درآمد میلیونی دانشگاه‌ها از طریق طولانی شدن دوره دکتری

تعداد زیادی از دانشجویان دوره دکتری دانشگاه های بزرگ کشور، اکنون علی رغم نگارش تمام و کمال رساله دکتری خود به دلیل شروط عجیب و غریبی که مدیران دانشگاهی برای آنها وضع کرده اند، قادر به دفاع از ساله خود و اتمام تحصیل نیستند؛ دانشجویانی که مجبورند به همین دلیل به صورت روزانه ده ها هزار تومان جریمه شوند.

به گزارش «تابناک»، امروزه بسیاری از دانشجویان دکتری دانشگاه های کشور که سنوات قانونی تحصیل آنها به پایان رسیده است و بر اساس روال قانونی باید ضمن دفاع از رساله دکتری شان، از دانشگاه محصل تحصیل فارغ التحصیل شوند به دلیل برخی ساز و کارهای عجیب و غریب حاکم بر دانشگاه های کشور قادر به انجام این مهم نیستند.

دوره دکتری در ایران بر اساس روال قانونی و منطقی شامل 4 ترم دوره آموزشی و 4 ترم دوره پژوهشی می شود که دانشجو باید پس از پایان دوره پژوهشی ضمن ارائه مدرک زبان معتبر در آزمون جامع شرکت کند و نمره قبولی خود را اخذ کند.

اگرچه بسیاری از دانشجویان در این مرحله از تحصیلشان دچار مشکلات فراوانی می شوند و به دلیل افتادن درس، افتادن آزمون جامع و یا عدم توانایی برای ارائه نمره زبان قادر به طی این مرحله بر اساس روال عرف آن نمی شوند، اما حتی اگر دانشجویی بدون مشکل از این دوره به سلامت عبور کند در دوره پژوهشی نیز ممکن است دچار مشکلات فراوانی شود که سنوات تحصیلی او را از حد مجاز افزایش می دهد.

بر خلاف شرط های دوره آموزشی مقطع دکتری که چندان غیر معقول به نظر نمی رسند و پذیرفته شدن در واحدهای درسی، گذراندن آزمون جامع و ارائه مدرک زمان برای یک دانشجوی دکتری موضوعی بدیهی است، اما در دوره پژوهشی بسیاری از مشکلات پیش روی دانشجو از توان مدیریت او خارج است و فرصت مناسبی برای کسب درآمد توسط دانشگاه ها می شود.

در دوره پژوهشی دانشجوی دکتری باید با انتخاب یک موضوع برای رساله و تصویب آن در گروه آموزشی آن را زیر نظر یک  یا دو استاد راهنما انجام دهد و برای دفاع، از آن مقاله علمی استخراج کند.

شرط انتشار مقاله از رساله چند سالی هست که در اکثر دانشگاه های بزرگ کشور متداول شده است و اگر دانشجویی امکان انتشار مقاله از رساله خود را نداشته باشد، اجازه دفاع از رساله به او داده نمی شود؛ شرایطی که باعث می شود دانشجو نتواند دوران تحصیل خود را در بازه قانونی به پایان برساند و وارد سنوات غیر مجاز می شود.

در رشته های علوم انسانی برای دانشجویان دکتری ارائه یک تا دو مقاله علمی پژوهشی از رساله اجباری است و اگر دانشجو امکان استخراج و انتشار مقاله پیدا نکند اجازه دفاع به او داده نمی شود و با ورود سنواتش به بازه غیر قانونی شامل جریمه می شود.

این شرایط برای دانشجویان فنی و مهندسی به مراتب سخت تر است. چرا که آنها مجبورند برای گرفتن مجوز دفاع از رساله خود یک یا دو مقاله آی اس ای در ژورنال های خارجی منتشر کنند و با اخذ گواهی انتشار از آنها در ایران از رساله خود دفاع کنند؛ شرایطی که بسیاری از دانشجویان امکان انجامش را ندارند و ناچار می شوند ماه ها و چه بسا سال ها منتظر بمانند و در این مدت جریمه های میلیونی به دانشگاه محل تحصیل پرداخت کنند.

دو نکته مهم در شرط انتشار مقاله از رساله دکتری وجود دارد که گویا مدیران دانشگاهی چشمانشان را بر روی آن بسته اند و تمایلی ندارند به آن حتی فکر کنند، چراکه منافع قابل توجهی از این مسیر عاید آنها می شود.

اول اینکه تعداد زیادی از فصلنامه های علمی پژوهشی داخلی اکنون اسیر لابی گری های پشت پرده هستند و امکان انشتار مقاله در آنها تنها برای اعضای هیأت تحریریه و سفارش شده های آنها فراهم است. با مروری بر مقاله های منتشر شده در فصلنامه های داخلی و مقایسه نام اساتید با نام اعضای هیأت تحریریه و داوران این مهم کاملاً قابل اثبات است.

با پذیرش این حقیقت ناگفته پیداست که مقاله استخراج شده از یک رساله دکتری حتی اگر نو، بدیع و عالمانه باشد ممکن است به دلیل نبود امکان لابی و سفارش حتی در دور داوری نیز قرار نگیرد و یا در اولویت های آخر فصلنامه قرار بگیرد.

در مورد ژورنال های خارجی نیز نکته مهم این است یک دانشجوی دکتری دانشگاه های داخل پس از سال ها وقت و انرژی که صرف پژوهش می کند به دلیل این قانون عیجب دانشگاه های کشور ناچار است جان مایه رساله خود را در اختیار پژوهشگران و سرویس های علمی خارج قرار دهد و اجازه دفاع یا عدم دفاع خود را از آنها بگیرد. گویی هیچ نهاد و ابزار مناسبی در کشور برای این مهم وجود ندارد.

این شرایط البته بازار کاسبی را برای برخی بنگاه های کلاهبرداری و چاپ مقاله نیز داغ می کند و یکی از دلایل اصلی شیوع پدیده نگران کننده و تأسف برانگیزی چون مقاله و پایان نامه فروشی می شود.

همه آنچه مورد اشاره قرار گرفت، سبب می شود دانشجوی دکتری حتی اگر شایسته فارغ التحصیلی از مقطع دکتری باشد، امکان قانونی دفاع را پیدا نکند و چندین ترم بیشتر در دانشگاه باقی بماند.

طولانی شدن دوره دکتری از سویی زمان و انرژی دانشجو را تلف می کند و از سویی نیز سبب می شود تا این دانشجویان به دلیل هر ترم اضافه ماندن در دانشگاه بین 4 میلیون تا 8 میلیون تومان وابسته به رشته تحصیلی جریمه شوند.

پرسشی که اینجا مطرح می شود، این است که آیا نمی توان برای تعیین صلاحیت دفاع از یک رساله و سنجش اصالت اثر راه های قانونی و منطقی دیگری را فراهم کرد که هم امکان دفاع از رساله های بی کیفیت فراهم نشود و هم این شرایط نا عادلانه و غیر منطقی از بین برود؟

گناه دانشجویی که در این فرایند توان انتشار مقاله اش را به دلیل نداشتن رابطه ندارد و مقاله هایش به داوری گذاشته نمی شوند ولی رساله اش از کیفیت بالای علمی برخوردار است، چیست؟

دانشگاه های کشور تا چه زمان بنا دارند علم و دانش و دانشجو را ابزار درآمدزایی خود کنند؟

با روندی که بر شرایط علمی کشور حاکم است، چه افقی می توان برای توسعه علم در کشور متصور شد؟