«لندن» ركورد دار قطع رابطه با «تهران»

بابرافراشته شدن پرچم بر فراز سفارتخانه‌های ایران وانگلستان درخاک دو کشور، دور جدید روابط دیپلماتیک دو کشور از سر گرفته شد.

به نوشته قانون، بازگشایی این سفارت‌ها بعد از مذاکرات ایران با 1+5 سبب شد تا علل قطع و از سر گیری روابط میان ایران و سایر کشورهای جهان را در ۹۰ سال گذشته مورد بررسی قرار دهیم.

عذرخواهی آمریکا از ایران و بازگشایی سفارت

اولین باری که ایران روابط خود را با کشورهای دیگر قطع کرد، در آذرماه ۱۳۱۴ بود. زمانی که جلال غفار، سفیر ایران در واشنگتن به علت تخلف ازمقررات راهنمایی و رانندگی، از سوي پاسبان آمریکایی در ایالت مریلند متوقف شد. بعد از برخورد پلیس واشنگتن با آقای سفیر، همسرانگلیسی او که بسیارعصبانی شده بود کیف دستی خود را محکم به سر پاسبان کوبید و پاسبان نیز سفیر ایران را با دستبند به پاسگاه برد. در آنجا به محض اینکه مسئولان متوجه شدند فرد بازداشتی ديپلمات است، او و همسرش را آزاد کردند. بعد از آن رویداد دولت ایران بلافاصله از آمریکا خواست عدم رعایت مصونیت دیپلماتیک را بررسی و نسبت به آن عذرخواهی کند. اما وزیرخاجه آمریکا اعلام کرد که دولت ما همیشه به ماموران سیاسی خود توصیه می‌کندکه مصونیت سیاسی نباید حاشیه امنی برای تخلف از قوانین کشور محل ماموریت شود. این خودداری دولت آمریکا از عذرخواهی موجب شد سفیر ایران توسط رضاخان به تهران فراخوانده و سفارتخانه ایران در آمریکا نیز تعطیل شود. در همین راستا آمریکا نیز سفیر خود را فراخواند اما سفارت‌اش را تعطیل نکرد و یک کاردار باقی گذاشت تا اینکه درسال۱۳۱۷با عذرخواهی دولت آمریکا مجددا سفارت ایران در واشنگتن بازگشایی شد و آمریکا نیز سفیرش را به تهران فرستاد. هنوز روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا در حد کاردار بود که در دی‌ماه۱۳۱۶ چند روزنامه فکاهی فرانسه عکس‌ها و مقالاتی به مناسبت تشکیل نمایشگاهی در پاریس انتشار دادندکه به نظر رضاشاه توهین آمیز آمد. آنان لفظ (شا) که در فرانسه معنی «گربه» است رابا لفظ «شاه» به شوخی گرفتند. به همین دليل رضاشاه، ابوالقاسم فروهر،ْ سفیر مختار ایران در پاریس را به تهران احضار و سفارتخانه خود را بست. از سوی دیگر کلیه کارکنان سفارت فرانسه در تهران را نیز اخراج کرد. بعد از برخورد رضاخان، دولت فرانسه سعی کرد با فرستادن هیات‌هايی با حسن نیت به شاه ایران بگوید مطبوعات در فرانسه مستقلند و دولت توانایی کنترل آنهارا ندارد. اما این استدلال مقبول شاه ایران قرار نگرفت. این داستان ادامه داشت و تعطیلی سفارتخانه‌ها یک سال و نیم به طول انجامید تا سرانجام در اردیبهشت ماه ۱۳۱۸آلبرلوبران رئیس جمهور فرانسه هیاتی فوق‌العاده به ریاست «ژنرال ماکسیم وگال» فرمانده کل نیروهای فرانسه در سوریه و لبنان را به تهران فرستاد تا ضمن شرکت درجشن‌های عروسی ولیعهد از رضاشاه عذرخواهی و رفع کدورت كند. رضاشاه نیز این عذرخواهی را پذیرفت و روابط ایران و فرانسه در خرداد ۱۳۱۸ به سمت عادی شدن حرکت کرد و سفارتخانه‌ها نیز بازگشایی شد.

  جنگ جهانی اول و قطع رابطه با متفقین

این روند قهر و آشتی‌ها در فضای دیپلماتیک جهان روند خاصی به خود گرفته بود تا اینکه جنگ جهانی اول به وقوع پیوست و ایران به وسیله متفقین اشغال شد. در شهریور۱۳۲۰با اشغال خاک ایران توسط متفقین دولت فروغی تحت فشار «آنانو» برای همراهی و به سبب اینکه حضورمتفقین اشغال تعبیرنشود طی اعلامیه‌ای که توسط «سهیلی» وزیروقت امورخارجه به مجلس برده و مصوب کرده بود به دولت‌های محور، اعلام جنگ و به متفقین پیوست. در پی این اعلامیه ایران تمامی روابط خود با آلمان نازی، مجارستان، ایتالیا و رومانی را قطع و سفارتخانه‌های خود را در این کشور‌ها بست و به سفرای آنان درتهران یک ماه فرصت داد تا خاک ایران را ترک کنند. درسال ۱۳۲۳ نیز ایران به ژاپن اعلام جنگ کرد و سفارت خود درتوکیو را تعطیل و یک ماه به کارکنان سفارت ژاپن در تهران فرصت داد تا خاک ایران را ترک کنند. سرانجام پس از جنگ جهانی مجددا سفارتخانه‌هابه صورت متقابل بازگشایی شد.

  روابط ایران و اسرائیل قبل از انقلاب

بعد از جنگ‌های جهانی که آلمان در کارخانه‌های آدم سوزی یهوی‌ها را از بین برد، اروپا به بهانه‌ای جلوی اعتراض یهودی‌ها دولت جعلی را با نام اسرائیل درسال۱۹۴۸ پدید آورد. در‌‌ اوایل تاسیس اسرائیل، تمامی کشورهای مسلمان به مخالفت با این مولود نامشروع پرداختند و هیچکدام حاضر به رسمیت شناختن آن نشدند. درسال۱۳۲۷ «ساعدمراغه‌ای» نخست وزیر وقت ایران با دریافت رشوه به صورت موقت اسرائیل را به رسمیت شناخت و دو دولت اقدام به تاسیس نمایندگی درتهران و بیت المقدس کردند. با روی کارآمدن دولت دکترمحمدمصدق درسال۱۳۳۰این دولت به رسمیت شناختن اسرائیل را پس گرفت و ضمن برچیدن نمایندگی ایران در بیت المقدس کارکنان نمایندگی اسرائیل در تهران را اخراج كرد.

 با آغاز ملی شدن صنعت نفت در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹، کارشکنی انگلیسی‌ها علیه مصالح ملت ایران آغازشد. دولت دکترمصدق با حسن نیت پای در این کار زار نهاد و حتی حاضر به پرداخت غرامت به شرکت «bp» انگلیس شد. این اقدامات در روابط ایران و انگلیس تاثیر مثبتی نداشت و مصدق هر روز بیشتر با دسیسه‌های بریتانیا مواجه می‌شد. مصدق در برابر تحریکات روز افزون سفارت بریتانیا که با کمک عوامل داخلی‌اش به کانون توطئه تبدیل شده بود، به پیشنهاد دکترحسین فاطمی راهی جز قطع روابط پیش روی خود ندید. بنابراین در۳۰مهر۱۳۳۱سفارت ایران درلندن تعطیل و به کارکنان سفارت بریتانیا یک هفته مهلت داده شد تهران را ترک کنند. تعطیلی سفارت‌ها تا دولت کودتا درسال۱۳۳۴ادامه یافت.

  انقلاب و روابط ایران و جهان

خیزش‌های مردمی سبب انقلاب اسلامی در ایران شد و در ۲۵ بهمن ۵۷ یعنی تنها ۳ روز پس ازپیروزی انقلاب سفارت آمریکا برای چند ساعت به اشغال نیروهای چریکی چپ درآمد که با دخالت دکتر ابراهیم یزدی غائله خاتمه یافت. این پایان ماجرا نبود و در۱۳آبان۱۳۵۸با بالارفتن دانشجویان پیروخط امام از دیوار سفارت آمریکا این سفارت برای همیشه تعطیل و دولت آمریکا نیز به کارکنان سفارت ایران سه روز مهلت داد تا خاک آن کشور را ترک کنند. از آن تاریخ تاکنون سفارت سوییس درتهران حافظ منافع آمریکا و الجزایر و پاکستان متقابلا این کار را برای ایران انجام می‌دهند. ناگفته نماند که بعد از این اتفاقات کشورهای غربی نیز روابط خود را  یک طرفه قطع کردند و بعد از مدتی خودشان پشیمان شدند و مناسبات را از سر گرفتند. با نگارش کتاب ضاله "آیات شیطانی" توسط سلمان رشدی و صدور فرمان تاریخی امام خمینی (س) که منجر به خروش مسلمانان درتمام دنیا وحتی خود بریتانیا شد، روابط دوکشور مجدد روبه سردی و تنش رفت و سرانجام با فرمان امام (س) سفارت ایران درلندن تعطیل و دولت بریتانیا هم با فراخواندن اعضای سفارتش در تهران به صورت رسمی سفارتخانه را تعطیل کرد. این تخاصم وتنش تا اوایل دولت هاشمی رفسنجانی ادامه داشت و با مذاکرات دکتر علی اکبرولایتی وزیرامورخارجه وقت مجددا سفارتخانه‌های هر دو کشور بازگشایی شد.

  سفارت انگلیس و بار‌ها قطع روابط

بریتانیا بیشترین تنش را در سیاست خارجی با ایران داشته است و در آذرماه۱۳۹۰ گروهی از دانشجویان معترض مقابل این سفارت تجمع کرده و در ادامه با بالا رفتن از دیوار سفارت ضمن تخریب اموال وتسخیر سفارتخانه پرچم بریتانیا را پایین آوردند. درپی این اتفاق دولت بریتانیا سفارت خود در تهران را تعطیل و با تعیین ضرب الاجل کارکنان سفارت ایران درلندن رامجبوربه ترک خاک این کشورکرد که در ‌‌نهایت با روی کارآمدن دولت دکترحسن روحانی و آغاز دیپلماسی باز این دولت رسما پرچم دو کشور برفراز ساختمان سفارتخانه‌ها به اهتزاز در آمد.

  کانادا و کاسه داغ‌تر از آش

دولت کاناداپس از اشغال سفارت انگلیس و با بهانه‌های حقوق بشری اقدام به قطع روابط با ایران و تعطیلی سفارتش در تهران و تعطیلی سفارت ایران درکانادا کرد. که هنوز هم گشایشی در این مورد حاصل نیامده است. به نظر می‌آید تعطیلی سفارتخانه و قطع روابط دیپلماتیک درهیچ تخاصمی نمی‌تواند دائمی باشد و شاید به عنوان محملی اعتراضی درکوتاه مدت کاربرد داشته باشد. نکته‌ای که در اینجا مورد تامل است، قطع گفت‌و‌گو و گرایش به سوی نزاع بعد از بسته شدن سفارتخانه‌ها در کشورهای گوناگون است.