چرا محمد بن سلمان در یک روز ۸۱ نفر را گردن زد و اعدام کرد؟ / پیامد این اعدام‌ها چه خواهد بود؟

بین الملل تابناک: روز شنبه ۲۱ اسفندماه (۱۲ مارس ۲۰۲۲) عربستان سعودی، شاهد یکی از بزرگ‌ترین جنایات و اعدام ­های تاریخ خود بود که در بحبوحه نگاه ­ها به جنگ اوکراین، فضای خبری جهان را تحت تأثیر قرار داد. در این اقدام از سوی دولت سعودی ۸۱ نفر از تبعه سعودی، یمنی و سوری اعدام شدند. این در حالی است که دولت سعودی در راستای برنامه ­های اصلاحاتی خود با پیشگامی محمدبن سلمان وعده داده بود که اعدام ­ها در این کشور را به حداقل ممکن محدود کند.

هرچند به گفته وزیر کشور سعودی، جرایمی از سوی این افراد در راستای «تروریسم، ارتباط با کشور‌ها و گروه ­های خارجی و انحراف عقیده» مطرح شده، بدون شک مساله فراتر از این موضوع است.

دز همین رابطه، تابناک در گفت‌وگو با دکتر «سجاد محسنی» کارشناس مسائل عربستان به ابعاد و زوایای این جنایت سعودی ها پرداخته است. اینکه اساساً چرا این اعدام ­ها صورت گرفت و دوم آنکه چرا این برهه زمانی برای اجرای حکم انتخاب شده است؟

تابناک: هدف سعودی و شخص محمد بن سلمان از جنایت و اعدام دسته جمعی روز شنبه در عربستان چیست؟

سجاد محسنی: در خصوص اینکه چرا این اعدام صورت گرفت، باید به «ماهیت بازدارنده این اعدام» اشاره کرد. هرچند این اعدام‌ها گسترده­‌تر از موارد پیشین بوده، بی­ سابقه نبوده است. پیش از این در ۱۹۸۰ نیز ۶۳ نفر محکوم به اعدام شده بودند که درواقع در این زمان جرم و فعالیت مشخصی صورت گرفته بود که در نتیجه تسخیر مسجد الحرام در ۱۹۷۹ بود، هدف از این اعدام، سرکوب جریان ­های اسلامگرای رادیکال و جلوگیری از رشد آن در سطح داخلی عربستان بود. این اعدام ارسال سیگنالی به بازیگران داخلی عربستان بوده است چراکه عربستان سعودی همچنان مرحله «تثبیت قدرت دولت سعودی» را طی می­ کرد.

از دهه ۱۹۹۰ و هزاره جدید، اما شرایط تغییر کرد. مخاطب سیگنال­‌دهی اعدام ­ها از بازیگران داخلی به کنشگران خارجی تغییر کرده است. به عبارت دیگر، اعدام ­های هزاره جدید در عربستان ماهیت بازدارندگی خارجی دارند که از حیث نحوه اجرا نیز با بازداشت فعالان سیاسی داخلی و حتی فعالان حوزه زنان تفاوت­‌هایی دارد. در خلال دهه اخیر، عربستان سعودی شاهد یکی از بزرگترین اعدام‌ها در ۲۰۱۶ بود که اعدام شیخ نمر روحانی سرشناس شیعی را نیز شامل می­ شد. این اعدام با اتهام ارتباط با بازیگران خارجی و به خصوص جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت. هدف اعدام نیز درواقع «بازدارندگی در مقابل بازیگر خارجی» بوده است. اعدام‌های ۲۰۱۶ ارسال سیگنال واضحی برای جمهوری اسلامی ایران بود که امکان نفوذ و فعالیت در عربستان سعودی و به خصوص جامعه شیعیان این کشور وجود ندارد. اعدام­ اخیر نیز چنین سمت و سویی را دنبال می­ کند. طرح اتهامات علیه افراد که عمدتاً حول سازماندهی برای ترور افسران نظامی و ارتباط با گروه‌ها و کشور‌های خارجی است، حکایت از آن دارد که این اقدام بیشتر از آنکه مرتبط با کنترل وضعیت داخلی عربستان باشد، در رابطه با ایجاد بازدارندگی در مقابل نیرو‌های خارجی است. اهمیت این مساله زمانی بیشتر می­ شود که حملات موشکی به آرامکو در حال تبدیل شدن به رویه‌ای معمول برای انصارالله بوده است.

 به صورت خلاصه باید عنوان کرد که از دل بیانیه­ های رسمی دولت سعودی در خصوص این اقدام، سه کلید واژه حساسیت زا قابل استخراج است که شامل «مساله شیعیان»، «مساله یمن» و «توسعه سیاسی» می­ شود. عمده اعدامی­ های اخیر از شیعیان بوده­ اند که نشان می­ دهد همچنان شیعیان از سوی دولت سعودی اقلیتی پذیرفته شده نیستند، ارتباط این اعدام­ها با اتهام فعالیت اطلاعاتی برای انصارالله حکایت از آن دارد که یمن همچنان خط قرمز دولت سعودی است و در نهایت مفهوم توسعه سیاسی است که رویکرد عربستان به فعالیت­ های سیاسی همچنان سخت و غیرقابل انعطاف است.

تابناک: چرا این اعدام ها در چنین زمانی انجام شده و چه ارتباطی به تحولات اوکراین دارد؟

سجاد محسنی: اما در خصوص اینکه چرا اجرای حکم اعدام در این زمان صورت گرفت تا حدود زیادی مشخص است، موضوعی که بسیاری از رسانه ­های خبری هم به آن اشاره کرده ­اند. در حال حاضر تمرکز افکار عمومی جهانی بر جنگ اوکراین است که این موضوع زمینه را برای اجرای اعدام­‌های گسترد­‌ای در این وسعت فراهم کرده است. عربستان سعودی تجربه اعدام ­های ۲۰۱۶ و موج منفی افکار عمومی و سپس قتل جمال خاشقچی را دارد به همین دلیل، همواره نگران فشار افکار عمومی جهانی بوده است، موضوعی که می ­تواند بر گذار اقتصادی عربستان سعودی و نیاز این کشور بر جذب سرمایه خارجی تأثیر بگذارد. بر اساس این تجارب تاریخی دولت سعودی اجرای حکم را به چنین زمانی موکول کرده است.

تابناک: این اقدام سعودی ها چه پیامدهایی به دنبال خواهد داشت؟

سجاد محسنی: با این تفاسیر می ­توان گفت که اعمال این سیاست اما بدون پیامد نخواهد بود. فشار افکار عمومی، سازمان­ های حقوق بشری و عفو بین­ الملل از ابتدایی­ ترین پیامدها برای دولت سعودی است. چنین جو روانی می­ تواند جذب سرمایه­ گذاری خارجی و سرمایه­ گذاری در حوزه توریسم را نیز تحت تأثیر قرار دهد؛ همانطور که قتل جمال خاشقجی نیز چنین پیامدی برای اقتصاد سعودی داشت. در سوی دیگر، مهم­ترین پیامد سیاسی آن؛ دشوار کردن فرایند گذار قدرت از ملک سلمان به بن سلمان در نتیجه افزایش مقاومت نیروهای مخالف داخلی و خارجی به واسطه سه پرونده بزرگ در دوران بن سلمان خواهد بود. بسته شدن مسیر­های مخالفت سیاسی در چارچوب فعالیت ­های حزبی و ناامیدی از ایجاد فضای باز سیاسی در بلند مدت نیز تجمیع نارضایتی­ ها را به دنبال خواهد داشت.

شکاف فزاینده میان جامعه شیعی و دولت سعودی عربستان نیز پیامد مهم دیگری است. این موضوع همچنان عدم پذیرش جامعه شیعیان از سوی دولت سعودی را نشان می­دهد؛ هرچند تلاش ­هایی در دوران ولایتعهدی ملک عبدالله برای پیوند جامعه شیعیان عربستان با دولت سعودی صورت گرفت، وقایع اخیر حکایت از این دارد که چشم ­انداز مثبتی از بهبود شرایط برای شیعیان عربستان وجود ندارد.

در نهایت به خطر افتادن آینده مذاکرات ایران و عربستان سعودی از یک سو و عربستان و انصارالله از سوی دیگر پیامد مهم دیگری است که باید به آن اشاره کرد. فضای روابط میان ایران و عربستان به خودی خود پرنوسان و همراه با پیش ­بینی­ پذیری پایین است؛ بنابراین، اعدام اخیر به عنوان نقطه عطفی تاریخی، تأثیر بلند مدتی بر آینده مناسبات دو کشور خواهد داشت.