ما،«بشار اسد»،«پوتین» و دیگران!

بحران سوریه به سرعت هفتمین سال خود را نیز سپری می کند. بحرانی به بیش از 300 هزار کشته و میلیون ها مجروح و شهرها، روستاها و زیرساخت های ویران شده ای که برای بازسازی آن ها به مبلغی بیش از 500 میلیارد دلار نیاز است.

با این حال، چشم انداز مشخصی برای حل این بحران بزرگ وجود ندارد و بازیگران ذی نفع در آن در حال پیشبرد اهداف و ملاحظات امنیتی و سیاسی خود با صرف هزینه های زیاد هستند.

در همین راستا، تاکنون محور ایران و روسیه علی رغم وجود برخی اختلافات تاکتیکی توانسته  از سقوط بشار اسد جلوگیری کند و طرف مقابل با محوریت آمریکا، اسرائیل، عربستان و ترکیه نیز نتوانسته اند به مهم ترین هدف خود که همانا سقوط بشار اسد بوده، دست یابند.

در میان هر کدام از این ائتلاف ها در مواقعی شاهد بروز شکاف ها و اختلافاتی بودیم که به دلیل وجود تهدید مشترک این شکاف ها ترمیم شد؛ با این حال، بدبینی ها به یکدیگر حتی در میان یک محور و ائتلاف بخشی از واقعیت موجود در بحران سوریه بوده است.

این بدبینی در سطوح مختلف نهادی، تصمیم گیری و عمومی، میان ایران و روسیه نیز وجود داشته است؛ تاجایی که بسیاری از کارشناسان و حتی ناظران عمومی در ایران، به کرات از بی اعتمادی خود به روس ها و خنجر تاریخی آن ها! سخن به میان آورده اند.

در این میان، پس از خروج آمریکا از برجام نشانه های زیادی مبنی از افزایش بی اعتمادی ها و شکاف ها میان محور تهران-مسکو بروز یافته است. نشانه هایی از جمله، موضع گیری روس ها در مورد اینکه ایران باید به یک توافق الحاقی در برجام تن دهد یا اینکه ایران بایستی امتیازاتی در راستای حفظ برجام به آمریکایی ها( یا حتی خودشان) بدهد.

اما روز پنج شنبه، دیدار ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با بشار اسد رئیس جمهور سوریه، توجهات را به خود جلب کرد و گفتگوی میان آن ها، بدبینی های موجود میان ایران و روسیه را دوچندان کرد. جایی که پوتین از بشار اسد خواسته است که همزمان با آغاز فرایند سیاسی، نیروهای خارجی خاک سوریه را ترک کنند. اینکه مقصود پوتین از نیروهای خارجی چه نیروهایی است، مشخص نیست؛ اما آنچه واضح است این است که وقتی خطاب پوتین برای خروج نیروهای خارجی اسد بوده و نه ترکیه، آمریکا یا دیگران، بدان معناست که ایران ممکن است مشمول این درخواست پوتین بوده باشد!

حال نخستین سوال ما که پاسخ  به آن می تواند آینده نقش آفرینی ایران در سوریه را تعیین کند، این است: اگر مقصود پوتین نیروهای تحت هدایت ایران هستند، بشار اسد به این خواسته تن خواهد داد؟ بگذارید پرسش متهورانه تر و بزرگتری را مطرح کنیم! اگر زمان انتخاب میان ایران و روسیه فرا برسد، بشار اسد کدام یک را انتخاب خواهد کرد؟ تهران یا مسکو؟ 

در پاسخ باید گفت، انتخاب اسد یک انتخاب ایدئولوژیک، شخصی و مبتنی بر عقیده نخواهد بود؛ بلکه ابزارها، قدرت و مقدورات هر بازیگر که می تواند منافع بشار را تامین کند معیار انتخاب اسد خواهند بود! بدون تردید، اسد مایل است در کنار هر دو بازیگر باقی بماند و دست به انتخاب نزند؛ اما او به خوبی از اختلاف ها آگاه است. با این حال، می خواهد یک توازنی میان خواسته ها و منافع ایران و روسیه ایجاد کند تا قربانی «جبر انتخاب» نشود! 

با این وجود، در صورت اجبار به انتخاب،  نباید انتظار داشته باشیم انتخاب نهایی اسد ایران باشد؛  اسد بازیگری را انتخاب خواهد کرد که قدرت و منابع موثر بیشتری در دسترس دارد؛ یادمان باشد نظام بین الملل بر محور قدرت و منافع می چرخد و دوری و نزدیکی ها، دوستی و دشمنی ها، رقابت ها و همکاری ها و وفاداری ها و بدعهدی ها نیز مبتنی است بر قدرت و منابع در دسترس برای نیل به اهداف.حال سوال دیگری مطرح می کنیم؛ چه کسی پیروز این جنگ و دوئل بزرگ خواهد شد و چه کسی بازنده آن؟

پاسخ: بحران سوریه تاکنون برنده مطلق نداشته است بازنده مطلق نیز نداشته است (جز مردم این کشور)؛ تمامی بازیگران؛ اعم از روسیه، آمریکا، ایران، ترکیه، اسرائیل و عربستان باید بدانند که پیروزی صددرصد در بحران سوریه میسر نیست. نه محور آمریکا، اسرائیل، ترکیه و عربستان به صددرصد اهداف خود در بحران سوریه رسیده اند و نه ایران و روسیه می توانند به دنبال منافع مطلق باشند. 

پیگیری منافع با حاصل جمع جبری صفر(پیروزی مطلق خود و بازنده کردن مطلق طرف مقابل) راهبردی است محکوم به شکست که تاکنون در سوریه دنبال شد و به نتیجه نرسید. چنین رویکردی منجر به بازنده شدن طرفی می شود که به دنبال منافع مطلق است.

لذا، تصمیم سازان، سیاستگذاران، نخبگان سیاسی و ما (مردم ایران) نباید انتظار پیروزی مطلق در سوریه را داشته باشیم؛ باید واقع بینانه به محیط اطرافمان، به نظام بین الملل، به خاورمیانه، به بحران سوریه و به مقدورات و محذوراتمان بنگریم و بر اساس آن، راهبرد خود را تعریف و عملیاتی کنیم؛ اگر دیر بجنبیم ممکن است هم روسیه دست به انتخاب بزند و هم بشار اسد!.آنگاه است که ما می مانیم و نفرین و لعن به این و آن! 

در نظام بین الملل، انتخاب یک مسیر و پافشاری بر آن، ممکن است به یک کوچه بن بست منتهی شود! لذا، باید وارد چانه زنی های سیاسی و دیپلماتیک شد و مسیر جدیدی که اسد و پوتین برای حل و فصل سیاسی بحران سوریه آغاز کرده اند را ما نیز بپیماییم و همراه شویم.

در نهایت، به خاطر همه هزینه هایی انسانی و مالی که برای منافع یا ارزش هایمان دادیم، نباید در دام پیروزی مطلق گرفتار شویم و با در نظر گرفتن همه جوانب، تهدیدها، فرصت ها و نیات رقبا و دوستان، باید به دنبال مطلوب ترین گزینه در دسترس باشیم. 

نباید در جنگِ صلح و تقسیم غنائم بازنده شویم!