خوراک، متغیر پنهان صنعت پتروشیمی

صنعت پتروشیمی که نقشی کلیدی در اقتصاد کشور، ارزآوری، اشتغال و صادرات غیرنفتی ایفا می‌کند، وابستگی عمیقی به تأمین مستمر و پایدار خوراک دارد. 

به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، گاز طبیعی شامل اتان، متان، پروپان و بوتان، از مهم‌ترین منابع خوراک در زنجیره تولید پتروشیمی محسوب می‌شود و ماده اولیه بسیاری از محصولات پایه مانند متانول، آمونیاک و اتیلن است. در کنار آن، میعانات گازی و نفتا نیز به‌ویژه در مجتمع‌هایی که با تکنولوژی‌های قدیمی‌تر فعالیت می‌کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

با این حال، کاهش فشار مخازن گازی در میادین بزرگ کشور به‌ویژه در میدان پارس جنوبی و هم‌زمان افزایش مصرف داخلی، موجب شده در فصل‌های سرد سال بخش عمده‌ای از گاز تولیدی به بخش خانگی و نیروگاهی اختصاص یابد و واحدهای پتروشیمی با افت خوراک و حتی توقف موقت تولید روبه‌رو شوند. 

زمستان سختی که گذشت

در زمستان‌های اخیر، برخی واحدهای بزرگ پتروشیمی کشور تا بیش از ۷۰ درصد کاهش دریافت خوراک گاز را تجربه کرده‌اند. در حوزه خوراک مایع نیز مشکلات فراوانی وجود دارد. بخشی از این خوراک، به‌دلیل نیاز کشور به درآمدهای ارزی، صادر می‌شود و بنابراین دسترسی پتروشیمی‌های داخلی به آن محدود شده است. 
در کنار این موضوع، نوسانات قیمت جهانی نفت و فرآورده‌هایی نظیر نفتا نیز باعث ناپایداری در قیمت‌گذاری داخلی خوراک شده و هزینه‌های تولید را برای شرکت‌های پتروشیمی افزایش داده است. از سوی دیگر، به‌دلیل سیاست‌های اولویت‌دهی به پالایشگاه‌ها جهت تولید بنزین، نفتا بیشتر در بخش سوخت مصرف می‌شود تا در زنجیره ارزش پتروشیمی قرار گیرد.

سایه تحریم بر سر پتروشیمی ها

تحریم‌های بین‌المللی نیز فشار مضاعفی بر این صنعت وارد کرده‌اند. محدودیت‌های وارداتی، به‌ویژه در زمینه تأمین کاتالیست‌ها، قطعات یدکی و تجهیزات فنی مورد نیاز برای فرآوری خوراک، منجر به کاهش بهره‌وری و کاهش ظرفیت اسمی تولید بسیاری از مجتمع‌ها شده است. همچنین طرح‌های توسعه‌ای که قرار بود ظرفیت جذب خوراک در کشور را افزایش دهند، به‌دلیل کمبود سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، یا متوقف شده یا با پیشرفت کندی مواجه‌اند.

مجموع این مشکلات منجر به کاهش تولید، صادرات و ارزآوری صنعت پتروشیمی در سال‌های اخیر شده است. از دست رفتن بازارهای صادراتی، افزایش قیمت محصولات پایین‌دستی در داخل کشور و تداوم خام‌فروشی از دیگر پیامدهای منفی این بحران است. بدون برنامه‌ریزی جدی، این روند می‌تواند موقعیت ایران در بازار جهانی پتروشیمی را بیش از پیش تضعیف کند.

باید چه کرد؟

حل این مشکلات مستلزم اقدامات فوری و ساختاری است. تنوع‌بخشی به منابع خوراک از طریق توسعه میادین جدید و بازیافت گازهای مشعل، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انتقال و ذخیره‌سازی، اولویت‌دهی منطقی به صنایع پایین‌دستی در برنامه‌ریزی فصلی گاز، اصلاح نظام قیمت‌گذاری خوراک به‌گونه‌ای که امنیت تأمین داخلی حفظ شود، و همچنین توسعه فناوری بومی برای کاهش وابستگی به خارج از کشور در حوزه فنی، از جمله راهکارهای اساسی برای عبور از بحران کنونی هستند.

در نهایت، پایداری صنعت پتروشیمی تنها زمانی تضمین می شود که رویکردی جامع و بلندمدت برای مدیریت خوراک گرفته شود و همه اجزای مرتبط با زنجیره انرژی و صنایع پایین‌دستی به شکلی هماهنگ عمل کنند. تعامل مؤثر میان دولت، شرکت‌های نفت و گاز، و تولیدکنندگان پتروشیمی، پیش‌شرط اصلی برای موفقیت در این مسیر است.