هدف نهایی تکه‌تکه کردن ایران است/ گفتمان منطقه ای ایران صحیح بود/آماده انجام بدترین سناریوها از طرف اسراییل باشیم

نکته ای که می خواهم به آن اشاره کنم با موضوعیت ایران و مسئله رسانه و ایران و سیاست‌های رسانه‌ای است، ما دو مدل رسانه در دنیا داریم: ۱. مدل لیبرال دموکراسی، مبتنی بر آزادی بیان، مبتنی بر نقد، مبتنی بر گفتگو، با سازوکارهای مشخص؛ که لزوماً به معنای آزادی مطلق نیست، بلکه در آن ابزارهای مختلف کنترل وجود دارد، اما کنترل هوشمند و در یک اشل خاص. یک کتاب خیلی معروف از چامسکی به نام «فیلترهای خبری» وجود دارد که بیان می‌کند در رسانه‌های آزاد خبری بلوک غرب، هر خبری که فکر می‌کنید می‌شود راحت بیان کرد، تا به گوش مردم برسد، از هفت فیلتر مختلف عبور می‌کند. یعنی در نظام غربی یک مدل برای تبلیغات، اطلاع‌رسانی و آزادی‌های مطبوعات وجود دارد. ۲. مدل مبتنی بر کنترل شدید که طلایه‌دار آن شوروی سابق بوده است. در سیستم شوروی سابق، مکانیزمی به نام «گلاولیت» وجود داشت؛ این مکانیزم سازوکار دستگاه عریض و طویلی بود که اداره سانسور شوروی سابق را انجام می‌داد. دقیقاً به مطبوعات دیکته می‌کرد که کدام جمله را بگویید، کدام جمله را نگویید؛ چه بگویید و چه نگویید. ابزار کنترل حاکمیتی بر مردم بود. مطابق بر این سیاست، آنچه که ما تدبیر می‌کنیم، مردم باید بفهمند، بپذیرند و اعلام کنند. این یک مدل بوده است. جامعه شوروی سابق نیز در مقابل این سیستم گلاولیت واکنش نشان داد و ابزارهایی شکل گرفت، از جمله سامیزدات، که مردم دست‌نوشته‌های خود را بین خود پخش می‌کردند یا چاپ‌های زیرزمینی انجام میدادند. بعدها کشورهای غربی از همین به نوعی خفقان یا دیکته سیاست‌ها به صورت خیلی خشن استفاده کردند. در تاریخ هست که یکی از دیپلمات‌های غربی کتابی در نقد شوروی در یک کافه در مسکو به عمد جا می‌گذارد، کتاب بین مردم می‌چرخد و تبدیل به بحران اجتماعی می‌شود. در کوتاه‌مدت، آن سیستم شوروی جواب داد، ولی در میان‌مدت و بلندمدت جواب نداد. کنترل امنیتی بر رسانه در زمان شاه هم وجود داشت و اساس ساواک، قسمت معاونت مطبوعاتش، ملهم از سیستم شوروی سابق بوده است.

 

بعد از انقلاب نیز تعثراتی از سیستم شوروی کمونیستی وجود داشت، از جمله در مسئله اقتصاد. روح حاکم بر قانون اساسی ما در بعد اقتصادی، به اعتقاد من، ملهم از روش‌های سوسیالیستی است: می‌گوید بانکداری و همه صنایع اصلی باید حکومتی باشد. این نگاه، نگاه تیپیکال اقتصادی ،شوروی سابق بوده است و بعدها دیده شده با ابلاغ سیاست‌های اصل ۴۴ توسط مقام معظم رهبری تعدیل شد نگاه های شوروی سابق بوده، به دلیل تغییر اقتضائات. چیزی که دیده شده و دیده نشده، بارقه‌های نشت سیاست‌های شوروی سابق در کنترل رسانه و مطبوعات، مبتنی بر انحصارگرایی سیاست تبلیغ مستقیم، و اعمال سیاست محدود کردن جامعه در نقد است. به آن من می‌گویم «سیاست‌های بسته رسانه‌ای».
 در مدل شوروی، این سیاست جواب نداد و بعدها تغییر پیدا کرد. در مدل ما، معتقدم برخی از این سیاست‌ها پاسخگو نیستند. چند دلیل هم برای آن وجود دارد: دلیل اول این است که جامعه ما، مثلاً، با جامعه شرقی و نژاد شرقی متفاوت است.۲۷/۸ سال پیش، من به چین رفته بودم و با کسی صحبت می‌کردم که سن و سالی داشت و یادش می‌آمد که در چین کمونیستی، همه مجبور بودند یک لباس بپوشند و یک مدل مو داشته باشند. بعد من گفتم: واقعاً خیلی دوران سختی بوده؛ تو ناراحت نیستی که حکومت آن زمان شما را مجبور می‌کرد همه مثل هم لباس بپوشید،معتقد نیستید به اون گذشته خودتون؟ او یک ذره سرش را خاراند و گفت: «ببین، می‌دانی چیست؟ من فکر می‌کنم آن زمان حاکمیت صلاح می‌دانسته…»ما گفته‌ایم این کار را بکن، الان هم صلاح ما عوض شده، الان اینجوری صلاح ماست و الان خیلی خوب است. به نظر من، از ۹۰ میلیون ایرانی، امکان ندارد یک چنین جوابی را بشنوی. جامعه ایرانی، جامعه منتقد است؛ جامعه ایرانی می‌نشیند، فکر می‌کند و جامعه باهوشی است. یعنی این یک نکته است: هرچقدر که بخواهی چند ده سال ممارست بکنی که یک ایده را به او تحمیل کنی، آن تا وقتی خودش به نتیجه نرسد، ایده تو را نمی‌پذیرد. این یک نکته است؛ نکته دوم: جامعه چین در چند هزار سال گذشته یک دین داشته، اما جامعه ایران سه بار تا حالا دین خود را تغییر داده است. حوزه تمدنی ایران، مانویستی بوده؛ بعد از مانویت، زرتشتی می‌شود؛ بعد از زرتشتی به اسلام می‌گرود. بعد از اسلام، بزرگ‌ترین چرخش تاریخی خودش را انجام می‌دهد: آن جامعه ۸۰ تا ۹۰ درصدش سنی بوده، بعد شیعه می‌شود. این جامعه فکر می‌کند، تصمیم می‌گیرد و چرخش انجام می‌دهد. این با جامعه‌ای که همیشه مطیع بوده و هر دینی حاکمیتش داشته و تبعیت کرده، متفاوت است. یا یک سری بحث‌های دیگر: ببینید، در بحث‌های مربوط به زنان و حقوق زنان، بحث‌هایی که مربوط به گفتمان مسئله زن باشد، ایران در کل خاورمیانه قدیمی‌ترین کشوری است که وارد حوزه زنان شده است. اصلاً نمی‌توانی کتمان کنی: شما سه پادشاه زن در تاریخ ایران دارید. پادشاه زن در کل شبه‌جزیره، از پیش از تاریخ تا بعد از تاریخ، چنین چیزی وجود نداشته است. آن دوره باستان بوده، ولی بعد از دوره باستان هم شما دو مهد اولیا دارید:یک مهد اولیای زمان صفویه و یک مهد اولیای زمان قاجاریه. این‌ها نفوذشان و سیاست‌گذاری‌شان از خود شاه بالاتر بوده است. یا آرتادوخت دارید، یا یکی دیگر دارید. ما آرتمیس را در تاریخ داریم که فرمانده نیروی دریایی در زمان ایران باستان بوده است. نیروی دریایی مردانه‌ترین کار است؛ ببین، در ژنتیک ایرانی، زن حضور فعال داشته است. در سال ۱۲۸۹، اولین روزنامه زنان در ایران منتشر می‌شود: «روزنامه دانش». در سال ۱۳۳۰، ما سه مجله داشتیم؛ مجله زنان بودند: یکی «زبان زنان»، «نشریه شکوفه»، «عالم نسوان»، «جهان زنان». همه این‌ها بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ منتشر شده‌اند. این‌ها در ژنتیک و حافظه تاریخی این مردم فرو می‌رود. یعنی این مردم نیستند که بتوانی مجبورشان کنی. ماهیت تمدن ایرانی انقدر غنی است که هر عامل خارجی را در خودش جذب می‌کند و حذم می‌کند. تو با فشار نمی‌توانی این را مجبور کنی که از سیاست‌های خودت پیروی کند. یک فیلمی را سال‌ها پیش آقای حاتمی‌کیا ساخته است. به نظر من این فیلم خیلی خوب است و جلوش گرفته شد و منتشر نشد، به نام «گزارش یک جشن». خلاصه این فیلم، در یک جمله، این است: «این جامعه برای خودش فکر می‌کند. شما زیادی دستکاریش نکن، زیادی به آن فشار نیاور؛ یک چارچوب برایش در نظر بگیر، این جامعه خودش می‌نشیند، فکر می‌کند، تصمیم می‌گیرد و در مسیر خودش پیش می‌رود».  صحبت من همین است: در راهبردهای سیاست‌های رسانه‌ای ما، باید بگذاریم جامعه مدنی کار خودش را انجام دهد. همین‌طور که جامعه مدنی در این شرایط جنگ ۱۲ روزه، واقعاً جامعه مدنی تمام‌قد، به اعتقاد من، عاقلانه عمل کرد؛ چه جامعه مدنی داخلی و چه جامعه مدنی خارجی. عمده قسمت‌هاش، شاید ۸۰ درصد، جامعه مدنی خارجی یک ایرانی عاقلانه عمل کردند. جامعه دانشگاهی هم همینطور؛ جامعه دانشگاهی را بگذار کار خودش را بکند. باز بخواهم به گذشته برگردم، ما یک بحث سوریه را داشتیم و تمام ابزار رسانه‌ای ما رفت به سمت اینکه به مردم اعمال کند که ما به خاطر دفاع از حرمین و از حرم‌های مقدس‌مان و برای مسئله مثلاً صیانت از حرم‌ها، در این جنگ ورود پیدا کردیم و این تک‌سناریو بود. در حالی که من می‌پذیرم در فرهنگ شیعی ما، احترام به قبور مسئله مهمی است و در فرهنگ جمهوری اسلامی نیز احترام به قبور مهم است، ولی معتقدم حضور ما در سوریه فقط به دلیل صیانت از حرم‌ها نبوده است. پارسال من به اردن رفتم و یک شهر باستانی را بازدید می‌کردم به نام شهر جرش. در تاریخچه آن شهر نوشته شده که سه بار این شهر بین تمدن ایرانی و تمدن رومی دست به دست شده است. رئیس آن سایت که اینجا را توضیح می‌داد، جمله‌ای گفت که برای من جالب بود: برگشت گفت «تو اولین نفری هستی که در ۱۴ سالی که من اینجا مسئولم، اولین ایرانی هستی که اینجا را بازدید می‌کنی». جمله دومی که گفت این بود: «می‌بینی الان بین ایران و اسرائیل جنگ است؛ من می‌خواهم بهت بگویم که این منطقه از ۲۵۰۰ سال پیش تا الان، نزاع بین تمدن ایرانی و تمدن رومی بوده است».

 

مثلاً فقط اسرائیل نیست، نزاع تمدنی است. شما در زمان شاه هم می‌بینید که ایران تلاش می‌کرد نفوذ پیدا کند در سوریه و لبنان. اقتضای ژئوپلوتیکی ایران این است که حتماً به مدیترانه راه پیدا کند. صفویه یک اوج دارد و یک سقوط. اوجش وقتی است که حوزه تمدنی‌اش کریدوری از راه ابریشم زمینی به مدیترانه راه پیدا کرده است. سقوط صفویه وقتی است که کریدور زمینی راه ابریشم ضعیف می‌شود، چون کریدورهای آبی تقویت می‌شوند. این نکته مهم است. تمدن صفویه بر این موضوع ضعیف شده و به زوال می‌رود. هر کسی در ایران حکمرانی کند، باید دسترسی به مدیترانه داشته باشد. یک بار شد؛ شما در تمام این دوران که ما در سوریه فعالیت می‌کردیم، با مردم از این دریچه صحبت کنید؛ یک بار نشد. همش که حرم نبوده، یک قسمتش مقتضیات ژئوپلیتیکی بوده و یک قسمتش مقتضیات قدرت. فارغ از نتیجه‌ای که حاصل شد و نظام اسد رفت، من معتقدم که اگر دوباره نظام بخواهد تصمیم‌گیری کند، ورود در سوریه ورود اشتباهی نبود.از یک سالی به بعد ممکن است جور دیگری رفتار می‌کردیم، ولی ورود در سوریه اشتباه نبود.  چرا دارم این بحث‌ها را می‌کنم؟ معتقدم جامعه ایرانی برخلاف برخی جوامع، جامعه‌ای نیست که گفتمان تحمیل محور را برای پذیرش رعایت کند. این جامعه شروع می‌کند، ممکن است گهگاهی پنهان کند، گهگاهی با شما راه بیاید، ولی ناگهان یک جور دیگر رفتار می‌کند. راه و رسم مواجهه با مردم، تعامل است به جای اعمال کردن حقیقت. در این فضا معتقدم در بحث‌های مختلف ما باید به جامعه دانشگاهی و جامعه مدنی اجازه ورود در عرصه اجتماع را بدهیم و نگرانی‌های امنیتی خود را کاهش دهیم تا فضای نقد صورت بگیرد. حالا ما یک سری بحث‌ها را مطرح کردیم که در جامعه خیلی وایرال شد و پیچید؛ بعضی جاها تعجب می‌کنم بابت اینکه چرا فحش می‌دهند، آن هم تازه کسانی که سمت‌های رسمی دارند، نماینده مجلس هستند، می‌گویند چرا کسی گوش این را نگرفته است. اتفاق خاصی نمی‌افتد. مشکل شما با «گوش گرفتن حمزه صفوی» حل نمی‌شود. مشکل شما این است که روایت‌تان باید روایت عقلانی باشد. نگاه‌تان باید نگاه عقلانی باشد و اگر کسی در این مسیر قدم می‌زند، شما در پارادایم عقلانیت می‌توانید این را نقد کنید. مثلاً بیا بگویید «حمزه صفوی تو گفتی

 در جنگ با اسرائیل به نظر تو ۳-۱ شدیم، به نظر ما ۵_۱ ما بردیم».