«اینترنت آزاد» چیست؟
از «اینترنت چمدانی» و «اوترنت» تا هدیه نوروزی ترامپ به ایرانیان!
پس از آنکه ترامپ به رسم اسلافش با صدور پیامی، فرارسیدن موسم نوروز را به ایرانیان تبریک گفت و در بخشی از پیام سراسر سیاسی خود، بر حمایت کشورش از جریان آزاد اطلاعات در کشورمان تاکید کرد، وزارت خزانه‌داری آمریکا اطلاعیه‌ای صادر کرد که به «صدور مجوز اینترنت آزاد برای ایرانیان» تعبیر شد.
«وزارت خزانه‌داری آمریکا این هفته دستورالعملی را صادر می‌کند که بر حمایت آمریکا از جریان آزاد اطلاعات به شهروندان ایران تاکید مجدد می‌کند»؛ این بخشی از پیام نوروزی ترامپ برای ایرانیان است که اگرچه پیشتر نیز در مقاطعی مورد تاکید دولت مردان آمریکایی قرار گرفته، اما این بار متفاوت به نظر می‌رسد.به گزارش «تابناک»، پس از آنکه رئیس جمهور آمریکا به رسم دو رئیس جمهور پیش از خود با صدور پیامی، فرارسیدن موسم نوروز را به ایرانیان تبریک گفت و در بخشی از پیام سراسر سیاسی خود، بر حمایت کشورش از جریان آزاد اطلاعات در کشورمان تاکید کرد، وزارت خزانه‌داری آمریکا اطلاعیه‌ای صادر کرد که به «صدور مجوز اینترنت آزاد برای ایرانیان» تعبیر شد.
اقدامی که ابهامات زیادی به دنبال داشت و این سوال را به وجود آورد که «اینترنت آزاد» یعنی چه و معنای مجوز صادر شده چیست؟ آیا منظور، اجرای همان پروژه‌ای است که به «اینترنت چمدانی» شهرت یافته بود یا طرح «اینترنت ماهواره‌ای» که بسیاری مان از مدت‌ها پیشتر درباره‌اش شنیده‌ایم در دستور کار آمریکایی‌ها برای کشورمان قرار گرفته است؟
برای پاسخ به این سوالات بهتر است از اطلاعیه‌ای که وزارت خزانه‌داری آمریکا روی سایتش قرار داد، شروع کنیم. اطلاعیه‌ای که در آخرین روز سال خورشیدی ۹۶، یعنی ۲۹ اسفندماه منتشر شد و حکایت از آن داشت که این وزارت خانه بر تعهد خویش نسبت به فراهم کردن آزادی اینترنت و حمایت از مردم ایران، تاکید می‌کند.
در ادامه این اطلاعیه آمده بود که «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا (اوفک) امروز بر خطوط راهنمای عمل خود مبنی بر اینکه دولت ایالات متحده نسبت به تضمین آزادی‌های مردم ایران و تضمین آزادی‌ها و آزادی بیان و دسترسی آزاد به اطلاعات از طریق اینترنت، برای مردم ایران تاکید کرد.» تاکیدی که در ادامه اطلاعیه این گونه معنا شده است: «وزارت خزانه‌داری به همه شرکت‌های آمریکایی امکان تهیه دستگاه‌های اینترنت رایگان برای مردم ایران را صادر کرد.»
مرور این اطلاعیه به وضوح نشان می‌دهد که نه پای موضوع جدیدی (چه نامش «اینترنت آزاد» باشد و چه هر چیز دیگری) در میان است و نه قرار است برنامه زمان بندی خاصی برای ارائه این خدمت به ایرانیان تهیه و ارائه شود، بلکه تنها شرکت‌های آمریکاییِ شاغل در عرصه تبادل اطلاعات به صورت جهانی مجوز یافته‌اند که بی نگرانی از تحریم‌های آمریکا، ایران را هم مشمول خدماتی که قرار است ارائه دهند، کنند.
به عبارت بهتر، وزارت خزانه داری آمریکا از «اوفک» یا همان «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا» -که متولی اجرای تحریم‌های آمریکایی علیه تمامی شرکت‌هایی است که این تحریم‌ها را ندید می‌گیرند- خواسته که آن دسته از شرکت‌های آمریکایی که در عرصه ارائه خدمات ارتباطیِ جهانی فعالند را به دلیل کار در ایران مشمول تحریم نشناسد!
بر این اساس دو نکته مشخص می‌شود؛ نخست آنکه قرار نیست دولت آمریکا مستقیما درگیر پروژه‌ای برای در اختیار گذاردن اینترنت سانسور نشده به ایران شود و دوم آنکه اینترنت آزاد یا هر اسم دیگری که برای این نوع از دسترسی به اطلاعات بگذاریم، بی هزینه و رایگان نیست، به گونه‌ای که شرکت‌های درگیر در امر ارائه آن، نیازمند مجوز از اوفک هستند و در غیر اینصورت مشمول مجازات خواهند شد.
اما منظور کدام شرکت‌ها هستند و خدمتی که این شرکت‌ها در دسترسی به اطلاعات آزاد برای کشور‌های دیگر، از جمله ایران می‌توانند ارائه دهند، چیست؟ آن گونه که اطلاعیه وزارت خزانه داری آمریکا نشان می‌دهد، گزینه «اینترنت چمدانی» مد نظر نیست چراکه این نوع از دسترسی به اطلاعات، پروژه‌ای امنیتی در زیر مجموعه دولت آمریکاست که ظاهرا مدت هاست در ارتباطات نظامی این کشور به کار گرفته می‌شود و البته نیازمند تجهیزاتی (ولو کوچک و قابل حمل در یک چمدان) است که می‌بایست در منطقه هدف به کار گرفته شود.
با این حساب، تنها گزینه پیش رو «اوترنت» (Outernet) خواهد بود و منظور پیام نوروزی ترامپ و مجوزی که وزارت خزانه‌داری آمریکا و اوفک برای برخی شرکت‌ها صادر کرده‌اند، این پروژه اینترنت ماهواره‌ای است که از مدت‌ها پیشتر در دستور کار یک شرکت چند ملیتی قرار گرفته و دو سه سال است به صورت محدود مورد بهره برداری قرار گرفته است.
اوترنت محصول شرکت MDIF (صندوق سرمایه گذاری برای توسعه رسانه‌ها) است که با اسامی متعددی مانند «اینترنت رایگان»، «اینترنت خارج از جو»، «اینترنت ماهواره‌ای»، «اینترنت آزاد»، «اینترنت پر سرعت و بدون سانسور»، «وای فای پرسرعت و بدون سانسور» و حتی «در سایه» معرفی شده و آن گونه که شعار داده می‌شد، هدف از اجرای آن، کمک به آن دسته از مردمان ساکن کره خاکی ست که دسترسی به اینترنت ندارند.
عدم دسترسی‌ای که ناشی از فقدان تجهیزات و زیرساخت‌های ارتباطی یا فقر است. فقری که موجب توسعه نایافتگی می‌شود و برای رفع آن می‌توان از اوترنت بهره برد. پروژه‌ای که چنین دورنمای زیبایی ترسیم می‌کند و بر این اساس، موفق به جذب کمک‌های خیریه هنگفت برای دایر کردنش شده است. کمک‌های خیریه‌ای که گفته می‌شد صرف پروژه‌ای عام‌المنفعه می‌شود که محصول آن اینترنت رایگان است، اما پیام اخیر ترامپ و همکارانش ثابت می‌کند نه رایگان است و نه آن گونه که گفته می‌شد، امثال کشور‌های فقیر آفریقایی را هدف قرار داده است.
به عبارت بهتر، پیام ترامپ نشان داد که اوترنت (یا هر پروژه‌ای شبیه آن) به رغم تاکید‌های فراوان در خصوص غیردولتی بودنش، به شدت تحت تاثیر دولت آمریکاست تا جایی که اگر این دولت مجوز ندهد، ممکن است شرکت‌های شاغل در آن و همکارانش مشمول مجازات شوند. مجوزی که با صدور آن، عملا ثابت شد اوترنت چیزی بیش از مجموعه ماهواره‌هایی است که در مدار‌های کوتاه زمین قرار می‌گیرند.
