صادرات ایران هشتاد و شش سال پیش بدون نفت بیش از واردات بود!

نیم نگاهی به اسناد تاریخی و نشریات مکتوب، نشان می‌دهد که صادرات ایران در 85 سال پیش و زمانی که نفت نقشی در اقتصاد ایران نداشت، صادرات ایران بیش از کل واردات ایران بوده است؛ رویکردی که به مرور با ورود نفت به اقتصاد و عدم توسعه صنعتی هم‌سطح دیگر کشورها، تغییر کرد.
 
به گزارش «تابناک»؛ اقتصاد ایران در سال 1310 بیش از آنکه واردکننده باشد، صادرکننده بود. در آن دوران نفت هنوز به مثابه خون در رگ‌های اقتصاد ایران تزریق نشده بود و دیگر عرصه‌های تولیدی و صنعتی را به حاشیه نرانده بود؛ هرچند از چند سال پس از این تاریخ، اوضاع تغییر کرد و در دوره پهلوی اول آهسته آهسته نقش نفت در اقتصاد ایران به شدت پررنگ شد و اکنون این نقش آنچنان پررنگ است که تحریم‌های نفتی آثار مخربی را در پی داشت.
 
آن گونه که در سند بیلان تجارت خارجی ایران در سال 1310 ثبت شده و این سند را نشریه ایران باستان در همان زمان به نقل از اداره کل تجارت منتشر کرده، سال اقتصادی از اول تیر 1310 محاسبه و در انتهای خرداد 1311 به پایان می‌رسد و بر خلاف تقویم مرسوم ایران، حسابرسی و اعلام بیلان در پایان فصل بهار و ابتدای فصل تابستان رخ می‌داده است.
 
در این سند که در ادامه می‌بینید و به واسطه قدمت کیفیت بالایی ندارد، عمده صادرات ایران در سال 1310، فرش، مواد خوراکی به ویژه روغن، منسوجات، خشکبار، پوست و روده، غلات، حیوانات، عطر و ادویه جات و سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی به ویژه فیروزه بوده است. اکنون با گذشت 86 سال در برخی از این موارد نظیر خشکبار، پوست و روده و فروش ایران همچنان صادرکننده است اما در موارد متعددی نظیر روغن، عطر و غلات واردات چشمگیری وجود دارد.
 
مسأله دردآور اینکه در برخی از این موارد ایران واردکننده عمده از کشورهایی است که نه 86 سال پیش، بلکه هم اکنون نیز در ذهن اغلب مردم به عنوان یک بیابان بی آب و علف شناخته می‌شوند؛ برای نمونه در جریان قطع روابط اقتصادی ایران و عربستان مشخص شد یکی از واردکننده‌های عمده روغن به ایران و مالکان شرکت‌های روغن نباتی در ایران سعودی‌ها هستند. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که صادرات روغن ایران در دوران گذشته، عمدتاً صادرات روغن حیوانی بوده و در وقت ایران از کشورهای همسایه در جایگزینی روغن حیوانی در تولید عقب مانده است.
 
مجموعه واردات ایران نیز مشتمل بر منسوجات، قندو شکر، انواع نخ، مواد نفتی (عمدتاً نفت و بنزین)، وسایل نقلیه (عمدتاً کامیون و سواری)، آهن آلات، کاغذ و مقوا و برخی متفرقه است. نکته جالب رقم قابل توجه واردات برخی وسایل نظیر آلات موسیقی در آن دوران است که در این سال بیش از دویست و سی هزار تومان بوده است؛ رقمی که در آن دوران بسیار کلان بوده و نشان می‌دهد توجه به این حوزه‌ها رو به فزونی گذاشته بوده است.
 
همچنین مجموع رقم کل صادرات ایران بیش از هفتاد و یک میلیون تومان (712976017 ریال) و مجموع رقم کل واردات بیش از شصت و هفت میلیون تومان (674925276 ریال) بوده است. بخش‌هایی از این بیلان به واسطه کیفیت پایین سند قابل تشخیص نیست اما آنچه مشخص است، اینکه اقتصاد ایران در دورانی که هنوز صنعت مدرن به مفهوم کنونی شکل نگرفته بود، با صادرات مواد اولیه به جلو گام برمی‌داشته است. اکنون اگر صادرات نفت و همه مشتقات را از اقتصاد ایران کسر و نتیجه را با سال 1310 مقایسه کنیم، چه نتیجه‌ای می‌گیریم؟!