رقابت یا خودزنی؟ / بن‌بست دامپینگ در بازار پتروشیمی ایران
پروژه صادرات محصولات پتروشیمی ایران، در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در حوزه رقابت، دامپینگ و بی‌ثباتی در بازارهای داخلی و خارجی مواجه شده است. پس از خصوصی‌سازی صنعت پتروشیمی، انسجام سابق در صادرات از بین رفت و شرکت‌های مختلف به‌صورت جزیره‌ای و غیرهمسو فعالیت کردند. این واگرایی موجب تضعیف برند ملی پتروشیمی ایران در بازارهای جهانی و ایجاد رقابت‌های مخرب میان خودی‌ها شد.
به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، در این شرایط، برخی مجتمع‌های پتروشیمی برای حذف سایر صادرکنندگان داخلی، اقدام به ارائه تخفیف‌های غیرمتعارف و فروش محصولات با نرخ‌هایی پایین‌تر از قیمت بازار کردند؛ پدیده‌ای که به‌عنوان دامپینگ شناخته می‌شود و پیامد‌های منفی متعددی در پی داشته است.
مهم‌ترین پیامد آن، از دست رفتن بازارهای سنتی ایران و فعال شدن قوانین ضد دامپینگ علیه محصولات ایرانی در کشور‌هایی مانند ترکیه، هند و برخی کشور‌های اروپایی است. این وضعیت زمانی وخیم‌تر شد که به‌دلیل نبود نهاد مرکزی هماهنگ‌کننده در فروش محصولات پتروشیمی، هر شرکت و هلدینگ مسیر بازاریابی و قیمت‌گذاری خاص خود را دنبال کرد و ساختار یکپارچه و هماهنگ از بین رفت.
هرکس به ساز خود!
واگذاری بازرگانی پتروشیمی به بخش خصوصی بدون در نظر گرفتن جایگاه رگولاتوری مستقل، موجب شد هر شرکت « ساز خود را بزند» و بدون پایبندی به سیاست‌های ملی، دست به فروش با شرایط مخرب بزند. این رویه نه‌تنها درآمد ارزی کشور را کاهش داد بلکه با تضعیف اعتبار بین‌المللی، زمینه تحمیل تعرفه‌ها و موانع تجاری از سوی کشور‌های هدف را فراهم کرد.
در بازار داخلی نیز اثرات این بی‌نظمی به‌شدت قابل مشاهده است. محصولات پتروشیمی در بورس کالا، عمدتاً با نرخ‌های غیرواقعی عرضه می‌شوند و فاصله بین قیمت بورس و قیمت بازار آزاد، موجب رشد فعالیت‌های واسطه‌گری و صادرات غیررسمی شده است.
در بسیاری موارد، محصولات به جای مصرف در صنایع پایین‌دست داخلی، توسط دلالان خریداری شده و به‌صورت قاچاق یا نیمه‌رسمی به کشور‌های همسایه صادر می‌شوند. این در حالی است که صنایع پایین‌دست پتروشیمی در کشور از کمبود خوراک، افزایش هزینه‌ها و بی‌ثباتی در تأمین مواد اولیه رنج می‌برند. عدم توازن در زنجیره تأمین و نبود سیاست‌های حمایتی مؤثر، سبب شده رقابت تولیدکنندگان داخلی با رقبای خارجی دشوارتر شود، به‌ویژه زمانی‌که قیمت‌های جهانی پایین‌تر از نرخ تأمین داخلی باشد.
عربستان، رقیب سرسخت ایران
از سوی دیگر، در مقیاس منطقه‌ای و جهانی نیز ایران با چالش‌های فزاینده‌ای مواجه است. کشور‌هایی مانند عربستان سعودی به‌دلیل دسترسی به خوراک ارزان‌تر، حمل‌ونقل کم‌هزینه‌تر و ثبات اقتصادی بیشتر، توانسته‌اند محصولات مشابه را با قیمت‌هایی پایین‌تر و کیفیت بهتر به بازارهای جهانی عرضه کنند. این رقابت نابرابر، سهم ایران از بازارهای آسیایی و اروپایی را به‌شدت کاهش داده است. هم‌زمان، تحریم‌های آمریکا نیز مانع بزرگی در مسیر صادرات رسمی ایران ایجاد کرده‌اند.
برای دور زدن این تحریم‌ها، شبکه‌ای از شرکت‌های واسطه، ناوگان دریایی پنهان و قرارداد‌های غیررسمی ایجاد شده که هرچند موجب تداوم صادرات شده‌اند، اما شفافیت، امنیت، ثبات قیمتی و اعتبار جهانی برند پتروشیمی ایران را تحت تأثیر منفی قرار داده‌اند.
باید چه کرد؟
به گزارش تابناک، رقابت در صنعت پتروشیمی ایران از مسیر سالم خود خارج شده و به جای ارزش‌آفرینی و توسعه بازار، به تخریب بازار و اتلاف منابع ملی منجر شده است. رقابت مخرب داخلی، دامپینگ صادراتی، تضعیف زنجیره داخلی، و نبود هماهنگی سیاستی و بازرگانی، همگی باعث شده‌اند مزیت‌های نسبی این صنعت به فرصت‌های از دست رفته تبدیل شوند.
برای اصلاح این روند، بازگشت به یک ساختار منسجم در بازرگانی پتروشیمی، ایجاد نهاد تنظیم‌گر (رگولاتور) مستقل، بازنگری در سازوکار قیمت‌گذاری، حذف واسطه‌ها، و تدوین استراتژی جامع صادراتی بر پایه منافع ملی، ضروری است. تنها در سایه یکپارچگی، شفافیت و برنامه‌ریزی راهبردی می‌توان جایگاه از دست رفته ایران را در بازارهای جهانی بازیابی و رقابت را از مخرب به سازنده تبدیل کرد.
تابناک را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
