انقلاب نبايد نیروهای خود را تنها بگذارد

 

ده‌نمکي: از جايي آغاز کرديد که تصميم داشتم در مورد آن سکوت کنم.

تابناک: نه، واقعاً اين مسئله‌اي است كه خوب به آن پرداخته نشد و با همه تلاشي که شما کرديد، به نظر من در حق شما و كل عوامل فيلم ظلم شد. حالا اصلاً وارد اين بحث نمي‌شويم که گزارش رسيده به هيأت انتخاب چطور بود يا اينكه مثلاً محتواي فيلم با نوع نگاه دبير جشنواره و ديگر اعضا كه خودشان ادعاي حزب‌اللهي بودن دارند چه مشكلي داشت؟

 

ده‌نمکي: اتفاقاً من فکر مي‌کنم يکي از بخشهايي که درباره فيلم حساسيت‌برانگيز بود، محتواي فيلم بود. حال آنچه كه گذشت تا اخراجيها در بخش سوداي سيمرغ گنجانده نشد، از اين قرار بود كه ما در ابتداي امر اصلاً فکر نمي‌کرديم که کسي از روابط عمومي پيگير اين باشد که اين فيلم به جشنواره برسد. چون طبيعت جشنواره اين است‌که برنامه‌ريزي مي‌کند و دايماً با روابط عمومي و لابراتوار در تماس هستند که فيلم‌ها کي به جشنواره مي‌رسد تا آن را در ليست پخش فيلم قرار دهند اما در مورد اخراجي‌ها، هيچ احساس پيگيري نمي‌کرديم، با خود ما هم هيچ تماسي گرفته نمي‌شد و احساس مي‌کرديم بي‌رغبتي خاصي از سوي دبيرخانه حاكم است، و ما هم براي اينكه بهانه‌اي نباشد يک نسخه 95 دقيقه‌اي را به صورت خام تحويل دبيرخانه جشنواره داديم، چون کساني که قرار بود فيلم را ديده و انتخاب كنند، آن را به لحاظ فني می بينند، يک مقداري از دکوپاژ، خط سير داستان و مسائل فني را نگاه ‌کنند و در همان نگاه اول متوجه ‌شوند که فيلم قابليت ورود به جشنواره را دارد يا خير؟ اما در کمال ناباوري فيلمي که از لحاظ بازيگري پربازيگرترين فيلم بوده و از نظر پروداکشن و خلاقيت‌هاي رايانه‌اي از سطح بسيار بالايي برخوردار است، جدي گرفته نشد و حواشي ای به وجود آمد که به صورت غيررسمي به گوش ما مي‌رسید. مثلاً يکي از اعضاي هيأت انتخاب با گارد قوي ايستاده بود كه نگاه سليقه‌اي در كار نبوده و لذا يک بار از ضعف فيلم سخن گفتند، يک بار از ساختار، يک بار از وهن ارزش‌ها و يک بار هم يکي گفته بود مگر از روي جنازه‌ام رد شويد که بگذارم اين را نمايش بدهيد. آن موقع تماسي با يکي از مسئولان سينما گرفتم و گفتم يک فيلم ارزش اين را ندارد که از جنازه کسي رد شويم اگر واقعاً اين باعث اختلاف بين شماست، ‌حاضريم اعلام کنيم که فيلم نرسيد. اما هرچه جلوتر رفتيم، ديدم که واقعاً اراده‌اي هست که نمي‌خواهد فيلم به جشنواره برسد و من هم روي دنده لج افتادم که بايد اين فيلم برسد و نسخه‌ کامل 120 دقيقه‌اي را به دبیرخانه تحویل دادیم و به رغم محرمانه بودنش خود رئيس در مصاحبه ای در سيما اعلام کرد که من رفتم فيلم کامل را ديدم و ديدم که دارد آماده مي‌شود به جشنواره برسد.

من همان جا به مسئولان امر گفتم اگر بهانه اين است، درخواست مي‌کنيم که هيأت انتخاب نسخه کامل فيلم را ببيند که نپذيرفتند. اين در حالي است که در همان موقع برخي از فيلم‌هايي که هنوز به جشنواره نرسيده بود اعلام مي‌کردند که جزء بخش مسابقه است. در هر حال من نمي‌توانستم مثل ديگران عمل کنم. مثلاً برخي دوستان به رئيس‌جمهور اعتراض کردند به جز من، چرا كه احساس کردم هر اتفاق ديگري الآن بيفتد مي‌گويند فيلم از رانت حكومتي استفاده کرده است. به هر حال از دو طرف ما در تنگنا قرار گرفتيم نه مي‌خواستيم خارج از قانون باشد و نه مي‌دانستيم كه در بالا با ضابطه با ما برخورد مي‌شود. در نهايت فيلم را در بخش فيلم‌هاي اول و دوم گذاشتند و با اخراجي‌ها و همه چيزمان به گونه‌اي كاملاً پيشگيرانه برخورد شد. حال اگر بعضي‌ها اسمش را نگذراند توهم توطئه، به نظر من توطئه‌اي كه براي ما سياسي‌ها شناخته شده و معني دار است بر ضد ما شكل گرفت. در واقع چيدمان به گونه‌اي بود که فيلم، حداقل در بخش مسابقه نباشد. چون در اين صورت اتفاق خاصي برايش نمي‌افتد، مورد ارزيابي قرار نمي‌گيرد ،کمتر ديده مي‌شود، در سينماهاي محدودتري اكران مي‌شود، در بخش آراي مردمي گنجانده نمي‌شود و حتي اگر گنجانده هم شود در دو روز اکران آخر اتفاقي برايش نخواهد افتاد که عملاً هم همينطور شد. روزهاي آخر هم که فيلم رسيد با استقبال شگفت‌انگيز مردم روبه‌رو شد كه مجبور شدند به اکران‌هاي 4 و 5 صبح بکشند. با اين حال آراي سانس‌هاي فوق‌العاده را جزء آرا حساب نمي‌کنند. در نهايت هم جايزه ويژه هيأت داوران را در نظر گرفتند که در همين جا هم روزنامه‌هاي اصلاح‌طلب اسمش را گذاشتند جايزه مشکوک که همين جايزه را براي عيار 14 هم دادند که در آنجا کسی اعتراضی نکرد.

 

به هر حال من فکر مي‌کنم دو دليل عمده وجود داشت؛ يکي اينكه چون شيوه دنباله‌سازي در سينماي دنيا معمولاً با شکست روبه‌رو مي‌شود و معمولاً کارهاي ضعيف‌تري نسبت به اولي درمي‌آيد اينها با رسيدن اخراجي‌هاي 2 كه اين روال را تغيير داد مخالفت كردند.
چند ويژگي مهم اين فيلم:
1. اين‌که يك فيلم جنگي رکورددار توليد در سينماي ايران شده و در چهار ماه توليد و آماده اكران شده است، در سينماي ايران بي‌سابقه است.
2. از لحاظ ساختاري از بسياري از فيلم‌هاي ساختگي جشنواره قوي‌تر بود.
3. استفاده از تکنولوژي دوربين ديجيتال پیشرفته SI2K که الآن در سينماي هاليوود دارد استفاده مي‌شود.
4. استقبال مخاطب چون خيلي‌ها فکر مي‌کردند اخراجي‌هاي 1 تصادف بوده و ديگر اين اتفاق نخواهد افتاد.
5. مضمون فيلم که يك طنز سياسي قوي همراه با هجو دشمن بود و روحيه ملي را در مخاطب زنده کرد؛ شاهد آن همان اتفاقي است که در سينماها بعد از پايان فيلم، سرود اي ايران را همه با هم و در کنار همديگر مي‌خوانند و اين اتفاقي است که هيچ وقت در تاريخ سينماي ايران روي نداده و با اخراجيها در سال وحدت ملي و انسجام اسلامي که آقا فرمودند، اتفاق افتاد. ولي خب به هرحال برخي مغرضانه با مضمون فيلم مشکل دارند و يک سري هم حاسدانه با عوامل فيلم.

ده‌نمکي: فکر کنم حلوا حلوايش مي‌کردند.

تابناک: شما پيشتر با اين دوستان برخورد داشته‌ايد؟

ده‌نمکي: من نه، معمولاً آدم‌هايي با ما دشمنند که ما را هم نديده‌اند.

تابناک: آقاي ده‌نمکي بگذاريد به قول هنرمندها يک فلش‌بک بزنيم به عقب و کمي هم از خودتان بپرسيم. کمي در مورد خودتان بگوييد و به ما بگوييد که آقا مسعود چرا اينقدر «شر» است؟ هرجا که وارد مي‌شود، پايش را روي دم کساني مي‌گذارد که هميشه جنجال به پا مي‌شود و هميشه حرفش به قول معروف با خيلي از مخالفان روبه‌رو مي‌شود.

ده‌نمکي: من شرّم؟ واقعاً؟ به قيافه‌م مي‌خورد که شر باشم؟

تابناک: قيافه‌تون که نمي‌خورد ولي از سوابق شما، از روزنامه‌نگاري‌هايتان، مستندها و فيلم اخراجي‌هاي يک و دو همه و همه ...

ده‌نمکي: والله حقيقت امر اين است که شايد تعبير شهيد مطهري(ره) که مي‌گويد قطار تا در ايستگاه است، کسي با آن کاري ندارد، وقتي حرکت مي‌کند،‌ همه به آن سنگ مي‌زنند، در مورد من صادق باشد. من حرکت را به مبارزه تعبير مي‌کنم و برخلاف وضع موجود شنا کردن، شايد اين حرف‌ها تکراري باشد ولي به نوع نگاه ما برمي‌گردد. پس از جنگ من فکر کردم در جمله معروف شهيد باکري (رزمنده‌ها بعد از جنگ سه دسته مي‌شوند، يا پشيمان مي‌شوند، يا غرق در دنيا مي‌شوند و يا دق مي‌کنند) و من همیشه می گفتم يک دسته چهارمي هم وجود دارد که غصه مي‌خورند، پشيمان نمي‌شوند، غرق در دنيا هم نمي‌شوند ولي با وضع موجود هم مبارزه مي‌کنند. همان تعبيري که امام(ره) دارند که «جنگ ما جنگ عقيده است، مرز و جغرافيا نمي‌شناسد.»

در واقع براي اين آدم‌ها جنگ تمام نمي‌شود که فرصت غصه خوردن را داشته باشند و ايشان هميشه در حال جنگ هستند. معمولاً غصه مال شب بعد از عمليات است. بچه‌هايي که از عمليات برمي‌گشتند حالا جاي خالي بچه‌ها و... بعد آدم بدنش داغ است متوجه نمي‌شود چه کساني رفتند و چه کساني ماندند. پس از عمليات که تهران مي‌آمديم و عکس‌ها، پوسترها و اعلاميه‌ها را مي‌ديديم، تازه متوجه مي‌شديم که چه شده است. در حالت مبارزه اعتقادي هم همين حالت را دارد. پس از جنگ بين انتخاب ديروز و افتخار امروز من التهاب امروز را انتخاب کردم. بايد مبارزه کرد و اين با وضع موجود فرق زيادي دارد. با همين مبارزه‌اي که بود و هست و امام از آن با عنوان جنگ فقر و غنا تعبير مي‌کند. شايد ديروز اگر بود همه براي آدم دست مي‌زدند و پس از عبور از ميدان مين براي آدم دسته جانبازي تشکيل داده و برايش گريه هم مي‌کردند.
ولي در عالم سياست وقتي شما قرار است خط را بشکني، ديگر کسي براي تو کف نمي‌زند. همه «هو» مي‌کنند. خودي و غيرخودي. اما وقتي خط شکست، وقتي خواستند پرچم را نصب کنند، ‌روي کول شما نصب مي‌کنند. به هر حال من سعي کردم در اين عرصه مبارزه با يک مباني مشخصي وارد شوم که اين مباني تابع احساس، عواطف و افراد نباشد. پابند جناح‌ها و اشخاص نباشد، ايمان و اعتقادم به انقلاب، يعني ملاک و معيارم حق باشد نه افراد. به همين دليل يک روز مي‌گويند چپ هستم، يک روز مي‌گويند راستم، يک روز مي‌گويند نفوذي هستم. هم حزب‌اللهي فحش مي‌دهد، مداح از پشت بلندگو اعلام مي‌کند که خواندن نشريه‌‌اش و ديدن فيلمش حرام است ... در حالي که بسياري از اين آدم‌ها آن موقع که ما اين کارها را مي‌کرديم اين کارها را سياسي و خطي شدن و بد مي‌دانستند. اما الان خودشان سردمدار اين حرکت‌ها شدند. خيلي هم خوب است. يا مثلاً آن موقع که من مي‌خواستم نشريه دربياورم، خيلي از طيف‌هاي حزب‌اللهي مي‌گفتند، سايت و نشريه سوسول‌بازيه، اما «شلمچه»، نخستين نشريه رنگي را ما درآورديم. يا قبلي‌ها را حتي طيف‌هاي همراهمان هم برنمي‌تابيدند. چه، اين کار ارزشي ندارد و اتفاقاً بعد همه شدند اين‌کاره و از روي ما رد ‌شدند، جالب اين‌که ....

تابناک: حق آب و گل هم رعايت نکردند...

ده‌نمکي: بله دیگه، از نردباني بالا آمدند و حالا نردبان را از سرشان باز مي‌کنند. من سعي کردم کارهايي که ديگران نمي‌کنند انجام دهم. هرجا احساس کردم آدم‌هاي بهتر و قوي‌تري کاري انجام مي‌دهند من کناره گرفتم، ‌حتي آن کاري هم که آغاز کردم اگر احساس کردم يک عده قوي‌تر دارند انجام مي‌دهند، من ديگر ادامه ندادم ... حالا لطف خدا هم هست ديگر. مثلاً صحبتهاي زيادي بعضاً گفته مي‌شود که مثلاً عقبه اين کار چيست؟ مگر مي‌شود بدون پشتوانه نشريه درآورد؟ اما ما انجام داديم و شد. يعني جوري بود که خودش خودگردان مي‌شد و جريان‌سازي مي‌كرد. «شلمچه» را بستند، جبهه راه افتاد. دو برابر آن تيراژ داشت يا مثلاً مستند فقر و فحشا درست موقعي که وقت مبارزه با مفاسد اقتصادي و بحث عدالت مطرح بود، من فکر مي‌کردم تعبيري که امام از هنر متعهد دارد و مي‌گويد هنري متعهد است که بيانگر جنگ فقر و غنا باشد، دفاع از مظلوم در برابر ظالم باشد، من هرچه گشتم ببينم خب چه کسي دارد اين کار را انجام مي‌دهد، ديدم كه همه امکانات در خدمت سوژه‌هاي بي‌خطر تاريخي‌ است چون کسي ريسک نمي‌کند آبرويش را براي عدالت بگذارد. اما وظيفه هنر همين است که من آن لحظه، لحظه انتخابم بود که بين آبروي دو دهه قبل خود و ورود به اين سوژه يکي را انتخاب کنم، در نهايت ساخت آن را انتخاب کردم با اين هدف که تبعات بي‌عدالتي و فاصله طبقاتي در جامعه مصداق‌يابي شود. يعني از کلي‌گويي و خواندن خطبه‌هاي قشنگ دست برداريم. اما نكته آنجاست كه وقتي وارد حوزه مصداق مي‌شوي سريعاً با انگ و برچسب و دادگاه و اين حرف‌ها مواجه مي‌شوي. تقريباً من يادم نمي‌آيد کاري را انجام داده باشم که به خاطرش دادگاه نرفته باشم و به خاطرش «هو» نشده باشم. از «شلمچه» بگير که به خاطر آن چند بار دادگاه رفتم تا توقيف شد و بعد «جبهه». «فقر و فحشا» به دادگاه رفت و توقيف شد. کتابش را نوشتم، توقيف شد. «اخراجي‌ها» را ساختيم، آن بلا در جشنواره سرش آمد. اين در حالي است که به هر حال نخبگان و چهره‌هاي شاخص نظام از اين آثار در همان مقطع يا به هر حال بعد از آن حمايت کردند و حداقلش اين است که گفتند در مسير نظام بوده است، کمک معنوي کردند، اما اينکه اين حمايت منجر به حمايت عيني بشود، نشد، يعني من اصلاً توقع نداشتم که اين اتفاق بيفتد.

تابناک: هميشه شايد توقع بوده که کارهاي ده‌نمکي بايد خيلي راحت از اين فيلترها عبور کرده و مجوز بگيرد، چون هم‌پاي نظام و از بچه‌هاي جبهه و جنگ است. خودش را مدافع نظام ‌دانسته و مدافع حريم ولايت مي‌داند، اما مي‌بينيم که هميشه برخوردهاي برعکسي شده، ما اين دوگانگي را چگونه توجيه کنيم؟

ده‌نمکي: البته به تعبير من براي زدن حرف متفاوت هيچ وقت جلوي پاي آدم فرش قرمز پهن نمي‌کنند.

تابناک: نكته همين جاست، چون اين حرفها خيلي حرف‌هاي متفاوتي نبوده، بلكه حرف‌هاي انقلاب بوده.

ده‌نمکي: حرف‌هاي انقلاب بوده اما به هر حال ساختارشکن بود مثلاً در مورد فحشا در کشور ما ده، بيست فيلم ساخته شده و در جشنواره مجوز گرفته و به آن جايزه داده‌اند، اما «فقر و فحشا»ست که بايد دادگاه برود، چون از معلول مي‌خواهد به علت برسد.
«کدام استقلال؟ کدام پيروزي» يک مستند سياسي پرافتخار سينماي ماست و اينها كه پز مي‌دهند و مي‌گويند خانه خدا در زمان خودش زلزله بود که مخاطب عام جذب شد، اين در حالي است که «فقر و فحشا» پرمخاطب‌تر از خانه خدا بود و پرمخاطب‌ترين مستند سينماي ايران شده، حتي «کدام استقلال؟ کدام پيروزي؟» سه ميليون بار در اينترنت دانلود شد و نخستين مستندي است که در شبکه ويديوئي هم‌پاي فيلم‌هاي داستاني مخاطب دارد. در همه دانشگاه‌ها هر روز اکران مي‌شود يا اخراجي‌هاي 1 با وجود اين‌که اين همه به آن فحش مي‌دهند، رکورد تاريخ سينماي ايران را شکست. دشمن را وادار به يک اعترافي کرد که «لس‌آنجلس‌تايمز» آمريکا مي‌گويد: «اخراجي‌ها» محاسبات آمريکا درباره نسل جوان ايران را به هم ريخت. در حالیکه کافی بود فقط يک هفته‌نامه سطح پايين آمريکايي درباره يک فيلم ايراني چنين تحليلي کند تا اينجا برايش بزرگداشت بگيرند. آيا کاري که اين فيلم کرد، از يک وزنه‌اي که که يک وزنه‌بردار برداشته، کمتر است؟

با اين تفاصيل خودم هم نمي‌فهمم چرا بايد اينقدر تاوان بدهم؟ براي حرف‌هايي که حرف‌هاي انقلاب است، هم از دشمن بايد بخورم ـ شما ببينيد اپوزيسيون خارج چه مي‌گويند. سه بار صداي آمريکا عليه آن فيلم مي‌سازد. با کدام فيلم اين کار را مي‌کنند؟ صبح تا شب راه افتاده‌اند به عکس و اسم من به‌اندازه سران نظام فحش مي‌دهند ـ و هم در داخل از روزنامه راديکال اصولگرا بگير تا طيفهاي ديگر دائم فحش مي‌دهند.
اينها در حالي است كه در اخراجيها وقتي كفش مي‌رود روي عکس صدام، ملت هورا مي‌کشند، وقتي يکي از منافقين را مي‌زنند، همه دست مي‌زنند. در سالي که اروپا دارد منافقين را از ليست ترور حذف مي‌کند در ايران فيلمي ساخته شده كه به طور تصادفي، منافقين و صدام را هجو کرده و مخاطب بيست سال پس از جنگ با آن همراه شده است، اما به جاي افتخار به آن توي سرش مي‌زنند.

تابناک: اين يعني انقلاب در بدنه هنري وارد نشده است؟

ده‌نمکي: نمي‌خواهم خيلي بدنه هنر را نقد کنم. ولي متأسفانه يک عده فرصت‌طلب جاي هنر انقلابي را گرفته‌اند.

تابناک: به نظر مي‌رسد بسته عمل کردن در سينما برعکس است يعني ما همه جا نگرانيم از اين‌که نيروهاي سکولار وارد شوند اما در سينما ترس از ورود نيروهاي مذهبي است.