فارین پالیسی مطرح کرد: نقش تلگرام در سقوط مداوم ارزش ریال ایران

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، انتخاب خود را تا حدی زیاد به نرم‌افزار تلگرام مدیون است. در طول انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال 2017، ایرانیان به این برنامه به‌عنوان یک منبع نادر برای خبرهای بدون سانسور در مورد رقابت انتخاباتی مراجعه کردند، درحالی‌که روحانی نامزد مورد علاقه طیف تندروها نبود.

فقط یک سال بعد، ممکن است تلگرام درنهایت منجر به سقوط روحانی شود. این نرم‌افزار در مرکز مسأله سقوط بهای پول ملی ایران قرار دارد. ریال ایران به‌ طورکلی تا ماه می، یعنی زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از معاهده هسته‌ای ایران خارج شد، در مسیری پایدار قرار داشت. قبل از خروج ایالات‌متحده، یک دلار آمریکا حدود 37000 ریال ارزش داشت. بلافاصله پس ‌از آن، یک دلار به حدود 44000 ریال رسید. ريال از آن زمان روند کاهشی خود را ادامه داد و در ابتدا 50 هزار و سپس 80 هزار ريال و سپس در زمان سخنرانی روحاني در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر به 190 هزار در برابر هر دلار رسید. در حال حاضر، هر دلار برابر با 120،500 ریال است.

اما این مسأله فقط ناشی از تحریم‌های ایالات‌متحده و ضعف‌های بنیادی اقتصاد ایران که به کاهش نرخ ارز ایران کمک کرده‌اند نیست. این مسأله همچنین دوری مستقیم و ناشی از شایعات و اخبار دروغین در تلگرام است که توسط معامله گران و واسطه گران ایرانی برای به دست آوردن سود منتشر می‌شود.

به‌ محض این‌که مشخص شد، ایالات‌متحده قرار است تحریم‌ها را دوباره اعمال کند، بسیاری از ایرانیان طبقه متوسط ​​و ثروتمند به وسوسه درگیر شدن در تجارت ارز افتادند، و به این نتیجه رسیدند که ارزش ریال به ‌زودی کاهش خواهد یافت. برای همه این ایرانی‌ها، هدف خرید دلار بود. بعضی از ایرانیان حتی خانه‌هایشان را فروختند و درآمد حاصل را در دلار سرمایه‌گذاری کردند تا به حفظ ارزش دارایی‌های خود و یا صرفاً برای تأمین سود بپردازند.

فروش فوری ریال ایران حتی بیشتر از قبل، ریال را تضعیف و دولت ایران سعی کرد آن را به روش‌های مختلف متوقف کند، از جمله ممنوعیت فروش رسمی ارز خارجی؛ اما این فقط باعث شد که بازار ارز کمتر شفاف باشد و به همین ترتیب بیشتر از قبل از آن بهره‌برداری شود.

همواره میان معامله گران پیچیده ارز و کسانی که از جهل و نگرانی به آن پناه می‌برند شکاف وجود دارد اما بازار غیررسمی آن شکاف را گسترش داد. این موضوع به ‌ویژه در خیابان فردوسی تهران که مرکز اقتصاد غیررسمی تبادل ارز در ایران است؛ جایی که هرکسی می‌تواند ریال نقد را بیاورد و با اسکناس‌های ایالات‌متحده به خانه رود، مشهود است.

در یک نمونه از این معاملات فردوسی، من به یاد دارم که یک زن سالخورده، معادل درآمد سالیانه خود را آورده و آن را با نرخ 170،000 ریال به دلار مبادله کرد؛ نرخی به‌طور قابل‌توجه کمتر از آنچه نرخ ریال در آن زمان بود، حتی وقتی اتفاق‌نظر بر آن بود ارزش واقعی ریال آن‌قدرها هم پایین نیست.

معامله گران مالی حرفه‌ای ایران از تلگرام به‌طور فزاینده‌ای برای بهره‌برداری از عدم شفافیت بازار سیاه استفاده می‌کنند تا سود خود را به بهای زیان مشتریان ایرانی و همچنین نارضایتی دولت ایران افزایش دهند. این نرم‌افزار به‌عنوان یکی از شبکه‌های اجتماعی و یا پیام‌رسان، و به ‌طور خاص، با استفاده از اخباری که در "کانال" های آن منتشر می‌شود، واجازه می‌دهد اطلاعات به دست هرکسی که عضو آن کانال شده برسد، تبدیل به یکی از منابع قابل‌اطمینان اخبار برای ایرانیان شده، و جای رسانه‌های دولتی و حتی روزنامه‌های مستقل را گرفته است.

هنگامی‌ که اوایل سال جاری، ريال وارد مسير شوم خود شد، معامله گران ارز شروع به ايجاد صدها کانال در تلگرام کردند، و بلافاصله هرگونه تغييراتي را در قيمت دلار اعلام نمودند و بازارها و مشاوره تجاری بيشتري را براي روزهاي آينده ارائه دادند. ایرانیان به شکلی وسیع به این کانال‌ها پیوسته‌اند ـ بعضی کانال‌ها بیش از دو میلیون عضو دارند ـ که خودشان تبدیل به نیرویی می‌شوند که می‌توانند بر نرخ ارز تأثیرگذار باشند.

معامله گران ارزی که این کانال‌های اطلاعاتی را اداره می‌کنند، به‌طور فزاینده‌ای از آن‌ها برای پخش اخبار اقتصادی تحریف‌شده استفاده می‌کنند؛ مثلا در هفته‌های اخیر، زمانی که ریال شروع به تقویت خود کرد، کانال‌های معاملاتی تلگرام با اخبار مثبت مقابله کردند. بعضی‌ها به راحتی گزارش تغییر قیمت‌ها را به تأخیر می‌اندازند. دیگران حتی قیمت‌های کاملاً کاذب را اعلام می‌کنند. بسیاری از کانال‌ها نیز روند مثبت را به نفع ترویج تحلیل‌های منفی در مورد اثرات تحریم‌های نفتی ایالات‌متحده بر ریال ایران نادیده گرفتند.

از سوی دیگر، رسانه‌های خبری رسمی ایران تلاش کرده‌اند تا این گزارش‌های دروغین را با تأکید بر ورود اخیر اخبار مثبت در مورد آینده ریال و به ‌طور صریح اطلاع در مورد دروغ‌پراکنی در گزارش‌های تلگرامی خنثی کنند؛ اما بسیاری از ایرانیان عادی مطمئن نیستند که چگونه در برابر گزارش‌های متناقض واکنش نشان دهند و به‌جای آنکه دلارهایی که قبلاً خریده‌اند را به ریال تبدیل کنند، همچنان به آن‌ها وفادار می‌مانند.

به ‌تازگی، کانال‌های جدید تلگرام ظهور کرده‌اند که به نظر می‌رسد به‌طور خاص طراحی‌شده تا به مقابله ضد کانال‌های محبوب ایجادشده توسط معامله گران ارز بپردازند. یکی از کانال‌های جدید، "دلار-ریال" نامیده می‌شود و به نظر می‌رسد که هدف صریح آن حمایت از یک ریال قوی است، درحالی‌که به واسطه‌های ارزی به‌عنوان خائن و عوامل خارجی‌ حمله می‌کند. این کانال همچنین موفق به جذب بیش از 2 میلیون عضو شد، که نشان می‌دهد جامعه ایرانی از دستکاری‌های عامدانه بازار ارز ایران توسط بازیگران سودجو به شدت به ستوه آمده است. (به دلایل ناشناخته این کانال اخیراً مسدود شده است، پس‌ازآن سازندگان آن یک کانال جدید را راه‌اندازی کردند که در حال حاضر 55،000 عضو دارد.)

دولت ایران هرگونه اقدامی را که می‌تواند صورت می‌دهد تا ارزش ریال را تضمین کند. بر اساس تحلیل‌های تعدادی از اقتصاددانان ايران، مبانی اقتصادي نشان می‌دهند که دلار بايد حدود 80،000 تا 90،000 ريال ارزش‌گذاری و معامله شود. این نرخ همان نرخی است که سیستم رسمی مبادله ارز خارجی آنلاین NIMA - که معامله گران ارز و همچنین عمده صادرکنندگان و واردکنندگان، معاملات کلان انجام می‌دهند - تمایل به ارزش‌گذاری ریال در آن سطح دارد. اخیراً سیاست بانک مرکزی محدود کردن استفاده از کارت‌های اعتباری ريالی است که معامله گران ارز از آن‌ها برای خرید مبالغ بزرگ دلار استفاده می‌کنند.

اما این‌که ریال غالباً ارزان‌تر از آن چیزی که باید باشد، ارزش‌گذاری می‌شود، نتیجه حدس و گمان و پیش‌بینی است؛ ازجمله اثرات روحی تبلیغات، چه از دولت ایالات‌متحده و چه از سوی کانال‌های تلگرام در ایران. مقامات ایرانی مدت‌زمان کوتاهی است که این موضوع را درک کرده‌اند؛ اما تاکنون، هنوز هم مداوم اطلاعاتی که به همان اندازه اخبار جعلی تولیدشده توسط دشمنان مؤثر است، در ایران بازنشر می‌شود.