تخریب سد، راه‌حل اروپا برای حفظ محیط‌زیست

اروپا برای بازگرداندن اکوسیستم، طرح تخریب سدها را اجرا می‌کند.

به گزارش ایسنا، بشر برای هزاران سال است که از سدها برای منحرف کردن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، آبیاری، تامین انرژی و مزایای دیگری استفاده می‌کند.

سوابق تاریخی نشان می‌دهد، اولین سدها در مصر باستان، ساخته شدند که حدود 2950 سال قبل از میلاد بوده است.

سدها باعث می‌شوند تا زیستگاه‌های ماهیان بومی و حیوانات وحشی در معرض تهدید قرار گیرند.

مزایای سدها، آبیاری، تولید برق، تامین آب آشامیدنی شهرها و روستاهاست اما سدسازی معایبی نیز دارد.

با سدسازی آب در حال گردش راکد می‌شود و ماهی‌ها مانند گذشته قادر به مهاجرت نیستند و همین عاملی برای کاهش جمعیت آنها خواهد بود. این موضوع در دهه‌های اخیر بسیار مشاهده‌ شده است.

اکثر دانشمندان از روند حذف سدها استقبال می‌کنند، اما برخی خواستار تحقیق و بررسی بیشتر درباره اثرات زیان‌بار احتمالی آن هستند.

در بسیاری از نقاط اروپا، برای محافظت از محیط‌زیست، سدها تخریب می‌شوند

سد Yecla de Yeltes در غرب اسپانیا به مدت نیم‌قرن، آب آشامیدنی جوامع محلی را تامین می‌کرد، اما پروژه‌های جدید این سد را منسوخ اعلام کرد و تخریب این سد نقطه عطفی در جهت احیاء رودخانه‌های این قاره در نظر گرفته شد.

جرون ون هرک، مدیر پروژه تخریب سدها، اظهار کرد: سدها ویژگی‌های طبیعی سیستم رودخانه را تغییر می‌دهند و حذف آنها ترمیمی برای رودخانه‌ها محسوب می‌شود.

رودهای طولانی که از مکانی به مکان دیگر جریان دارند، به مجموعه‌ای از حوضچه‌ها تبدیل می‌شوند و مانع از مهاجرت ماهیان برای رسیدن به مناطقی برای تخم‌ریزی می‌شود. البته سدهای موجود می‌توانند به جلوگیری از گسترش گونه‌های تهاجمی مانند خرچنگ کمک کنند.

طی 20 تا 25 سال گذشته، حداقل 5000 سد کوچک، سرریز و کالورت(زیرآبگذر) از رودخانه‌های فرانسه، سوئد، فنلاند، اسپانیا و انگلستان برداشته‌شده است.

لورا وایلدمن، محقق این تحقیقات اظهار کرد: در ایالات‌متحده، حدود 1200 سد در دهه‌های اخیر به دلیل کاهش تأثیرات منفی بر اکوسیستم‌های محلی تخریب شدند.

کارشناسان خاطرنشان کردند: برای کاهش تأثیرات منفی تخریب سدها، پروژه‌های بازسازی باید تحت نظارت قرار گیرند.

تعدادی از سدهای کوچک در هلند، دانمارک و اسپانیا نیز تخریب می‌شوند.

دانشمندان فرانسوی قصد دارند تا تأثیرات حذف سدهای بزرگ (35 و 15 متری) را در منطقه نورماندی فرانسه را بررسی کنند.

البته لازم به ذکر است، همان‌طور که سدهای قدیمی تخریب می‌شوند، سدهای جدیدی در مکان‌های دیگر ساخته می‌شوند که می‌تواند تهدیدی برای بسیاری از آخرین رودخانه‌های دست‌نخورده جهان باشد.

در تخریب سدها باید به این نکته توجه کرد که سدهای تاریخی باید به‌عنوان میراث فرهنگی حفظ شوند.

احیاء رودخانه‌های اروپا با حذف سدها

گروهی از محققان خواستار تخریب ده‌ها هزار سد در سراسر اروپا برای حفظ محیط‌زیست هستند، اما آیا این موضوع می‌تواند راه‌حل این مشکل باشد و تا چه اندازه امکان‌پذیر است؟

بر اساس جدیدترین گزارش آژانس محیط‌زیست اروپا مشخص شد، 60 درصد از آب‌های سطحی اروپا در وضعیت نامساعد محیطی قرار دارند.

برخی از سازمان‌های خصوصی بر این باورند که ساختار سدها نه‌تنها به محیط‌زیست آسیب می‌رسانند، بلکه نگهداری از آنها نیز هزینه دارد و به همین دلیل خواستار حذف آنها شدند.

تأثیر سدها بر حیات‌وحش

بر اساس آمار صندوق جهانی طبیعت (WWF) و بنیاد جهانی مهاجرت ماهی‌ها، اکنون کمتر از یک درصد رودخانه‌های اروپا آزادانه جریان دارند، اما زمانی که جانوران آبزی نتوانند از مسیری خود را به مناطق معینی برسانند و با موانع مواجه شوند، تولیدمثل آنها مختل می‌شود.

در حال حاضر، چندین گونه ماهی، ازجمله ماهی قزل‌آلا و ماهیان خاویاری، در بعضی از کشورها به‌طور کامل ناپدیدشده‌اند و مهمترین تأثیر آن بر وضعیت معیشت ماهیگیران است.

طبیعت وحشی کنار رودخانه‌های اروپا در طولانی‌مدت کاهش‌یافته است.

تأثیر سد بر کیفیت خاک

علاوه بر حیات‌وحش، سدها بر کیفیت خاک نیز تأثیر دارند. رسوبات و سایر مواد مغذی در سازه‌ها گیر می‌کنند و باعث می‌شوند تا رسوب کمتری به دلتای رودخانه برساند. برای انتقال رسوبات به پایین رودخانه نیاز به جریان شدید آب است.رسوب در سدها و جریان بیش‌ازاندازه منجر به فرسایش در رودخانه می‌شود.

محققان بر این باورند که تخریب سدها می‌تواند فرصتی به طبیعت برای بازیابی بدهد، اما باید برای حذف هر یک مورد، بررسی‌های لازم انجام شود، برای مثال، در آلمان، تراکم جمعیت در حومه شهرهایی که سدها در آن قرار دارند به حدی زیاد است که نمی‌توان بدون برنامه‌ریزی و محاسبه دقیق، سازه‌ها را به‌سادگی حذف کرد تا اختلال در اقتصاد منطقه به حداقل برسد.

نبود آماری دقیق برای سدها

تنها در آلمان 300 سد با ارتفاع بیش از 15 متر و تعداد بی‌شماری سازه کوچک‌تر از سه متر ارتفاع وجود دارد. بااین‌حال، دولت فدرال، آمار دقیقی از تعداد سازه‌ها یا مکان‌های دقیق آنها ندارد.

عدم ثبت این موارد درباره زیرساخت‌های آبی می‌تواند مشکلاتی در سراسر اتحادیه اروپا ایجاد کند، زیرا برخی از سدها بیش از 100 سال قدمت دارند و شکستن آنها می‌تواند مشکلات بسیاری ایجاد کند.

البته این اولین بار نیست که اتحادیه اروپا، در جهت حذف سدهای قدیمی گام برداشته است، در حدود 20 تا 25 سال گذشته، در حدود 3450 سد کوچک و سازهای مرتبط با آن در سوئد، اسپانیا، پرتغال، ایالات‌متحده، فرانسه و سوئیس تخریب شدند. همچنین در دو دهه گذشته بیش از 1200 سد از رودخانه‌های امریکا نیز تخریب‌شده که تنها 86 مورد از آنها در سال 2017 بوده است.

تأثیر منفی تخریب سدها در برخی مناطق

حذف سد نمی‌تواند فقط تأثیرات مثبت داشته باشد و باید قبل از تخریب آن، تمامی موارد مرتبط با آن بررسی شود، زیرا از بین بردن برخی از سدها منجر به افزایش خطر سیل بیشتر برای شهرها و روستاهای پایین‌دست می‌شود.

ایجاد رسوب در مناطق بالاتر از سدها نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد و برداشتن سد و حرکت رسوبات منجر به گرفتگی آبشش ماهی‌ها با رسوب و از بین رفتن آنها خواهد شد.

نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است، زمانی که اروپا در حال تخریب سدهاست، ابتکارات مرتبط با سدسازی، تصاویر متضادی در اروپا ارائه می‌کند که می‌تواند هزاران سد جدید آبی در سراسر این قاره را پدید آورد.

سدها و تغییر ویژگی‌های طبیعی سیستم رودخانه

هند، سومین کشور بزرگ سازنده سد در جهان پس از چین و ایالات‌متحده، دارای بیش از 5000 سد بزرگ است.

در چند دهه گذشته در هندوستان درگیری‌هایی به دلیل سهم آب رخ‌داده است و ایالت‌ها به دلیل سدسازی رودخانه‌ها و کاهش سهم آب مشاجره داشتند.

ثابت‌شده است که ازنظر زیست‌محیطی، تخریب سدها، کارآمدترین و مقرون به‌صرفه‌ترین اقدامات برای احیاء رودخانه است.

آبگیری مجدد رودخانه‌ها از طریق حذف سد

هزاران سد و موانع دیگر ساخته‌شده توسط انسان، آبراه‌های جهان را قطعه‌قطعه کرده است، حذف آنها که اکنون با سرعت بیشتری در بسیاری از کشورهای اروپایی در حال انجام است، بهترین راه برای احیاء رودخانه‌ها و اقتصادهای محلی است.

منابع:

nature.com

dw.com

damremoval.eu

realclearscience.com

downtoearth.org.in

Rewilding Europe | Making Europe a Wilder Place