فیلم: از میرزا عباس‌خان مهندس باشی تا دکتر محمدباقر قالیباف

بلد به مفهوم شهر و بلدیه نام قدیم شهرداری است؛ نهادی که در دوران توسعه تهران روز به روز بر اهمیتش افزوده شد و تا آنجا پیش رفت که شهردار پایتخت به یکی از قدرتمند‌ترین مردان کشور مبدل شد؛ رویدادی که البته درباره شهرداران شهرهای بزرگ بسیاری از کشورهای جهان رخ داد و مدیریت متروپول‌ها علاوه بر ساحات فرهنگی ـ اجتماعی، ساحت سیاسی نیز یافت.

بلدیه در لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه‌ای تعبیر شده که در هر شهر بر کار نظافت و خوبی آب و نان و چراغ و سوخت و خواربار صحت نظر دارد و این نهاد، هنگامی تشکیلش معنا یافت که ساختار شهری امروز شکل گرفت و شیوه‌های مدیریت روستایی و کدخدامنشی دیگر کفاف مدیریت شهر‌ها را نمی‌داد. با همین هدف «اداره احتسابیه» در دوره ناصرالدین شاه قاجار شکل گرفت و در ذیلِ «منصب»، نایب، فراش و سپور به خدمت گرفت. نخست دو شعبه «احتساب» و «تنظیف» افراد زیادی مصدر امور احتسابیه بودند که ظاهراً نخستین آن‌ها، میرزا عباس خان مهندس باشی بوده است.

میرزا عباس خان مهندس باشی

پس از استقرار مشروطیت، نخستین بلدیه قانونی تهران از سوی مجلس شورای ملی هنگام نیابت سلطنت علیرضا خان عضدالملک قاجار به ریاست دکتر خلیل اعلم‌الدوله ثقفی در عمارتی واقع در سبزه میدان ساخته شد. در واقع، نخستین بلدیه رسمی در زمان مظفرالدین شاه قاجار پایه‌گذاری‌ و هدف آن «حفظ منافع شهر‌ها و ایفای حوائج اهالی شهرنشین اعلام شد».

بر پایه قانون بلدیه (مشتمل بر ۱۰۸ ماده که در سال ۱۲۸۶ شمسی به تصویب رسید) ریاست بلدیه بر عهده رئیس انجمن بلدیه بود که از میان اعضای انجمن با اکثریت آرا‌ برگزیده می‌شد، ولی بعداً ریاست اداره بلدیه زیر نظر وزارت داخله انجام وظیفه می‌کرد و نخستین شخصی که بدین طریق حکم ریاست بلدیه تهران را گرفت، ابراهیم خان یمین‌السلطنه بود (از سال ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۹ شمسی). پس از کودتای ۱۲۹۹ با روی کار آمدن سید ضیاءالدین طباطبایی‌ رئیس‌الوزرا، اداره بلدیه از حالت انجمن شهری خارج شد و به صورت «شهرداری» وابسته به دولت گشت و ریاست این تشکیلات زیر نظر ریاست وزرا قرار گرفت و این گونه سدضیاء، شهردار تهران شد!

دکتر خلیل خان ثقفی اعلم الدوله از ۱۲۸۹ تا ۱۲۹۲ شهردار بود و سپس این کرسی را به ابراهیم خان یمن‌السلطنه منقح داد که ۷۲ ماه بین ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۹ این قدرت را در اختیار داشت. سپس در سال ۱۳۰۰ شمسی، نوبت به‌ گاسپار ایپکیان از سوی سید ضیاء رئیس بلدیه تهران شد. وی کارهای مهمی در تهران انجام داد؛ از جمله تأمین روشنایی خیابان‌های امیریه و لاله‌زار و استانبول، ساخت ساختمان بلدیه در بخش شمالی میدان توپخانه ‌که تا اوایل دهه ۴۰ پا برجا بود.

پس از گاسپار، سرتیپ آقاخان بوذرجمهری در سال ۱۳۰۲ شمسی شهردار تهران شد و به مدت طولانی در این سمت ‌ماند (۱۳۰۲- ۱۳۱۲ش). به رغم نقدهایی که به شیوه مدیریت دیکتاتورمآبانه‌اش وارد بود‌، چهره شهر را از حالت قلعه به چهره‌ای شبیه به شهرهای امروز نزدیک کرد.

پس از آن نیز نزدیک شصت شهردار تاکنون بر تهران مدیریت کردند که آخرین آن‌ها دکتر محمدباقر قالیباف بود؛ چهره‌ای که بار دیگر به ‌سمت شهردار پایتخت ایران در رقابتی تنگاتنگ پیروز شد و کرسی مدیریت یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای جهان را نگه داشت تا در صورت حفظ این مسئولیت در چهار سال پیش روی، رکورد ۱۲۰ ماهه مدیریت بر شهرداری تهران را که از ۱۳۱۲ تاکنون در اختیار بوذرجمهری بود، شکسته شود و ثبات مدیریتی بر این شهر پرچالش سایه افکند و احتمالاً روزهای دشوار‌تر از سال‌های پیش‌ را در بهشت ساکن باشد.

در همین زمینه «تابناک»، مشروح نشست امروز از جمله سخنان احمد مسجدجامعی، رئیس شورای شهر تهران و سخنان نمایندگان طیف‌های دوگانه فعال در انتخابات شهرداری را تقدیمتان می‌کند. ضمن آنکه در پایان تصاویری کمیاب از تهران قدیم تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران را به همراه تصاویر شهرداران تهران از آغاز تا کنون‌ ‌خواهید دید.