داستان خرید خدمت سربازی در ایران چیست؟

طرح "خرید خدمت سربازی" در ایران در فضای مجازی بار دیگر در کانون توجهات قرار گرفته است. 

 به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، با وجود انتشار برخی شایعات درباره طرح خرید خدمت سربازی،  بر اساس اظهارات رئیس سازمان وظیفه عمومی فراجا، این موضوع کاملاً منتفی است و مشمولان خدمت وظیفه عمومی نباید فریب شایعات را بخورند.

تاریخچه مختصر خرید خدمت سربازی در ایران

خدمت سربازی اجباری در ایران ریشه‌ای طولانی دارد و به دوران قاجار بازمی‌گردد. در آن زمان، سربازگیری بر اساس "بنیچه‌بندی" انجام می‌شد؛ یعنی هر دهکده یا قصبه بر اساس مالیات، تعداد معینی سرباز تأمین می‌کرد. این روش خصوصی و محلی بود و از هر ۱۰ جوان روستایی، یکی به خدمت اعزام می‌شد. با ورود به دوره پهلوی، خدمت سربازی مدرن‌تر شد. در ۱۶ خرداد ۱۳۰۴، مجلس شورای ملی قانون نظام وظیفه عمومی را تصویب کرد که همه مردان بالای ۲۱ سال را مشمول خدمت اجباری می‌دانست. در آن دوران، با جمعیت حدود ۱۰ میلیون نفری (۵ میلیون زن و ۱.۵ میلیون اشراف و علما)، تنها حدود یک میلیون مرد واجد شرایط بودند و نیاز ارتش به ۱۰۰ هزار نفر محدود بود. بنابراین، از هر ۱۰ هزار مرد، یکی به قید قرعه اعزام می‌شد.

پس از انقلاب اسلامی، قانون خدمت سربازی در ۲۹ مهر ۱۳۶۳ با ۶۷ ماده و ۵۷ تبصره، در بحبوحه جنگ ایران و عراق، تصویب شد. این قانون سختگیرانه، همه مردان را مشمول خدمت ۲۴ ماهه (با کسری‌های ممکن) کرد. معافیت‌ها محدود به موارد پزشکی، کفالت، تحصیلی و ایثارگری بود.

 ایده "خرید خدمت سربازی"

 ایده "خرید خدمت" برای اولین بار در دهه ۷۰ شمسی (۱۹۹۰ میلادی) مطرح شد. در آذر ۱۳۷۷، برای سه سال، مشمولان با پرداخت مبلغی (حدود ۵ میلیون تومان آن زمان) معاف شدند و بیش از ۳۵۰ هزار نفر از آن استفاده کردند. این طرح برای کاهش تراکم مشمولان و تأمین بودجه نظامی طراحی شده بود، اما منتقدان آن را "امتیاز ثروتمندان" و عامل نابرابری می‌دانستند.

در دهه ۸۰، مجلس خرید خدمت را متوقف کرد و آن را "ظلم به فقرا" نامید. با این حال، در ۳۰ آذر ۱۳۹۳، دولت اجازه داد مشمولان با بیش از ۱۰ سال غیبت، با پرداخت جریمه (بر اساس مدرک تحصیلی: ۵۷۰ میلیون ریال برای دیپلم تا ۱.۲ میلیارد برای دکترا) معاف شوند. در بودجه ۱۳۹۵، این طرح برای غیبت ۸ سال تمدید شد و حدود ۴۰۰ هزار نفر معافیت گرفتند. قیمت‌ها بر اساس مدرک تنظیم می‌شد: کاردانی ۲۵۰ میلیون تومان، کارشناسی ۴۰۰ میلیون و دکترای پزشکی ۶۰۰ میلیون تومان. مشمولان خارج از کشور با بیش از ۵ سال اقامت، از تسهیلات کنسولگری بهره می‌بردند.

نوسانات قانونی ادامه یافت. در ۱۳۹۶، طرح برای غیبت‌های کمتر از ۸ سال منتفی شد. در ۱۴۰۰، بحث بازگشت خرید برای غایبان بالای ۵ سال مطرح، اما ستاد کل نیروهای مسلح مخالفت کرد. در ۱۴۰۳، کمیسیون تلفیق بودجه مجلس طرحی برای خرید اقساطی (نیمی نقد) پیشنهاد داد، اما رحیم زارع، عضو کمیسیون، آن را تکذیب کرد: "چنین مصوبه‌ای در دستور کار نیست." سردار رحمان علیدوست نیز تأکید کرد: "خرید خدمت در دستور ستاد کل و مجلس نیست" .

حقوق سربازها چه عددی است؟

در سال ۱۴۰۴، که با چالش‌های اقتصادی و افزایش هزینه‌های زندگی همراه است، حقوق سربازان وظیفه نیز بر اساس مصوبات مجلس شورای اسلامی و بودجه دولت، دستخوش تغییراتی شده تا حداقل بخشی از بار معیشتی این جوانان را که دور از خانواده و در شرایط سخت خدمت می‌کنند، سبک‌تر کند. تصور کنید جوانی را که تازه از دانشگاه یا محل کارش جدا شده و به پادگان رفته؛ حقوقش حالا نه تنها برای تأمین نیازهای روزمره‌اش، بلکه برای حمایت از والدین یا حتی همسر و فرزندی که منتظرش هستند، باید کافی باشد. بر اساس آخرین مصوبات، حداقل حقوق ماهانه برای سربازان مجردی که در مناطق غیرعملیاتی خدمت می‌کنند، به ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان رسیده، که این رقم معادل ۶۰ درصد حداقل حقوق کارکنان دولت در سال جاری است. این افزایش، نسبت به سال گذشته، گام مثبتی به نظر می‌رسد، هرچند هنوز با تورم و گرانی‌های روزافزون همخوانی کاملی ندارد.

برای سربازانی که در مناطق عملیاتی و مرزی مستقر هستند، جایی که خطرات و سختی‌ها دوچندان است، حقوق کمی بالاتر در نظر گرفته شده؛ ۹ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان، که ۷۵ درصد حداقل حقوق دولتی را تشکیل می‌دهد. این تفاوت، نوعی قدردانی کوچک از کسانی است که در مرزهای کشور، دور از آرامش شهرها، نگهبانی می‌دهند. اما اگر سرباز متاهل باشد و بدون فرزند خدمت کند، وضعیت بهتر هم می‌شود: ۱۱ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان، یعنی ۹۰ درصد حداقل حقوق کارکنان دولت، که این رقم می‌تواند کمی نفس راحتی به خانواده‌های جوان بکشد. حالا اگر فرزندی هم در میان باشد، طبق قانون جوانی جمعیت، ضریب‌های اضافی اعمال می‌شود و حقوق می‌تواند به ۱۲ تا ۱۴ میلیون تومان یا حتی بیشتر برسد، بسته به تعداد فرزندان و شرایط خاص. این مشوق‌ها، که شامل هزینه‌های رفت‌وآمد، فرزند و حتی مزایای پس از خدمت مثل وام‌های کم‌بهره می‌شود، نشان‌دهنده تلاش قانون‌گذاران برای انسانی‌تر کردن دوران سربازی است.

البته همه چیز به این سادگی نیست؛ در دوران آموزشی اولیه، حقوق معمولاً کمتر پرداخت می‌شود و سربازان باید با صبر بیشتری منتظر واریز کامل بمانند. واریز حقوق هم اغلب در آخرین روز هر ماه انجام می‌گیرد، مثلاً در فروردین‌ماه، روز ۳۱، که سربازان با چک کردن حساب بانکی‌شان، لحظه‌ای آرامش پیدا می‌کنند. عواملی مثل درجه نظامی، مدرک تحصیلی، امریه بودن یا حتی معافیت از خدمات رزمی به دلیل مشکلات جسمی یا روانی، بر این مبالغ تأثیر می‌گذارد و گاهی حقوق را کمتر یا بیشتر می‌کند. در نهایت، این ارقام نه تنها یک پرداخت مالی، بلکه نمادی از تعهد جامعه به جوانانی است که بخشی از بهترین سال‌های زندگی‌شان را وقف دفاع از وطن می‌کنند، و امیدواریم با اجرای دقیق این مصوبات، خدمت سربازی از یک بار سنگین به تجربه‌ای معنادارتر تبدیل شود.