جایگاه مغفول اثرِ آلودگی هوا بر سیاست‌گذاری بخش انرژی!

در کشور روسیه در سال 2010 هزینه تقریبی اقتصادی ناشی از مرگ و میرهای زودرس 285 هزار میلیون دلار آمریکا بوده است و در ترکیه نیز این میزان 70 هزار میلیون دلار در سال 2010 بوده است. همه این‌ها در حالی است که در ایران در سال 93 کل بودجه سازمان محیط زیست 27 میلیارد تومان ( کمتر 10میلیون دلار) بوده است!

به گزارش «تابناک اقتصادی» چندسالی است شهر تهران و سایر کلانشهر‌های ایران، آسمانی خاکستری دارد. آلودگی هوا معضلی چندین و چندساله و بحث دنباله‌دارش در بین مسئولین و مردم ادامه دارد. ساختار دولتی نابسمان دراین خصوص بیشتر از آنکه راه‌کاری بیابد توپ را به زمین دیگری می‌اندازد. نبود بودجه کافی برای انجام راه‌کارهها یکی از موضوعاتی است که بسامد آن بین سخنان مدیران زیاد است به عبارتی نه تنها بخش دولتی سیاست‌گذار که تولید‌کنندگان نیز انجام راه‌کارهای جلوگیری از آلودگی را یک هزینه می‌دانند. مدیران شرکت‌های تولید‌کننده خودرو، شرکت ملی نفت به عنوان تامین کننده بنزین، سازمان محیط‌زیست، شهرداری، سازمان کنترل ترافیک و.... همه پیمودن فاصله وضع موجود تا رسیدن به وضعیت مطلوب در زمینه آلودگی هوا را هزینه‌بر می‌دانند و طبیعی است که تا زمان که وضعیت به حالت هشدار نرسد و فشار اجتماعی وارد نشود اراده کافی برای پیمودن این مسیر پرهزینه وجود نخواهد داشت. اما نکته ای که در این بین مغفول مانده است هزینه‌های اقتصادی ناشی از مصرف انرژی در بخش حمل و نقل است که گویی در محاسبات بخش انرژی گم شده است و در نتیجه اینکه متری معین برای تعیین جرایم آلودگی ( جرایم آلودگی برای خودرو ساز ها و جرایم کارخانه‌ها) نیز در اختیار نیست!

اولین نکته در خصوص اثرات آلودگی، اثرات مستقیم آنها بر سلامت شهروندان جامعه است. طبق اطلاعات سازمان بهداشت جهانی در سال 2012 آلودگی هوا منجر به مرگ و میر زودرس 7 میلیون انسان شده‌است که 600 هزار نفر ازین تعداد مربوط به کشورهای اروپایی عضو سازمان بهداشت جهانی بوده است. مضاف بر این آلودگی هوا یکی از عوامل اصلی بیماریهای قلبی و عروقی است که کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار میدهد. اثرات بلند مدت آلودگی هوا بر سلامت انسان ناشی از ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون است. ذراتی که میزان آنها در روزهای هشدار تهران خیلی فراتر از خطوط قرمز می‌رود. اگرچه گردش باد و باران شاید روزهای آلوده تهران را کمتر کند ولی اثرات بلند مدت این ذرات مغفول می‌ماند. طبق اطلاعات سازمان بهداشت جهانی درسال 2010 حدود 3.3 میلیون مرگ زودرس در جهان به دلیل اثرات ذرات کمتر از 2.5 میکرون جان تخمین زده می‌شود. در ایران مطالعه در دسترسی وجود ندارد ولی به عنوان مقایسه جالب است بدانیم که این میزان در سال 2010 در روسیه 120 هزار نفر و در ترکیه 36 هزار نفر است.

مطالعاتی که سازمان بهداشت جهانی برای کشورهای OECD (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه) در سال 2014 انجام داده است حاکی از هزینه حدود 3.5 تریلیون دلار آلودگی هوا ( به قیمت پایه 2010 ) در کشور عضو سازمان است. البته اینکه هزینه‌های اقتصادی بر سلامت و هزینه افراد یک جامعه با واحدهای رایج پولی محاسبه شود محل اختلاف است. اگرچه برخی همچون فرانسوانکه (اقتصاد دان قرن 18) معتقد اند پول ملاک ارزیابی اقتصادی نیست بلکه ابزاری برای اندازه گیری آن است و لذا ارزیابی پدیده های غیر پولی بوسیله پول روش مناسبی نیست اما برخی دیگر از اقتصاد دان ها متعقد اند مرگ زودرس افراد و یا عدم کارایی آنها بر اثر بیماری یا معلولیت سبب کاهش نیروکار توانمند جامعه و کاهش تولید ناخالص داخلی می‌شود و ازین رو می‌توان برای مرگ زود رس و مشکلات سلامتی افراد جامعه هزینه اقتصادی قائل شد. روشی متداول استفاده از تعریف Value of a Statistical Life  است که این روش بر مبنای تمایل مردم به پرداخت هزینه به منظور کاهش خطر مرگ و میر زودرس است.

در ایران آمار رسمی از هزینه اقتصادی اثرات زیست محیطی و مرگ‌های زودرس ناشی از آلودگی هوا وجود ندارد اما بد نیست جهت مقایسه بدانیم که در کشور روسیه هزینه تقریبی اقتصادی ناشی از مرگ و میرهای زودرس در سال 2010 285 هزار میلیون دلار آمریکا بوده است و در ترکیه نیز این میزان 70 هزار میلیارد دلار در سال 2010 بوده است. همه این ها در حالی است که در ایران در سال 93 کل بودجه سازمان محیط زیست 27 میلیارد تومان ( کمتر 10میلیون دلار) بوده است و در بودجه سال جاری این میزان با افزایش 167 میلیارد تومان رسیده است.

اگر نگوئیم مهم‌ترین مشکل، یکی از جدی‌ترین مشکلات ساختار دولتی ایران سیاست‌گذاری‌های غیر علمی و بدون استناد علمی است. مثلا در خصوص مالیات آلودگی هوا برای بخش صنعت و یا شرکت های خودرو سازی به دلیل نبود پژوهشی دقیق و علمی و مدلی که قیمت‌گذاری صحیحی بکند همواره محل اختلاف و بحث بوده است. تجربه‌ی سیاستگذاری و قیمت گذاری صحیح مانند طرح تراکم قیمت گذاری در لندن که منجر به کاهش پیمایش وسائل نقلیه و کاهش مصرف سوخت شده است و یا طرح معروف CAPP  ( پکیچ سیاستگذاری هوای پاک) می‌تواند مثالهای خوبی برای سیاستگذاران حل مشکل آلودگی هوا باشد تا بیش از این اقتصاد و جامعه متحمل هزینه نشود.