مرکاپتان چیست؟

مرکاپتان‌ها نوعی از سولفید‌های آلی هستند که بطور گسترده‌ای در محصولات نفت و گاز وجود دارند و اغلب موجب کاهش کیفیت محصول نهایی آن‌ها می‌شوند؛ ترکیبی که دارای یک گروه عاملی به شکل (-SH) است و خواص آن‌ها شباهت زیادی به ترکیبات جیوه دارد.

به گزارش «تابناک»، در شیمی آلی تیول یا مرکاپتان ترکیبی است که دارای یک گروه عاملی به شکل (-SH) باشد. پیشتر به تیول‌ها مرکاپتان نیز می‌گفته‌اند. این نام گذاری به علت شباهت خواص آن‌ها با ترکیبات جیوه است. تیول‌ها ترکیباتی مشابه الکل‌ها هستند که در آن‌ها به جای اکسیژن، گوگرد با هیدروکربن وارد واکنش شده است. تیول‌ها در بسیاری از مواد طبیعی یافت می‌شوند. رایحه پنیر، شیر، قهوه، کلم و نان با ترکیباتی تیولی ارتباط دارد. تجزیه آنزیمی دی سولفیدها، سولفید‌ها و مواد حاوی گوگرد می‌تواند منجر به تشکیل این دسته از مواد شود.

مرکاپتان، مرکابتان متان تیول یک ترکیب شیمیایی بسیار بد بو است. در واقع این ترکیب شیمیایی گاز طبیعی بی بو است و از ترکیب متان تیول یا مرکابتان برای بو دار کردن آن استفاده می‌شود. معمولاٌ مقداری مرکاپتان را به گاز طبیعی اضافه میکنند تا در صورت نشت گاز انسان متوجه خطر شود.

اغلب تیول‌ها بوی ناهنجاری دارند، تمامی تیول‌های آلیفاتیک که بیش از ۱۶ اتم کربن در ساختار خود دارند، در شرایط متعارف به فرم مایع قرار دارند. آستانه احساس شدن بوی اغلب این ترکیبات در حد ۰٫۰۰۱ قسمت در میلیون است. هر چند تیول‌های سبک در غلظت‌های کم خود رایحه‌ای تازه و میوه‌ای ایجاد می‌کنند. از دیدگاه انحلال پذیری نیز برخلاف الکل‌ها تیول‌ها به مقدار ناچیزی در آب انحلال پذیرند. در مقابل به خوبی در هیدروکربن‌ها، اتر‌ها و الکل‌ها انحلال پذیرند.

جالب است بدانید که ماده مرکاپتان یکی از متهم‌های اصلی بوی نامطبوعی است که در سال‌های اخیر در شهر تهران استشمام می‌شود.

به طور مثال دی ماه ۱۳۹۷ مسئولان محیط زیست استان تهران در مورد منشأ بوی بد شهر تهران گفته بودند که این بو شبیه ماده‌ای به نام مرکاپتان است که شرکت گاز آن را به گاز مصرفی تزریق می‌کند.

اکنون و در دی ماه ۱۳۹۸ نیز برخی مسئولان عقیده دارند بوی نامطبوعی که در بسیاری از نقاط شهر تهران به مشام می‌رسد به ماده مرکاپتان تزریقی در گاز شهری ارتباط دارد؛ ادعایی که البته به اثبات نرسیده و آن را در کنار دیگر احتمال‌های مرتبط با بوی نامطبوع تنها به یک احتمال تبدیل کرده است.