم و دوازدهم
با انتخاب (حسن روحانی) به سمت ریاستجمهور و شکلگیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تأکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیسجمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاههای آب مورد بررسی قرار گرفت.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیتهای ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایتهای مردمی، موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخشها باعث بهبود شرایط شدهاست.
عیسی کلانتری رئیس ستاد احیا و مسعود تجریشی مدیرکل برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیا بودند.
در دولت دوازدهم نیز ترکیب ستاد احیا علی رغم انتصاب عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان محیط زیست تغییر نکرد.
بررسی ها نشان داد که در پایان دولت های یازدهم و دوازدهم نه تنها دریاچه احیا نشد، بلکه سطح تراز دریاچه از سال آغاز کار ستاد نیز کمتر شد.
ادامه فعالیت ستاد احیا در دولت سیزدهم
اعضای هیأت دولت سیزدهم در تیرماه 1401 با اجماع نظر عیسی کلانتری را از دبیری ستاد احیا عزل کردند و به جای او محمد صادق معتمدیان - استاندار آذربایجان غربی عهده دار این مسئولیت شد.
نبض خبر
پس از بارش روزهای اخیر، رهاسازی آب پشت سدها به سمت دریاچه ارومیه شدت گرفته است. تازه ترین تصاویر از رهاسازی دوباره آب به سمت این دریاچه برای افزایش سطح آب دریاچه را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۶۷۹۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۲۲
دوشنبه ۲۱ اسفندماه با حضور محمدصادق معتمدیان دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و استاندار آذربایجانغربی آئین بهره برداری رسمی از سد چپر آباد و سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه از طریق کانال جلدیان و رها سازی آب به سمت دریاچه ارومیه انجام شد.
کد خبر: ۱۲۲۶۶۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۲۲
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: وضعیت دریاچه ارومیه به کوری چشم کسانی که نمیخواهند شادابی این کشور را بیند، رو به بهبود است.
کد خبر: ۱۲۲۶۰۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۱۹
نبض خبر
رهاسازی ۳۰ میلیون مترمعکب آب از سد شهیدکاظمی بوکان به سمت دریاچه ارومیه روز پنجشنبه با حضور علی سلاجقه رییس سازمان محیط زیست و محمدصادق معتمدیان دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و جمعی از مدیران شهرستان و استان برگزار شد. سد بوکان در جنوب دریاچه ارومیه قرار دارد و پرآب ترین سد آذربایجان غربی با ظرفیت حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب است. لحظات رهاسازی آب را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۳۴۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۰۴
نبض خبر
صبح امروز آب از سمت سد سیلوه به کانی سیب و نهایتا به دریاچه ارومیه رهاسازی شد؛ قرار است سالانه ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب از طریق کانال بادین آباد به کانی سیب و سپس به دریاچه ارومیه منتقل شود. لحظات رهاسازی آب را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۳۳۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۰۳
طی دو روز گذشته پوستری با موضوع نهمین بزرگداشت روز ملی آب با موضوع آب؛ بستر تعامل، صلحی و دوستی در فضای عمومی منشتر شده که عنوان میشود در آن دریاچه ارومیه از نقشه ایران حذف شده و واکنشهایی نیز از سوی کاربران فضای مجازی مبنی بر اینکه امیدی به احیای دریاچه نیست در پی داشته است.
کد خبر: ۱۲۲۲۷۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۳۰
پس از بارشهای فراوان روزهای اخیر در آذربایجان غربی حالا تصاویری هوایی ازطغیان سیمینه رود بوکان منتشر شده است./ایرنا
کد خبر: ۱۲۲۲۳۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۸
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: گام دوم احیای دریاچه ارومیه آغاز شده است و امیدواریم وزارتخانههای جهاد کشاورزی و نیرو به وظایف خودشان در این زمینه عمل کنند.
کد خبر: ۱۲۲۱۷۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۵
نبض خبر
جوشیدن چشمههای دریاچه ارومیه ، امیدها برای احیای دریاچه حتی بدون اقدام خاصی را افزایش داد؛ اما آیا دریاچه ارومیه در حال احیاست یا مرگ دریاچه ارومیه قطعی است؟ سروش طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیر آب، معتقد است دریاچه ارومیه به نقطه بیبازگشت نرسیده، اما با آبگیریهای پس از بارش هم نمیتوان به احیای آن امید بست. جزئیات را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۲۱۵۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۴
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: شرایط دریاچه ارومیه تا شش ساله به مرور بهتر خواهد شد. این اراده و عزم ملی وجود دارد و دولت هم روی این موضوع بسیار حساس است و در این زمینه هم بهطور جدی کار میکند؛ از شخص رئیس جمهوری گرفته تا اعضای هیات وزیران.
کد خبر: ۱۲۲۱۴۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۴
نشست خبری سخنگوی دولت سیزدهم، امروز (۱۷ بهمن ۱۴۰۲) برگزار و به سوال خبرنگاران پاسخ داده شد.
کد خبر: ۱۲۲۰۱۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۷
کد خبر: ۱۲۱۹۹۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۶
مرور روزنامههای دوشنبه ۱۶ بهمن
دافعه قیمت گذاری دستوری، فاز دوم تصویب افزایش تعطیلات آخر هفته، قفل بر بودجه استان ها! افزایش تعداد تأیید صلاحیت شدهها به ۱۴ هزار نفر، ابطال مجوزهای بیمارستان گاندی، بود و نبود نفت ایران در بازار جهانی، واردات پهپاد ممنوع شد؟ زندگی محدود در دریاچه ارومیه و سازمان همکاری شانگهای و اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۴، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۲۱۹۹۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۶
شرطی که گویی گذاشته شده تا بشود در ادامه پاسخی به این پرسش داد که چرا وعدههای داده شده برای نجات و احیای دریاچه محقق نشد؟ پرسشی که با این شرط، پاسخی عجیب یافته، چون از ماجرای دریاچه دوگانهای ساخته که یا به نجات دریاچه و نابودی کشاورزان و باغداران میرسد و یا نابودی دریاچه و نجات کشاورزان و باغداران هرچند پایان هر دو مسیر یکی است و ناخوش!
کد خبر: ۱۲۱۹۷۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۵
سخنگوی صنعت آب کشور گفت: فعالیت سامانههای بارشی زمستان در شمال غرب کشور باعث شکلگیری ذخیره برفی، در حوضه دریاچه ارومیه شده که نسبت به ابتدای سال آبی جاری ۲۶ سانتیمتر افزایشیافته است.
کد خبر: ۱۲۱۹۶۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۴
نبض خبر
ویدیویی از جوشیدن ناگهانی یک چشمه نزدیک دریاچه ارومیه و حجم بالای آبی که خارج شده در صفحات محلی آذربایجان غربی منتشر شده است. یکی از مهمترین دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه ، بیآبی چشمههای اطراف دریاچه است که در روزهای گذشته انتشار فیلمی که از جوشیدن ناگهانی یک چشمه پرآب در کنار دریاچه حکایت دارد، امیدها را به زنده شدن این دریاچه برانگیخته است. این ویدیو را میبینید.
کد خبر: ۱۲۱۹۱۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۱
آخرین تصاویر ماهوارهای نشاندهندهٔ پوشش برف مناسب در حوزهٔ آبریز دریاچه و آبیشدن پهنهٔ آن در پی بارشهای اخیر است. ورود سامانههای بارشی از سمت شمالغرب کشور در ۲ هفتهٔ اخیر علاوهبر افزایش ذخایر برفی کوههای این مناطق موجب جانگرفتن دوبارهٔ دریاچه ارومیه شده است.
کد خبر: ۱۲۱۸۵۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۹
دومین بارش فراگیر برف در آذربایجان غربی و ارومیه درکنار خوشحالی شهروندان و کشاورزان امید به جان گرفتن دوباره نگین فیروزه ای آذربایجان را در دل دوستداران طبیعت و محیط زیست زنده کرده است. / خبرگزاری صداوسیما
کد خبر: ۱۲۱۸۲۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۷
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به تابناک مطرح کرد:
سلاجقه در پاسخ به سوال تابناک مبنی بر اینکه حضور چینیها در دریاچه ارومیه برای برداشت لیتیوم صحت دارد یا خیر، پاسخ داد: بحث لیتیوم و استخراج بهرهبرداری از دریاچه ارومیه توسط چینیها صحت ندارد.
کد خبر: ۱۲۱۷۶۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۴
مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با صدور اطلاعیه ای به حواشی و شایعات اخیر فضای مجازی درباره بارندگیهای پاییز اخیر در کشور واکنش نشان داد.
کد خبر: ۱۲۱۷۳۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۲