توان اروپا برای برقراری موزانه بین ایران و آمریکا تا کجاست؟

برای بیش از یک سال، اروپایی ها اقدام به برقراری موازنه بین واشنگتن و تهران کرده اند، زیرا در تلاش برای حفظ توافق هسته ای ایران، آن هم تحت فشار از هر دو طرف و ضمن جلوگیری از خشم و اضطراب آنها بوده اند. اما چند روز آینده می تواند تعیین کننده باشد زیرا اروپا به شدت سعی می کند توافقنامه را در حالی که ایران در حال عبور از آن است، سرپا نگاه دارد.

پس از آنکه ایران روز دوشنبه اعلام کرد که از حد مجاز تعیین شده در توافق سال 2015 برای غنی سازی اورانیوم عبور کرده است (دومین نقض توافق در یک هفته) دیپلمات های اروپایی، یک هفته دیگر را به منظور تشویق تهران به بازگشت به انطباق با توافق اختصاص دادند. امانوئل مكرون، رئيس جمهور فرانسه، كه روز شنبه بيش از يك ساعت تلفنی با حسن روحاني، رئيس جمهور ايران گفت‌وگو کرد، مشاور ارشد ديپلماتيك خود را به تهران فرستاده تا روز سه شنبه مذاكرات را ادامه دهد.

تلاش های شدید اروپا به زودی می تواند به پایان برسد؛ فرانسه، انگلیس و آلمان، سطوح بالاتر غنی سازی اورانیوم را خط قرمز می دانند که به جز شروع روند تحریم ها و پایان دادن به این توافق، گزینه های اندکی برای آنها باقی میگذارد. دیپلمات ها میگویند که اخراج بازرسان بین المللی یا نصب سانتریفیوژهای بیشتری نیز تحریم ها را فعال خواهد کرد.

همچنین اروپایی ها که از سوی رئیس جمهور ترامپ سالها در مورد هزینه های نظامی اندکشان شماتت شده اند، نگران هستند که ایالات متحده شرکت های چندملیتی ایشان را دچار تزلزل کرده یا برای ادامه فعالیت تجاری با ایران، از آنها تلافی جویی کند.

اما اروپایی ها همچنان به خاطرخروج یکجانبه از توافق هسته ای در سال گذشته از دولت ترامپ خشمگین هستند. آنها برای وارد شدن به دور تحریم های جدید اشتیاق کمی دارند؛ هر چند علاقه کمتری هم به دیدن یک ایران هسته ای دارند.

سخنگوی اتحادیه اروپا روز دوشنبه گفت: ما از ایران خواسته ایم تا از اقدامات بیشتری که منجر به تضعیف توافق هسته ای شود خودداری کند و اکنون به شدت از ایران می خواهیم همه فعالیت هایی را که با تعهدات این کشور مطابقت ندارد، متوقف و معکوس کند.

الی گرانمایه، متخصص گسترش تسلیحات هسته ای ایران در شورای روابط خارجی اروپا، که یک اتاق فکر مستقر در لندن است، می گوید: اروپایی ها سعی می کنند پیش از اینکه سناریوی یک برجام فروپاشیده و یک حمله احتمالی نظامی آمریکا یا اسرائیل به ایران قریب الوقوع شود، نرم ترین فرود ممکن را داشته باشند.

گرانمایه معتقد است: اقدامات ایران تا کنون بسیار مدیریت شده و حساب شده بوده. در طیف قدم هایی که ایران می توانست بردارد، هنوز در انتهای پایین نرم قرار دارند. او گفته: کشیدن ماشه به یکباره اقدامی عملگرایانه از سوی اروپاییان نخواهد بود و این دقیقا همان چیزی است که ایالات متحده از متحدان اروپایی خود درخواست کرده است.

ماه گذشته برایان هوک، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران، گفت: اگر در ایران کسب و کاری داشته باشید، هرگز نمی دانید آیا تجارت را تسهیل می کنید یا تروریسم را. شما نمی توانید هم با ایالات متحده و هم با ایران تجارت کنید و همه به دلایل مختلف ایالات متحده را بر ایران ترجیح داده اند.

معاون رئیس جمهور آمریکا پنس، روز دوشنبه بر تعهد ایالات متحده به تحریم ایران را مجددا تأکید و تأیید کرد که دولت ترامپ هرگز اجازه نمی دهد ایران سلاح هسته ای به دست آورد.

هیچ رهبر اروپایی به اندازه ماکرون برای ثبات وضعیت ایران انرژی صرف نکرده است؛ کسی که در بهار 2018 برای ماندن آمریکا در برجام با ترامپ لابی کرد (به شکلی ناموفق) و در این آخر هفته، در حالی که تهران آخرین اقدام هسته ای خود را برنامه ریزی کرد، به عنوان مذاکره کننده ارشد اروپایی، وارد عمل شد!

کاخ الیزه در بیانیه خود گفته است، ماکرون در گفت‌وگوی تلفنی روز دوشنبه با روحانی، تلاش کرد تا رئیس جمهور ایران را متقاعد کند که او همراه با متحدان اروپایی، همچنان به این توافق متعهد هستند.

در کوتاه مدت، دیپلماسی تفاوت کمی ایجاد کرده است. ایران گفته که در حال حاضر غنی سازی اورانیوم با خلوص 4.5 درصدی را از سر گرفته و به مراتب پایین تر از 90 درصد مورد نیاز برای سلاح هسته ای و یا 20 درصدی که برخی ناظران از آن هراس دارند؛ اما به اندازه کافی بالاتر از حد معادل 3.67 درصد برای نشان دادن نارضایتی خود.

اروپا نمی خواهد بیش از حد ایالات متحده را با خود دشمن کند چرا که برای امنیت در برابر روسیه و تهدیدات دیگر به واشنگتن وابسته است. اما انگلیس، فرانسه و آلمان چندین ماه تلاش کرده اند تا یک ابزار مبادله ای پیچیده برای تضمین برخی معاملات تجاری با ایران را به اجرا درآورند.

با این حال، آنها تا به حال هیچ معامله ای انجام نداده اند که باعث سرخوردگی ایران شود. حالا اقدامات ایران باعث شده است که اجرایی کردن این ابزار ـ که به نام Instex شناخته می شود ـ به لحاظ سیاسی سخت تر شود، زیرا اروپا نمی خواهد بخاطر رفتار بد، کسی را تشویق کند.

در عین حال، رهبران اروپایی برای ورود به مقررات حل اختلاف در معاهده هسته ای ـ که در نهایت منجر به اجرای تحریم ها می شود ـ عجله ای ندارند. آنها می گویند، این واقعیت که ایران بیش از یک سال پس از خروج ایالات متحده از این توافقنامه همچنان به آن متعهد بوده، نشانه ای از این است که هنوز هم ممکن است راهی برای نجات توافق باشد.

اما این امر در صورتی که ایران اقدام به نقض جدی معاهده کند، تغییر خواهد کرد. اروپایی ها می گویند، در این صورت، به غیر از اعمال مجدد تحریم ها و همنوایی ناخواسته با آمریکا، گزینه های اندکی در اختیار دارند. اگر اروپایی ها رسما ایران را به نقض تعهدات متهم کنند، برای اعمال تحریم های قابل توجه، یک ماه فرصت مذاکره دارند.

دومینیو مویسی، که به کمپین ماکرون در زمینه سیاست خارجی مشاوره می دهد و در حال حاضر یک عضو ارشد مؤسسه Montaigne مستقر در پاریس است، می گوید: حقیقت این است که ما امیدواریم با ماندن در موقعیت میانه، بتوانیم ایران را متقاعد کنیم، در اوضاع کنونی تا جایی که می شود عاقلانه رفتار کنند. اکنون ایرانی ها جهت دیگر را در پیش گرفته و به لطف سیاست های دونالد ترامپ اکنون عناصر رادیکال در ایران تقویت شده اند. به هر حال خطر جنگ در حال افزایش است و توانایی ما برای جلوگیری از آن در حال کمرنگ شدن.

وی گفت: هیچ جایگزین روشن دیگری هم وجود ندارد. این خط کار نمی کند؛ اما آیا خط دیگری وجود دارد؟!