اهداف نشست سه جانبه ایران، روسیه و آذربایجان

نشست سه جانبه رؤسای دولت تهران، مسکو و باکو قرار است ۱۰ آبان سال جاری برگزار شود که هرکدام از طرف‌ها ضمن تاکید بر موضوعات مشترک، اهداف ویژه‌ای را دنبال می‌کنند.

به گزارش تسنیم، نشست سه جانبه رؤسای جمهور ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان قرار است روز چهارشنبه 1 نوامبر (10 آبان ماه) سال جاری برگزار شود.

گفته می‌شود این دیدار سه جانبه قرار بود که در اواسط تابستان امسال صورت بگیرد، اما برخی مشکلات و آماده نبودن زمینه‌های ملاقات موجب شد زمان برگزاری آن برای اواسط پاییز تعیین شود.

این دومین نشست مشترک رؤسای جمهور سه کشور خواهد بود که اولین آن مرداد ماه سال گذشته در باکو برگزار شد. در حاشیه نشست مرداد ماه 95، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران با الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان دیدار داشت که طی آن 6 سند همکاری در زمینه‌های اجرای طرح دالان حمل و نقل شمال-جنوب، همکاری در حوزه گردشگری، تفاهم‌نامه میان بانک‌های مرکزی دو کشور و سایر موضوعات اقتصادی به امضا رسید.

با توجه به رشد قابل توجه همکاری‌های اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان در یک سال اخیر، انگیزه بسیار خوبی جهت توسعه بیشتر مناسبات دو طرف ایجاد شده که موجب گسترش رویکرد مثبت تهران و باکو در مسائل مختلف می‌شود.

هر کدام از طرف‌ها اهداف ویژه‌ای را در نشست سه جانبه تهران ترسیم کرده‌اند که در ادامه مهترین مسائل نشست و اهداف سه کشور را به صورت خلاصه در قالب 5 موضوع آورده‌ایم:

موضوع اول: جمهوری اسلامی ایران همواره بر سیاست رابطه دوستانه و سودمند با همسایگان خود تاکید کرده و با توجه به عدم اجرای مناسب برجام توسط کشورهای غربی، تهران تلاش می‌کند در چارچوب شرایط به دست آمده، برنامه‌های کلان اقتصادی خود را با تاکید بر محور همسایگان تعریف کند.

در رابطه با کشورهای همسایه شمالی و آذربایجان، تهران ایجاد هر رژیم یا برنامه همکاری در حوزه خزر را در دستور کار خود قرار داده است. از آنجا که مخالفت‌های باکو در سال‌های گذشته در رابطه با ایجاد رژیم حقوقی دریای خزر، به نتیجه رسیدن آن را با مشکل مواجه کرده بود، حال طرف‌ها می‌توانند با تدوین برنامه‌ای مطابق با واقعیت روز و عملگرا، عرصه همکاری در چارچوب خزر را گسترش دهند.

چه بسا که با افزایش دیدگاه مثبت در مناسبات، پیشنهاد ایران مبنی بر تشکیل "سازمان همکاری کشورهای ساحلی خزر" به مرحله عملیاتی برسد که مسلماً به نفع هر پنج کشور ساحلی خواهد بود.

موضوع دوم: مسائل زیست محیطی و آلودگی دریای خزر است که با توجه به استخراج نفت توسط جمهوری آذربایجان و دیگر کشورهای ساحلی مانند ترکمنستان، این عملیات با استفاده از تجهیزات پیشرفته دنیا انجام نمی‌شود و موجب آلودگی این پهنه آبی شده است. این مشکل می‌تواند با توجه به علاقه شرکت‌های نفتی روسیه برای حضور در این عرصه و تجربیات متخصصان شرکت نفت ایران حل و فصل شود.

موضوع سوم: منافع مشترک سه کشور از طرح "کریدور شمال-جنوب" است. در نشست مرداد ماه سال 95، تاکید بر اجرای طرح مذکور و ایجاد زیرساخت‌های آن از مسائل اصلی بود.  به نظر می‌رسد که در نشست تهران نیز بر ایجاد زمینه برای ادامه کریدور شمال-جنوب تاکید شود.

آذربایجان در راستای سیاست عملگرایانه خود تلاش می‌کند که به قطب پیوند دهنده شرق و غرب تبدیل شود و کریدور شمال-جنوب که اتصال کشورهای حاشیه خلیج فارس و شبه قاره از طریق ایران به آذربایجان و از این کشور به روسیه، شمال و شرق اروپا را ممکن می‌سازد، نقش محوری در زمینه بازرگانی و ترانزیت به جمهوری آذربایجان می‌دهد.

به همین دلیل تکمیل زیرساخت‌ها و ایجاد مناطق آزاد برای تکمیل طرح شمال-جنوب برای دولت باکو بسیار اهمیت دارد.

موضوع چهارم: راهبرد چندجانبه‌گرایی مسکو پس از تحریم‌های غرب به واسطه حوادث سال 2014 از دیگر مسائل مهم است. در این خصوص روسیه تلاش می‌کند که ارتباط خوبی با کشورهای حوزه قفقاز جنوبی و خاورمیانه برقرار کند.

به عبارت دیگر آنچه امروز در سیاست خارجی روسیه مبنی بر قابلیت حضور همزمان در چندین جبهه را می‌دهد، تا حدودی برگرفته از همین استراتژی چندجانبه‌گرایی مسکو و تاکید بر گفت‌وگو در چارچوب قوانین بین‌المللی می‌باشد.

البته دیگر اهداف سیاسی روسیه که در قالب طرح‌های اقتصادی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا دنبال می‌شود (از طریق پروژه شمال-جنوب و البته مشارکت کشورهایی مانند ایران و جمهوری آذربایجان)، حجم وسیعی از معادلات به هم پیوسته و پیچیده را شکل خواهد داد که شیرازه روابط کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز با روسیه و ایران را گسترش می‌دهد و موجب توسعه و استحکام اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌شود.

به عبارت دیگر ارزش متقابل اتحادیه اقتصادی اوراسیا به وابستگی‌های اقتصادی در حوزه‌های مختلف تجاری و البته دیپلماسی انرژی مربوط است که بتواند این اتحادیه را به یک مرکز راهبردی و اجتناب ناپذیر تبدیل کند.

دیگر اهداف از جمله توسعه کشتیرانی تجاری و گردشگری، عمده معادلات اقتصادی و تکمیل کریدور شمال-جنوب از طریق آستراخان و مسائل مربوط به پهنه آبی خزر نیز مورد توجه مسکو می‌باشد. در این زمینه روسیه بر نقش فعال شرکت‌های خصوصی تاکید کرده است.

موضوع پنجم: جمهوری آذربایجان از آنجا که فدراسیون روسیه از ارمنستان حمایت می‌کند و این پشتیبانی تاثیر بسیار زیادی بر تعیین نتیجه در مناقشه قره باغ دارد، تلاش کرده از طریق ارتباط با کشورهای غربی خلاء نبود حامی قدرتمند را پر کند. حال شرایط منطقه قفقاز جنوبی به گونه‌ای رقم می‌خورد که روسیه درصدد احیا و گسترش روابط با کشورهای منطقه به ویژه آذربایجان است، باکو نیز از طریق توسعه همکاری‌ها با مسکو، جلب حمایت سیاسی روسیه و کاهش فشار از سوی آنها را دنبال می‌کند. نشست سه جانبه تهران بر اجرایی شدن هر چه بیشتر این موضوع کمک می‌کند.

مسئله قره باغ برای دولت باکو اهمیت حیاتی دارد که در این مسیر هر چه بیشتر بتواند کشورها را، حتی در ظاهر با خود همراه کند یا از فشار سیاسی آنها بکاهد، یک نوع پیروزی دیپلماسی برای آنها محسوب می‌شود.

در این رابطه باید تاکید کنیم که هدف ایران و البته روسیه از برگزاری نشست سه جانبه تعمیق مناسبات است و بر علیه هیچ کشور دیگری نیست. ادامه اختلافات باکو و ایروان بر سر مسئله قره باغ، به معنای وجود نا امنی در نزدیکی مرزهای ایران تلقی می‌شود و جمهوری اسلامی ایران همواره بر حل مسئله و احیای روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان تاکید کرده است. این یک واقعیت سیاسی است و هیچ ارتباطی با سایر مسائل ندارد. بنابراین ایجاد سازوکار و رویکرد میانجی‌گرانه برای حل بهتر و سریعتر مسئله قره باغ و به دنبال آن منفعت هر دو طرف مسئله قره‌باغ، از اهداف اصلی ایران در رابطه با منطقه قفقاز جنوبی است.

در مجموع گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و البته تاکید بر مبارزه با تروریسم نیز از جمله مسائل مطرح شده در این نشست سه جانبه خواهد بود که بازتاب و اهمیت آن بعد از برگزاری مشخص خواهد شد و باید دید که طرح چه بحثی می‌تواند اهمیت سیاسی این دیدارها در تهران را برجسته کند.