چگونه از مسمومیت با مواد شوینده جلوگیری کنیم

*توصیه های دکتر داود کریمی پزشک خانواده و متخصص داخلی درباره خانه تکانی

نرم‌نرمک بهار از راه می‌رسد. بوی باران و نسیم روح‌نواز عطر گل‌ها در میدان‌ها و کوی و برزن و باغچه‌های خانه نوید رسیدن فصل زیبایی را می‌دهد. حال و هوای شهر عوض شده، همه در حال شتاب هستند و تلاش می‌کنند به کارهای عقب‌افتاده سر و سامانی بدهند. کارهای بانکی، خریدهای انجام‌نشده، رسیدگی به امور خانه، برنامه‌ریزی برای سفر، فکر روزهای خوب تعطیلی، دید و بازدیدها و دیدن آن‌هایی که مدت‌ها ست انتظار این روزها را می‌کشند تا بتوانند فرصتی فراهم کنند برای این ندیدن‌ها و دوری‌ها. فکر بهار همیشه شیرین است. انگار بهار به هر شکلی که دیده شود زیباست و نویدبخش؛ نویدبخش خوبی‌ها و زیبایی‌ها. انگار نمی‌شود بهار را بد تصور کرد. نمی‌شود فکر بهار را با خبرهای بد به هم آمیخت. دلمان می‌خواهد وقتی از بهار می‌گوییم همواره خوبی باشد و زیبایی اما چاره‌ای نیست باید گاهی هم هشدار بدهیم. گاهی هم آمار خبرهای بد و ناگوار را بدهیم. دلمان نمی‌خواهد این‌گونه باشد اما چاره‌ای نداریم. این‌ها را فقط برای آگاهی بیشتر می‌گوییم شاید این هشدارها آمدن بهار را برای همه خانواده‌ها شیرین‌تر کند. شاید اطلاع و آگاهی بیشتر بتواند جلوی حوادث را بگیرد و نگذارد شیرینی و دلچسبی این ایام به کام خانواده‌ها تلخ شود.

مسئولان اورژانس خبر از بالارفتن آمار مسمومیت با مواد شوینده و سقوط از ارتفاع می‌دهند. اورژانس تهران اعلام کرده: هرساله با شروع خانه‌تکانی ماموریت‌های اورژانس به علت سقوط و مسمومیت با مواد شوینده افزایش پیدا می‌کند، بنابراین به افراد توصیه می‌شود که هنگام خانه‌تکانی از نردبان‌های مقاوم و استاندارد استفاده کنند و هنگام شست و شو از پوشیدن دمپایی‌های ابری که باعث سر خوردن فرد می‌شود جدا خودداری کنند. وی با بیان این‌که بعد از سقوط و شکستگی‌ها مسمومیت با گازهای متصاعد‌کننده از مواد شوینده دومین حادثه این ایام است گفت: مخلوط کردن مواد شوینده باهم بسیار خطرناک است چراکه باعث آزاد شدن گاز کلر شده و همین گاز می‌تواند در افراد باعث مشکلات تنفسی شود. دکتر سید داود کریمی پزشک خانواده و متخصص داخلی درگفت‌وگو با بهار درباره بالا رفتن آمار مسمومیت و مشکلات تنفسی گفت: بیشترین مورد مسمومیت‌ها به ماده شوینده «وایتکس» مربوط می‌شود. کارشناسان بهداشتی بارها هشدار داده‌اند که استفاده نادرست و بیش از حد مواد شوینده شیمیایی منجر به مشکلات متعددی از جمله اختلالات تنفسی، مشکلات پوستی و حتی آسیب به چشم می‌شود. آسیب‌های تنفسی و به‌ویژه آسیب به حنجره شایع‌ترین عارضه استفاده بی‌رویه از مواد پاک‌کننده‌ها به شمار می‌رود. مواد پاک‌کننده به دلیل ایجاد گاز یا بخار، خطرناک هستند.

میزان ابتلا به اختلالات تنفسی ناشی از استفاده از این مواد شوینده مانند اسپری‌های پاک‌کننده در افراد مبتلا به آسم بیش از سایر افراد است. ماده موثر مواد پاک‌کننده دارای ترکیباتی مانند کلر است که به سرعت تبخیر شده و منجر به آسیب به حنجره می‌شود.

وی همچنین افزود: استفاده از مواد سفیدکننده در فضای بسته حمام و دستشویی به علت ایجاد گاز کلر، موجب تحریک راه‌های هوایی و در نهایت به مسمومیت استنشاقی منجر می‌شود که با علایمی مانند سرفه، خس‌خس سینه و تنگی نفس به‌ویژه در افراد دارای زمینه بیماری‌های ریوی، همراه خواهد بود. عواملی مانند بالا بودن سن و داشتن بیماری‌های قلبی و ریوی احتمال ابتلا به این نوع مسمومیت را افزایش می‌دهد هرچند شدت مسمومیت به مدت‌زمان تماس، میزان تماس و نوع ماده شوینده و چگونگی استفاده از آن‌ها بستگی دارد.

گاهی افراد برای پاکیزگی بیشتر سطوح سرامیکی از مخلوط وایتکس و ترکیبات اسیدی بسیار قوی مانند جوهر نمک استفاده می‌کنند که به علت برخی فعل و انفعالات شیمیایی موجب آزاد شدن بیشتر گاز کلر و در نتیجه تشدید علایم مسمومیت می‌شود.

مشکلات پوستی

دکتر کریمی یکی دیگر از مشکلاتی را که این روزها برای افراد پیش می‌آید مشکلات پوستی دانست و گفت: یکی دیگر از عوارض استفاده نادرست از این مواد، ایجاد مشکلات پوستی و مخاطی است که علت آن، خاصیت سوزانندگی خفیف مواد شوینده است. مواد شوینده در نتیجه تماس طولانی با سطح پوست آن را تحریک می‌کند و حتی ممکن است منجر به زخم و بیماری‌های پوستی شود.

در روزهای پایانی سال، مشکلات ناشی از تماس مستقیم پوست دست با مواد سفید‌کننده و پاک‌کننده و حتی تماس زیاد با آب و رطوبت به شدت افزایش می‌یابد. اگزما شایع‌ترین بیماری پوستی ناشی از تماس پوست دست با مواد شوینده و آب به مدت زیاد است که با علایمی مانند خارش، قرمزی و خشکی پوست و تاول‌های ریز همراه است.

علایم این بیماری اغلب در کف دست و روی نوک انگشتان بروز می‌کند و گاهی فاصله میان انگشت حلقه و کناری را در برمی‌گیرد و ضایعه‌ای به شکل پیش‌بند تشکیل می‌شود که به اگزمای پیش‌بندی معروف است. از سوی دیگر کار زیاد دست با آب و مرطوب بودن آن به مدت طولانی به بروز بیماری‌های قارچی پوستی منجر می‌شود. در صورت درمان نشدن به موقع این نوع بیماری، پوست ملتهب شده و ترک می‌خورد. به گفته متخصصان پوست، در این حالت برای پیشگیری از بدتر شدن اختلالات پوستی و کاهش خشکی پوست، می‌توان از کرم‌های حاوی اوره، گلیسیرین و وازلین، استفاده کرد.

وی در توضیح این نکته که چه توصیه‌هایی می‌توان به زنان خانه‌دار در این روزها داشت، گفت: در زنان خانه‌دار و در بعضی مشاغل که افراد با مواد شوینده سروکار دارند به دلیل استفاده زیاد از این مواد، چربی ناخن کاهش یافته و کناره‌های پوست آن ریش‌ریش می‌شود که کندن پوست کناره‌های ناخن با دست سبب ایجاد عفونت و راه‌یابی میکروب به آن نقطه می‌شود. وی ادامه می‌دهد: استفاده از حلال‌ها مانند «تینر» هم برای پاک کردن، موجب از بین رفتن چربی پوست در محل تماس شده و به دنبال آن خارش، سوزش، زخم، ترشحات آبکی و چرکی ایجاد می‌شود که البته تماس مکرر با سفیدکننده‌ها هم این عوارض را به دنبال دارد. بنابراین استفاده از دستکش مناسب که مانع تماس پوستی شود، مهم‌ترین و بهترین روش پیشگیری از ایجاد این عوارض است. توصیه مهم این است که در این مورد، شست‌وشوی دست در پایان کار و استفاده از نرم‌کننده یا مرطوب کننده‌هاست.

علایم مسمومیت با مواد شوینده

اگر کودک در اثر مصرف مایعاتی مثل سفیدکننده‌ها (مثل وایتکس) یا جوهرنمک دچار مسمومیت شود، علایمی مانند قرمزی، ورقه‌ورقه شدن پوست و تورم دهان و سوزش در وی ایجاد می‌شود. علایم در مورد سفیدکننده‌ها و جوهرنمک معمولا مشترک است، ولی ضایعات در این دو مورد متفاوت است. سفیدکننده‌ها قلیایی و بسیار خطرناک‌تر از مواد اسیدی مثل جوهرنمک هستند و معمولا بافت را سوراخ و سوختگی شدید ایجاد می‌کنند، در صورتی که سوختگی اسیدی مثل جوهرنمک ممکن است سطح مخاط را بسوزاند و سوختگی منتشر و وسیع که دستگاه گوارش را درگیر کند، اتفاق نمی‌افتد.

در سوختگی با مواد شوینده، مهم‌ترین مسئله برای پزشک کنترل سیستم تنفسی و راه‌های هوایی است، زیرا احتمال سوختگی راه‌های هوایی خیلی بالاست و سوختگی در این نواحی باعث تورم می‌شود و در پی آن مسیر عبور هوا تنگ شده و بیمار دچار علایم کمبود اکسیژن در بدن خواهد شد که در این وضعیت مداخلات پزشکی خیلی جدی‌تر خواهد بود. در چنین مواردی لوله مصنوعی گذاشته و کمک تنفسی به فرد داده می‌شود و تنها توصیه‌ای که در سوختگی با مواد قلیایی مثل سفیدکننده‌ها به خانواده‌ها می‌توان کرد، این است که دادن شیر به فرد مسموم می‌تواند کمک‌کننده باشد، ولی در موارد دیگر هیچ اقدام خاصی از سوی خانواده‌ها نباید انجام گیرد.

آنچه در رابطه با مسمومیت با شوینده‌ها اهمیت دارد، مشکلات تنفسی است و خود شوینده خطر جدی برای بیمار ایجاد نمی‌کند، یعنی ممکن است ماده شوینده تنها داخل معده سوختگی سطحی ایجاد کند که درنهایت دفع می‌شود، ولی عوارضی که باید جدی گرفته شود تورمی است که در راه‌های هوایی ایجاد می‌شود.

در این مسمومیت‌ها به دلیل عدم جذب مواد توسط ذغال فعال نمی‌توان از این دارو استفاده کرد، اما باید بگوییم سوختگی‌های شیمیایی در داخل معده کمترین آسیب را می‌زنند، چون معده دارای اسید بسیار قوی‌ است. طبیعی است اسید ضعیف‌تر با ورودش به معده نمی‌تواند آثار مخربی داشته باشد و مواد قلیایی هم از این امر مستثنا نیستند و بعد از ترکیب با اسید معده اثر سوء مهمی نمی‌گذارند، اما آنچه در این بین دارای اهمیت است و مورد توجه خاص پزشکان قرار می‌گیرد، تحت نظر بودن بیمار از نظر سیستم تنفسی است.

اما گاهی هم در برخی بیماران دیده شده که ورود این مواد شیمیایی به روده، باعث سوختگی آن شده است که به دنبالش بیمار از درد شکم شکایت می‌کند. این علایم معمولا دیر ظاهر می‌شوند، به همین دلیل این بیماران حدود 6 تا 12 ساعت بستری می‌شوند و این همان زمانی است که اگر آسیبی به روده‌ها رسیده باشد، علایم به صورت درد شکم یا بی‌قراری ظاهر می‌شود.

پیشگیری از مسمومیت

دکتر داود کریمی در آخر توصیه‌هایی برای پیشگیری از مسمومیت در این روزها دارد و در توضیح این نکات چنین می‌گوید: کودکان، به‌خصوص کودکانی که تازه راه می‌افتند، بیشتر در معرض خطر مسمومیت قرار دارند. پس باید آن‌ها را همیشه تحت نظر داشته باشید، زیرا آن‌ها خیلی سریع عمل می‌کنند و لحظه‌ای غفلت ممکن است باعث مسمومیتشان شود. هرگز مواد شوینده‌ای مثل سفیدکننده‌ها از ظرف اصلی خودشان به ظروف دیگر مثل بطری‌های آب یا نوشابه منتقل نشود، چون حتی بچه‌های بزرگ‌تر هم ممکن است به جای نوشیدنی، آن را مصرف کنند. نگهداری از موادغذایی و شوینده‌ها در یک مکان موضوعی شایع بین خانواده‌هاست که این کار خیلی خطرناک و غیربهداشتی است، پس لازم است که این مواد را جدا از هم، در مکان‌های مختلفی نگه دارید. وی همچنین افزود: هنگام کار با مواد شیمیایی و شوینده‌ها نباید از کودکان غافل شد و آن‌ها را باید همواره زیرنظر داشت. با نزدیک شدن به ماه‌های آخر سال برخی از خانواده‌ها‌ درصدد رنگ کردن منزل خود برمی‌آیند. رنگ نقاشی و تینر یا نفت از مواد مسمومیت‌زا هستند. عدم توجه و غفلت والدین در چنین مواقعی می‌تواند آثار غیرقابل جبرانی داشته باشد. پس لازم است در چنین مواقعی بیشتر مراقب کودکانمان باشیم. در آخر هم باید این نکته را یادآور شد که هنگام بروز حادثه، دستپاچگی و به دنبال آن فراموشی، موضوعی کاملا شایع است، پس لازم است قبل از وقوع هر حادثه‌ای پیش‌بینی‌های لازم را انجام دهیم. بهتر است شماره تلفن پزشک کودک، شماره تلفن مرکز کنترل مسمومیت (09646) و شماره تلفن اورژانس (115) در کنار میز تلفن نصب شود.

منبع: بهار