اقدامات اثرگذار دولت سیزدهم برای گذر از سرمای بی‌تدبیری؛ از تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها تا قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان

به گزارش تابناک اقتصادی؛ وزارت نفت دولت سیزدهم در شرایطی بر سر کار آمد که دولت قبل در هشت سال گذشته، توجهی به افزایش تولید گاز در کشور نداشت و نتیجه آن کسری روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعبی گاز شده بود. برای جبران این کسری‌ها اقدامات مختلفی در این چند ماه صورت گرفت که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به فعال‌شدن دیپلماسی انرژی و تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها اشاره کرد.

تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها با اقدام بموقع وزارت نفت پیش از وقوع بحران سبب شد، علاوه بر اخذ قیمت یارانه‌ای گاز از مشترکان پرمصرف بخش خانگی، به‌ اندازه یک فاز پارس جنوبی نیز صرفه‌جویی گاز اتفاق بیفتد.

یکی دیگر از مهم‌ترین کارهای وزارت نفت برای جلوگیری از افت فشار و قطعی گاز در شمال کشور، قرارداد سوآپ گازی ترکمنستان بود که موجب شد، علاوه بر جلوگیری از افت فشار همیشگی شمال کشور در زمستان‌ها، بخشی از کمبود گاز نیز به‌ عنوان حق ترانزیت این قرارداد سوآپ، اخذ شود و نتیجه آن جبران بخشی از کمبود گاز در بخش خانگی بود.

دراین‌خصوص در مصاحبه‌ای با محسن شالباف، کارشناس سیاست‌گذاری انرژی به گفت‌وگو درباره این موضوع پرداخته‌ایم.

شالباف در خصوص بی‌توجهی دولت قبل نسبت به کمبود گاز، بیان داشتند: موضوع ناترازی گاز از مهم‌ترین چالش‌های صنعت نفت است و باید فوراً برای حل آن وارد عمل شد، چون عواقب آن از هم اکنون پدیدار شده است. علی‌رغم اینکه با افزایش تولیدات اخیر، پیش‌بینی می‌شد حداقل چند سالی از ناترازی گاز از جهت منفی آن، فاصله داشته باشیم و یا حتی ظرفیتی مازاد برای صادرات داشته باشیم، میزان مصرف به‌قدری افزایش پیدا کرده است که واقعاً باید در کنار افزایش تولید، برای کاهش مصرف هم فکر شود، وگرنه تمام مشترکین گاز و عموم مردم با مشکل مواجه خواهند شد.

این کارشناس انرژی در ادامه افزود: درست است که دولت تازه مستقر شده ولی از اهمیت موضوع کم نمی‌شود و باید برای حل آن هرچه سریع‌تر فکر شود. واقعیت این است که اگر به گذشته نگاه کنیم، صنعت نفت از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد کشور بوده و همچنان کارکنان این بخش تلاششان بر این بوده است که موتور محرکه‌ی اقتصاد کشور باشند. می‌دانیم که بخش مهمی از تولید ناخالص ملی برای سال‌های طولانی از نفت آمده و فارغ از اینکه چه دولتی حکومت می‌کند، این بخش از کشور پویایی از خود نشان داده و به اقتصاد کشور کمک کرده است. همین موضوع مورد توجه کسانی قرار گرفته که خواستار تحریم کشور ما هستند؛ لذا فشار وارده به این صنعت از جهت تحریم‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت.

وی در ادامه تصریح کرد: اما اتفاق مهمی که رخ‌داده، پیشرفت در تولیدات بخش گازی بوده است؛ یعنی ما در مقایسه با قطر، در توسعه‌ی پارس جنوبی طی ده پانزده سال گذشته با اختلاف فاحشی عقب بوده‌ایم اما با وجود تحریم‌ها و کمبود فروش نفت و فشار حاصل از این موضوع، بخش پارس جنوبی در تولید گاز یک رشد بی‌سابقه از خود نشان داد؛ به‌نحوی‌که ظرف هشت سال، تولید ما از حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب تولید گاز به حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب رسید. البته چون برای صادرات آن محدود بوده‌ایم، برای آن مصارفی طراحی و سعی شد که این گاز در داخل مصرف شود که این باعث توسعه‌ی صنایع پتروشیمی شد.

شالباف در خصوص مصارف خانگی گاز ادامه داد: مصارف در بخش خانگی نیز، به دلیل توسعه‌ی گازرسانی به مناطق بیشتر، افزایش پیدا کرد، به طوری که تقریباً تمام گاز تولیدی مصرف می‌شد. مساله مهم اینجاست که تولید گاز در فازهای ابتدایی آسان است؛ اما هرچقدر که ادامه پیدا کند، افت فشار اتفاق می‌افتد و برای جلوگیری از این افت فشار در تولید، باید مدام سرمایه‌گذاری شود که متأسفانه شاهد این اتفاق نبوده‌ایم و این برای ما یک خلأ جدی است که مصرف ما افزایش پیدا کرده، اما نمودار تولید ما در مسیر ثابت شدن و کاهش است.

این کارشناس انرژی درباره عبور بدون خاموشی و قطعی گاز از زمستان سرد ۱۴۰۰، با توجه به رکوردشکنی مصرف خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده اظهار داشت: در سال گذشته وجود این خلأ، با تغییر دولت همراه شد و نگرانی‌هایی را به وجود آورد، اما مدیریت درست صنعت نفت از طریق ذخایر قبلی و کاهش مصرف بخش صنایع و خانگی باعث شد که با قطعی گاز روبه‌رو نشویم. اما این نباید باعث شود که ما فکر کنیم با همین فرمان می‌توان زمستان آینده را نیز بدون قطعی گذراند. حتماً باید تدابیر لازم اندیشیده شود. بخشی از این مشکل با افزایش تولید گاز حل‌شدنی است و بخشی از آن با کنترل مصرف.

وی افزود: در رابطه ‌با افزایش تولید پارس جنوبی، چند راه وجود دارد که نیاز است هم‌زمان پیگیری شود. مورد اول این است که نیاز است تا عملیات‌ تعمیری و افزایش تولید روی همین چاه‌های فعلی انجام شود. این کم‌هزینه‌ترین راهی است که باوجود بازدهی به‌صرفه هم هست؛ مورد بعد حفاری چاه‌های «infill» است. یعنی در واقع در همین فازهای موجود و تعریف شده در پارس جنوبی، باید یکسری چاه‌های جدید حفر شود تا بتوان به فرایند استخراج کمک کرد.

او ادامه داد: در حال حاضر صدها چاه در پارس جنوبی حفر شده و نیاز است چندین چاه دیگر هم حفر شود، تا بلکه بتوان به تولید کمک کرد؛ مورد بعد حفاری چاه‌های اکتشافی در محدوده‌ی پارس جنوبی است. همان‌طور که می‌دانیم پارس جنوبی از طراحی ابتدایی خود فاصله گرفته و رفته‌رفته به تعداد فازهای آن اضافه شده است؛ لذا نقشه‌ای که از نظر زمین‌شناسی برای پارس جنوبی طراحی شده بود، در اثر شناخت مهندسان از ساختار پایینی زمین خیلی تغییر کرد. این شناخت با حفاری چاه‌های اکتشافی کامل شد و به نظر من هنوز هم جا دارد که این کار ادامه پیدا کند، تا به درک بهتری از پارس جنوبی رسید و بتوان تولید را در همان بخش پارس جنوبی هم افزایش داد.

مهم‌ترین و حساس‌ترین کاری که باید در بخش پارس جنوبی انجام داد، نصب توربو کمپرسورهاست، تا بتوان این افت فشار پارس جنوبی را جبران کرد. این توربو کمپرسورها، تکنولوژی بسیار پیچیده‌ای دارند و شرکت‌های بسیار محدودی در دنیا سازنده‌ی آن هستند و سرمایه‌گذاری بسیار بالایی برای توسعه آن لازم است که با توجه‌ به تحریم‌ها، وارد کردن آن خیلی مشکل است و سرمایه‌ی زیادی را هم می‌طلبد. در آخر امیدواریم در این دوره‌ی جدید، با توجه‌ به تغییرات احتمالی تحریم‌ها یا تولیدات داخلی به این نکات در جهت توسعه‌ی گاز توجه شود؛ در غیر این صورت این میزان از تولید جوابگوی مصرف و همگام بودن با تولیدات قطر نخواهد بود، چون قطر در حال توسعه‌ی گنبد شمالی است که در امتداد پارس جنوبی قرار دارد.

 این دانش‌آموخته‌ی سیاست‌گذاری انرژی درباره افزایش تعرفه مشترکان پرمصرف خانگی بدون فشار به ۹۶ درصد مردم و اصلاح الگوی مصرف و عادلانه کردن یارانه انرژی گفت: افزایش تعرفه مشترکان پرمصرف، یکی از اقدامات خوبی است که در این دولت خیلی از آن صحبت می‌شود و واقعاً چاره‌ای جز این نیست، چون اگر گاز ارزانی که به مصارف غیرتولیدی می‌رسد، کنترل نشود، انگار دولت یارانه‌ی غیر بهینه‌ای به بخش پرمصرف کشور می‌دهد. حتماً باید در جهت اصلاح الگوی مصرف، به این طرح عمل کرد و وزارت نفت هم در همین مدت کم نشان داده است که چنین برنامه‌ای دارد.

وی ادامه داد: بدون کاهش الگوی مصرف، به‌سادگی و سرعت نمی‌توان این ناترازی گاز را جبران کرد. در ضمن برای اینکه مشترکین بهینه‌تر مصرف کنند، یک اصلاح قیمتی لازم است. البته این طرح چون ممکن است تبعات اجتماعی نامعلومی داشته باشد، باید با درایت بالایی انجام شود و مسلماً گریزی از این کار نیست. این اقدام خوبی است و حتماً باید ادامه یابد.

محسن شالباف درباره تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها توسط وزارت نفت تصریح کرد: یک باور غلط در جامعه وجود داشت که مردم فکر می‌کردند ما یک کشور غنی هستیم و یک قدرت گازی محسوب می‌شویم و به منابع نامتناهی وصل هستیم و نیاز به‌صرفه‌جویی نداریم؛ اما با این اقدامی که در این دولت اتفاق افتاد، حداقل این پیام به جامعه ارسال شد که این گاز بی‌پایان نیست و نباید در مصرف آن زیاده‌روی کرد. این تحول خیلی بزرگی است که اذهان جامعه آماده باشد و اصلاح قیمتی رخ بدهد.

وی افزود: در بخش صنعت هم حتماً باید الگوهایی برای مصرف در نظر گرفته شود. می‌شود مدل‌های مالی در نظر گرفت که صنایع انگیزه داشته باشند و در مصارفشان صرفه‌جویی کنند و بدون اینکه اقتصاد کشور ضربه بخورد، مصرف خود را بهینه کنند و به‌ازای تولید اقتصادی خود، گاز کمتری مصرف کنند. حتی می‌توان مشوق‌هایی برای کاهش مصرفشان در نظر گرفت.

بر خلاف وزارت نفت، اصلاحات قیمتی در وزارت نیرو و برای برق شکل نگرفت و باعث بروز مشکلاتی در تابستان شد. این کارشناس انرژی در این باره تصریح کرد: در ارتباط با ناترازی‌ها و فشاری که سیستم برق کشور در تابستان متحمل شد، باید توجه کرد که به نسبت گاز، چالش‌های متفاوتی در بخش برق وجود دارد. در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری کمی در بخش نیروگاه‌ها انجام شد که دلیل آن هم بیشتر به مدل مالی که با نیروگاه‌های کشور تعامل می‌شود، برمی‌گردد؛ از این نظر که مطالباتی دارند و پرداخت نمی‌شود و تعرفه‌ای که با آنها حساب می‌شود، به نحوی است که انگیزه‌ی کمی برای سرمایه‌گذاران باقی‌مانده است تا در زمینه توسعه‌ی نیروگاه‌ها گام بردارند. دولت نیز به این مسئله باید خیلی توجه و در راستای حل و رفع آن تلاش کند.

وی افزود: یک موضوع ویژه‌ای هم که در تابستان اتفاق افتاد، استخراج رمز ارزها بود. با توجه‌ به مزیتی که از نظر اقتصادی ایجاد می‌کرد، بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد هم به این سمت تشویق شدند و این موضوع باعث شد که فشار زیادی به سیستم برق کشور وارد شود. به این موضوع هم باید توجه شود، چون یکی از چالش‌های مهم وزارت نیروست و از جهتی هم بی‌ارتباط به مساله‌ی گاز نیست و آن‌هم اینکه نیروگاه‌ها باید بتوانند بهینه گاز را مصرف کنند؛ در غیر این صورت، مصرف گاز آنها باعث هدررفت گاز شده و نه‌ تنها خودشان در تأمین برق ناکام می‌مانند، بلکه مقداری از گاز را هم هدر می‌دهند.

محسن شالباف، کارشناس سیاست‌گذاری انرژی، درباره سوآپ گاز با ترکمنستان و فواید آن بیان کرد: سوآپ گاز با ترکمنستان که قرارداد آن در ماه‌های اخیر بسته شد، یک کار خیلی مهم و اتفاق خیلی خوب و مبارکی برای صنعت نفت و گاز کشور است. این موضوع سوآپ گاز با ترکمنستان سال‌هاست که در کشور مطرح است و اولین مذاکرات آن مربوط به سال هفتاد و پنج است که دولت آقای هاشمی رفسنجانی با کشور ترکمنستان این مساله را مطرح کردند و طی این بیست و شش سال همواره مطرح بوده و گاهی هم انجام می‌شده است و هر بار به دلایلی قطع می‌شد که آخرین آن مربوط می‌شود به اختلافات دو کشور بر سر محاسبات قیمتی و حجم دریافتی گاز.

او ادامه داد: توسعه‌ی روابط انرژی با همسایگان، یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایی است که باید پیگیری شود و امیدواریم که در دوره‌ی جدید این امکان بیشتر از قبل باشد. تمام همسایگان ما یا تولیدکننده‌ی قوی انرژی هستند، یا نیازمند انرژی و حتماً می‌شود به شکل سوآپ برای آنها هم گاز تأمین کرد. با توجه‌ به اینکه ایران از مزیت گستردگی خطوط لوله‌ی گاز بهره‌مند است؛ به‌عنوان‌مثال می‌تواند در نقطه‌ای گاز را تحویل بگیرد و به‌صورت محلی مصرف کند و در جنوب کشور که تولید گاز انبوه است، به همسایگان تحویل دهد.

وی افزود: به‌طورکلی یکی از راه‌های توسعه‌ی میدان‌های گازی دست‌نخورده‌ی ما مثل میدان کیش یا پارس شمالی، این است که کشور روابط خود را در زمینه‌ی انرژی با همسایگان بهبود ببخشد. حتی می‌توان در بحث نیاز به گاز در عراق و...، مدلی از همکاری را تعریف کرد که میدان‌ها را با سرمایه‌ی خود کشورهای همسایه توسعه داده و بخش زیادی از این گاز را به مصرف آنها رساند. با این روش هم ایجاد اشتغال شده و هم مازاد آن در کشور مصرف می‌شود. به طور کل، یکی از بهترین کارها برای افزایش ارزش‌افزوده‌ی این حوزه، تعاملات و تبادلات با همسایگان است که امیدواریم در این دوره توجه بیشتری به آن شود.

در آخر محسن شالباف، عملکرد وزارت نفت در زمینه مدیریت کمبود گاز و تعرفه‌گذاری پرمصرف‌ها را به این صورت تشریح کرد که: برای ارزیابی مدیریت وزارت نفت در این دوره، نیاز است که زمان بیشتری بگذرد؛ اما در همین دوره‌ی کوتاه، اقدامات خیلی خوبی اتفاق افتاده که از جمله آن‌ها سوآپ گازی ترکمنستان است. امیدواریم از این سری اقدامات و همکاری‌ها با همسایگان خصوصاً با آذربایجان و عراق که می‌توان از طریق میدان‌های مشترک همکاری کرد، بیشتر شود.

وی ادامه داد: به‌طورکلی عملکرد این مدت قابل‌قبول است، خصوصاً که نیروهای جوان و باانگیزه وارد سیستم مدیریتی بخش‌های مختلف وزارت نفت شده‌اند. شاید یکی از مزیت‌های چرخش نخبگان و تغییر دولت‌ها همین باشد که افرادی وارد سیستم می‌شوند که باانگیزه هستند. بیشتر این جوان‌ها تحصیل‌کرده و با سیستم‌های جدید مدیریت و فاینانس آشنایی خوبی دارند؛ لذا می‌توان نسبت به آینده نیز خوش‌بین بود که ادامه‌دهنده‌ی اقدامات خوب وزارت نفت خواهند بود.