دیپلماسی رسانه‌ای نجف زاده ای!

چندی پیش، خبرنگار سازمان صدا و سیما در فرانسه، به دلیل آنچه اخلال در نظم عمومی این کشور نامیده شد، از ادامه فعالیت در این کشور منع شد و به کشورمان بازگشت. هرچند این رخداد، به ظاهر امتیاز منفی برای یک سازمان رسانه‌ای به شمار می رود، با اندک تأملی درمی یابید که اقدامات این خبرنگار، نقطه عطفی برای فعالیت خبرنگاران سازمان صدا و سیما در بیرون از کشور به شمار آمد و باعث شد، پارادایم جدیدی از دیپلماسی رسانه‌ای توسط یک خبرنگار تعریف شود.

کامران نجف زاده در مدت کوتاه مأموریت خود در فرانسه، یکی از لژیونر‌های رسانه‌ای سازمان صدا و سیما بود که توانست در خط مقدم دیپلماسی رسانه‌ای، کارنامه موفق آمیزی داشته باشد. وی توانست با سبک خاص و نگاه ریزبینانه، موضوعات جذاب و مهمی را مطرح نماید که تا پیش از آن، بسیاری از مردم کشور فرانسه از آن آگاه نبودند.

گزارش‌های نجف زاده از فرانسه، بیشتر در برگیرنده مطالبی بود که تاکنون به دلایل گوناگون، تصویری از آنها منتشر نشده بود و به نوعی، خط قرمز اطلاعات و اخبار فرانسه به شمار می رفت.

نجف زاده با همه فشارها و محدودیت‌های پیش روی خود، توانسته بود گزارش‌هایی را درباره واقعیت دمکراسی در کشور فرانسه، ماجرای فرستادن خون‌های آلوده به ویروس ایدز، قاچاق اشیای عتیقه به موزه لوور فرانسه و موضوع نیروگاه هسته‌ای اوریدف را ـ که ۵۰ درصد سهام آن متعلق به ایران است ـ به تصویر بکشد.

عملکرد حرفه‌ای و تأثیرگذار این خبرنگار، سرانجام ماهیت اصلی این قبیل نظام‌های به ظاهر دمکرات را آشکار کرد و باعث شد، موضع گیری‌هایی از سوی صاحب نظران در این زمینه انجام گیرد، به گونه ای که سردبیر لوموند دیپلماتیک، جلوگیری از فعالیت خبرنگار ایرانی را کار احمقانه‌ای از سوی دولت نیکلا سارکوزی دانست.

«الن گریش» با اشاره به عملکرد مستقل نجف زاده و آگاهی از محدودیت‌های ایجاد شده برای وی، افزود: متأسفم که بگویم، روابط سیاسی بین دو کشور، موجب پدید آمدن این رویداد برای این خبرنگار شده است.

نجف زاده نیز پس از ورود به تهران اعلام کرد: آن فضای فرانسوی مبتنی بر دمکراسی و آزادی که برخی عوامانه در ذهن‌ها ساخته‌‌اند، حقیقت ندارد و من سند زنده آن هستم. در هجده ماه حضور وی در فرانسه، دشواری ها و محدودیت‌های بسیاری از سوی دولت فرانسه برای وی ایجاد شد؛ از جمله این که پس از مدتی از ورود وی به کاخ الیزه جلوگیری شد، در حالی که دو سه ماه اول، این اجازه صادر شده بود و حتی پس از مدتی، اجازه خروج از خاک فرانسه را از نجف زاده گرفتند.

نجف‌زاده در دوران هجده ماه فعالیت رسانه‌ایش توانست چهره دیگر دمکراسی غربی را به افکار عمومی فرانسه نشان دهد. در واقع، این عمل دولت فرانسه، نشان دهنده این واقعیت بود که با وجود این که دولت های غربی مدعی دمکراسی و جهان آزاد رسانه‌هاست، در عمل، چه اندازه به آن باور داشته و می‌توانند به آن پایبند باشند!

در مجموع، اخراج نجف زاده از فرانسه از سوی استراتژیست‌های رسانه‌ای، یک باخت بزرگ برای دستگاه سیاست خارجه فرانسه تلقی شده است. آنها بر این باورند، دولتی که از کمترین محبوبیت ـ بنا بر نظرسنجی‌های انجام شده ـ در بین مردم برخوردار است، با این گونه اقدامات، جلوه خود را بیش از پیش در اذهان عمومی مخدوش می‌نماید.

هم اکنون برای روشنتر شدن نقش خبرنگاران بیرون از کشور، در آنچه امروزه دیپلماسی رسانه‌ای تعبیر می‌شود، به نکاتی در این زمینه اشاره می‌کنیم:

• سیاستمداران این نکته را دریافتند که دیگر دوره دیپلماسی سنتی به سر آمده و شیوه و روش‌های سنتی در دستگاه سیاست خارجی به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای بین المللی باشد. آنها برای ماندن و ادامه تحرک سیاسی خود در عرصه بین المللی، هر روز ابعاد و توانمندی جدیدی را در حوزه رسانه کشف می کنند و به کار می‌گیرند، چرا که امروزه بر کسی پوشیده نیست که بار اصلی دیپلماسی و روابط دیپلماتیک، بر عهده رسانه‌ها گذارده شده و این رسانه هستند که می توانند پیام‌های سیاسی را به آسانی و با کمترین هزینه و جلوی چشمان باز میلیون‌ها مخاطب از مرزهای میان کشورها عبور داده و همزمان نگرش ها، عقاید و رفتار سیاسی مخاطبان را نیز با خود همراه سازند.

• خبرنگاران سهم چشمگیری در تصویرسازی‌های رسانه‌ای دارند. آنها با رصد کردن رفتار سیاسی دولت‌ها، بنا بر الگوی رفتار متقابل ـ که از اصول بدیهی و شناخته شده روابط دیپلماتیک است ـ و کاملا هدفمند، اقدام به پوشش خبری رویدادهای سیاسی، برجسته‌سازی‌ و تنظیم رفتار رسانه‌ای میان کشور محل مأموریت و کشور متبوع خود می کنند و اجازه نمی‌دهند تا شبکه‌های بین‌المللی، بی‌پروا و خارج از عرف به موضع‌گیری و تاخت و تاز علیه کشور دیگر بپردازند.

به عبارت روشنتر، دولت فرانسه باید به این نکته توجه داشته باشد که پخش گزارش‌های یکسویه و به دور از واقعیت از رخدادهای درونی یک کشور، می‌تواند با اقدام متقابل رسانه‌های آن کشور روبه رو شود.

• راه‌اندازی شبکه‌های ماهواره ای، تربیت صد‌ها دیپلمات در لباس خبرنگار و تلاش بی‌وقفه برای گسترش زیرساخت ها و شبکه‌های ارتباطی، توجیه منطقی و اصلی اختصاص بودجه‌‌های کلان توسط دولت‌ها به شمار می‌رود، زیرا عقب ماندگی در عرصه ارتباطات، باعث شکست در همه زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌شود و هر کشوری که در این زمینه عقب بیفتد و سیستم ارتباطی ناکارآمدی داشته باشد، نمی‌تواند در معادلات سیاسی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تأثیرگذار باشند و به تدریج، جایگاه خود را از دست می‌دهند.

• دولت‌ها برای پیشبرد اهداف خود، اقدام به ایجاد دفاتر رسانه‌ای و خبرگزاری‌ها در درون کشور‌های دیگر می‌کنند و با فرستادن خبرنگاران و گزارشگران، درصدد تحقق اهداف نهان و آشکار خود هستند. این دفاتر و خبرگزاری‌ها، فراخور موقعیتشان در بیرون از کشور، از امتیازات و فرصت های ویژه‌ای در عرصه دیپلماسی رسانه‌ای برخوردارند؛ شناسایی فرصت‌ها و تهدید‌ها در محل مأموریت، از مهمترین وظایف این دفتر و خبرگزاری ها است.

بنابراین، در زمانی که تکنولوژی های رسانه‌ای و ارتباطی، مدت زمان واکنش در مقابل رخدادها و اخبار بین المللی را به کمترین حالت خود رسانده، بدیهی است که رسانه‌ها، باید دارای کادر مجرب و مستقل باشند تا بتوانند در کوتاهترین زمان، بسته‌های دیپلماتیک را ارسال و دریافت کنند. برای این منظور، رسانه‌های دنیا تلاش می‌کنند، بیشترین اختیارات ممکن را به سردبیران و خبرنگاران ـ که در این محیط‌ها فعالیت می‌کنند ـ بدهند تا بتوانند در جنگ رسانه‌ای مفید باشند. در واقع، این افراد متخصص در تاکتیک‌ها و تکنیک‌های پوشش خبری، به عنوان لژیونر‌های رسانه‌ای در خط مقدم رویارویی رسانه‌ای قرار دارند.

* محمد اسماعیلی، کارشناس روابط بین الملل